Władza wykonawcza w Polsce. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej — Rada Ministrów

Sposób powoływania i kompetencje Prezydenta RP

Zgodnie z Konstytucją RP władzę wykonawczą w Polsce sprawują Prezydent RP oraz Rada Ministrów. Oznacza to, że twórcy ustawy zasadniczej przyjęli charakterystyczny dla systemów parlamentarno‑gabinetowych model podzielonej władzy wykonawczej. Jednak, w przeciwieństwie do klasycznego modelu parlamentarnego, Prezydent RP nie pełni jedynie funkcji reprezentacyjnej, lecz ma także własne kompetencje w wybranych obszarach władzy wykonawczej. Nie zmienia to jednak faktu, że najważniejsze kompetencje w obszarze władzy wykonawczej należą do Rady Ministrów i premiera [Prezesa Rady Ministrów].

Prezydent RP

R19LLJ5mX1lUv

Lech Wałęsa, prezydent RP w latach 1990–1995 Źródło: MEDEF, Lech Wałęsa, prezydent RP w latach 1990–1995, licencja: CC BY-SA 2.0.

R1YyPoOwhsftA

Aleksander Kwaśniewski, prezydent RP w latach 1995–2005 Źródło: European University Institute, Aleksander Kwaśniewski, prezydent RP w latach 1995–2005, licencja: CC BY-SA 2.0.

R1afJGHDjR547

Lech Kaczyński, prezydent RP w latach 2005–2010 Źródło: Kancelaria Prezydenta RP, Lech Kaczyński, prezydent RP w latach 2005–2010, licencja: CC BY-SA 3.0.

RgpIrSDCVRtdv

Bronisław Komorowski, prezydent RP w latach 2010-2015 Źródło: Wojciech Grzędziński, Bronisław Komorowski, prezydent RP w latach 2010-2015, licencja: CC BY-SA 3.0.

R6ear9zcotxlM

Andrzej Duda, prezydent RP od 2015 r. Źródło: Lukas Plewnia, Andrzej Duda, prezydent RP od 2015 r., licencja: CC BY-SA 2.0.

Prezydent RP a organy władzy ustawodawczej

Prezydent RP:

• zarządza wybory do Sejmu i Senatu;

• zwołuje pierwsze posiedzenia Sejmu i Senatu;

• może w przypadkach określonych w Konstytucji RP zarządzić skrócenie kadencji Sejmu; wtedy skrócona zostaje też kadencja Senatu.

Prezydent RP a polityka zagraniczna Polski

Prezydent RP:

• jest reprezentantem państwa w stosunkach zewnętrznych;

• mianuje i odwołuje ambasadorów;

• przyjmuje listy uwierzytelniające;

• ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe.

Prezydent RP w zakresie polityki zagranicznej współdziała z Prezesem Rady Ministrów oraz Ministrem Spraw Zagranicznych.

Prezydent RP a obronność i bezpieczeństwo państwa

Prezydent RP jest najwyższym zwierzchnikiem sił zbrojnych. Do jego kompetencji należy:

• mianowanie Szefa Sztabu Generalnego i dowódców rodzajów sił zbrojnych;

• na wniosek Ministra Obrony Narodowej, nadaje określone w ustawach stopnie wojskowe.

W razie wojny oraz w sytuacji zagrożenia bezpieczeństwa państwa prezydent RP może ponadto:

• na wniosek Prezesa Rady Ministrów, mianuje Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych;

• na wniosek Prezesa Rady Ministrów, zarządza powszechną lub częściową mobilizację i użycie Sił Zbrojnych do obrony Rzeczypospolitej Polskiej;

• na wniosek Rady Ministrów może wprowadzić stan wojenny lub stan wyjątkowy na części albo na całym terytorium.

Prezydent RP a tradycyjne kompetencje głowy państwa

Prezydent RP:

• nadaje obywatelstwo polskie oraz wyraża zgodę na zrzeczenie się obywatelstwa polskiego;

• nadaje ordery i odznaczenia;

• stosuje prawo łaski.

Rada Ministrów w Polsce. Powoływanie rządu

Konstytucja RP z 1997 r. zawiera trzy następujące po sobie procedury powoływania Rady Ministrów.

Pierwsza z tych procedur rozpoczyna się w momencie desygnowania Prezesa Rady Ministrów przez Prezydenta RP. Zadaniem osoby desygnowanej jest zaproponowanie składu nowej Rady Ministrów. Następnie Prezydent RP w ciągu 14 dni od dnia pierwszego posiedzenia Sejmu lub przyjęcia dymisji poprzedniej Rady Ministrów powołuje premiera oraz pozostałych jej członków. Ostatnim krokiem w ramach tej procedury jest uzyskanie przez rząd wotum zaufania. W tym celu, w ciągu 14 dni od powołania rządu przez prezydenta, premier przedstawia Sejmowi program działania rządu wraz z wnioskiem o udzielenie wotum zaufania. Sejm uchwala wotum zaufania bezwzględną większością głosów.

Jeśli jednak Prezydent RP nie zdoła powołać Rady Ministrów w terminie przewidzianym w ustawie zasadniczej lub rząd nie uzyska wotum zaufania, rozpoczyna się druga procedura. Sejm w ciągu 14 dni od upływu terminów określonych w pierwszej procedurze, wybiera Prezesa Rady Ministrów oraz proponowanych przez niego członków Rady Ministrów bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Następnie taka osoba przedstawia Sejmowi skład i program działania nowego rządu. Również i w tym przypadku izba poselska udziela wotum zaufania bezwzględną większością głosów. Procedura kończy się powołaniem tak wybranej Rady Ministrów przez Prezydenta RP.

Procedura trzecia jest niemal identyczna z pierwszą. W ciągu 14 dni Prezydent RP powołuje premiera i na jego wniosek ministrów, następnie w ciągu kolejnych 14 dni Sejm udziela takiemu rządowi wotum zaufania, ale tym razem zwykłą większością głosów. W przeciwnym wypadku Prezydent RP skraca kadencję parlamentu i zarządza nowe wybory.

Struktura i kompetencje Rady Ministrów

Art. 149.

1. Ministrowie kierują określonymi działami administracji rządowej lub wypełniają zadania wyznaczone im przez Prezesa Rady Ministrów. Zakres działania ministra kierującego działem administracji rządowej określają ustawy.

RZIzJph1kQyli1

schemat: Kompetencje Rady Ministrów

Odpowiedzialność polityczna Rady Ministrów

Rada Ministrów ponosi polityczną odpowiedzialność przed Sejmem. Formą egzekwowania takiej odpowiedzialności jest instytucja wotum nieufności.

Jeśli chcesz wiedzieć więcej

Oprócz wyrażenia konstruktywnego wotum nieufności wobec Rady Ministrów dymisja rządu może także nastąpić z powodu:

• nieuchwalenia przez Sejm wotum zaufania dla Rady Ministrów;

• dymisji Rady Ministrów na pierwszym posiedzeniu nowo wybranego Sejmu;

• rezygnacji Prezesa Rady Ministrów. W tym ostatnim przypadku prezydent może odmówić przyjęcia dymisji Rady Ministrów.

Podsumowanie

Relacje między ośrodkami władzy wykonawczej – Radą Ministrów a Prezydentem RP – w Polsce są dość skomplikowane. Zawierają rozwiązania charakterystyczne, z jednej strony dla państw z parlamentarno‑gabinetowym systemem rządów, z drugiej zaś dla tych z systemem semiprezydenckim. Do pierwszej grupy zaliczymy uzależnienie powstania i trwania rządu od woli większości sejmowej czy wreszcie formalne rozdzielenie władzy wykonawczej. Rozwiązania zapożyczone z systemów semiprezydenckich to przede wszystkim wybór prezydenta w wyborach powszechnych, aktywny udział prezydenta w procesie powoływania rządu czy posiadanie przez Prezydenta RP własnych, wykonywanych samodzielnie kompetencji.