R8pHDIifLFQ7y
Na zdjęciu ułożone nierównomiernie, jeden na drugim, polskie banknoty 200 złotowe. Na banknotach postać Zygmunta I Starego.

Budżet obywatelski

Każdy mieszkaniec gminy, w której mieszka ma prawo wiedzieć, ile jest pieniędzy w budżecie i na co są wydawane
Źródło: pixaby, domena publiczna.

Budżet obywatelski, zwany również partycypacyjnympartycypacjapartycypacyjnym, jest demokratycznym procesem, w ramach którego mieszkańcy współdecydują o wydatkach publicznych w mieście w perspektywie kolejnego roku budżetowego.

Nauczysz się

  • definiować pojęcie „budżet obywatelski”,

  • przedstawiać sposób uchwalania budżetu obywatelskiego,

  • charakteryzować etapy tworzenia budżetu obywatelskiego,

  • oceniać wady i zalety budżetu obywatelskiego.

Koncepcja budżetu obywatelskiego powstała pod koniec lat 80. w brazylijskim mieście Porto Alegre. W naszym kraju po raz pierwszy wprowadzono dopiero w 2011 r. w Sopocie. Od 2013 roku budżety obywatelskie wdrażane są w bardzo wielu miastach i gminach w Polsce. Rady miast/gminy przeznaczają na realizację projektów obywatelskich z roku na rok coraz więcej środków finansowych. Idea budżetu obywatelskiego wpisuje się w koncepcję społeczeństwa obywatelskiegospołeczeństwo obywatelskiespołeczeństwa obywatelskiego i współzarządzania.

R14uUzkOhB2Tl
Ilustracja przedstawiająca ułożone pionowo informacje o historii budżetu obywatelskiego. Na górze jest ilustracja kuli ziemskiej z zaznaczoną Brazylią a obok rok 1989, pierwszy budżet obywatelski na świecie - Brazylia. Poniżej jest fragment mapy konturowej Europy a obok rok 2000, Wielka Brytania, Francja, Niemcy, Włochy wprowadzają budżet partycypacyjny. Poniżej herb miasta Sopotu a obok rok 2011, pierwszy budżet obywatelski w Polsce - Sopot. Poniżej mapa konturowa Polski z zaznaczonymi miastami Elbląg, Gorzów Wielkopolski, Poznań, Zielona Góra a obok 2012 rok, Elbląg, Gorzów Wielkopolski, Poznań, Zielona Góra przystąpiły do realizacji budżetu obywatelskiego. Poniżej flaga Polski a obok 2013 rok, ponad 70 gmin i miast w Polsce przystąpiło do budżetu obywatelskiego.
Historia budżetu obywatelskiego
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
R1GUZdH41zvTY
Ćwiczenie 1
Wskaż, w jakich jednostkach samorządu terytorialnego realizowany jest Budżet Obywatelski: Możliwe odpowiedzi: 1. gmina, 2. powiat, 3. województwo
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.

Działanie budżetu obywatelskiego

Budżetu obywatelski to wyjątkowa okazja do rzeczywistego i bezpośredniego współdecydowania o tym, na co zostanie wydana część budżetu miasta/gminy. Daje on możliwość zgłaszania i promowania własnych ciekawych pomysłów na rzecz mieszkańców, przyczyniających się do poprawienia funkcjonowania całego miasta i gminy.

W ramach budżetu obywatelskiego mogą być zgłaszane propozycje projektów o charakterze prospołecznym, kulturalnym, oświatowym, ekologicznym, sportowym, rekreacyjnym, edukacyjnym, modernizacja lub remont elementów infrastruktury miejskiej lub drogowej itp.

Pieniądze, które zostały przeznaczone na budżet obywatelski to wydzielona część budżetu miasta/gminy. Środki przeznaczane na ten cel zaczynają się od 100 tys. zł do ponad 50 mln zł (Warszawa). Wszystko zależy od wielkości samorządu i woli włodarzy. W odróżnieniu od konsultacji społecznych, w wypadku budżetu partycypacyjnego decyzje podjęte przez mieszkańców są wiążące.

W Polsce nie istnieje jedna, centralnie opracowana procedura ustanawiania lokalnych budżetów partycypacyjnych. Każda jednostka samorządu terytorialnego sporządza ją we własnym zakresie i uchwala mocą decyzji swoich organów uchwałodawczych. Budżety partycypacyjne są wprowadzane w oparciu o ustawę o samorządzie gminnym, na mocy której na terenie jednostek samorządu terytorialnego są organizowane konsultacje z mieszkańcami „w innych sprawach ważnych dla gminy”. W polskim prawodawstwie budżet partycypacyjny jest więc tożsamy z procesem konsultacji społecznych nad wybraną pulą środków finansowych wyodrębnionych z budżetu jednostki samorządu terytorialnego.

Ustawa z dnia 11 stycznia 2018r.o zmianie niektórych ustaw w celu zwiększenia udziału obywateli w procesie wybierania, funkcjonowania i kontrolowania niektórych organów publicznych

Art. 5a.

  1. W wypadkach przewidzianych ustawą oraz w innych sprawach ważnych dla gminy mogą być przeprowadzane na jej terytorium konsultacje z mieszkańcami gminy.

  2. Zasady i tryb przeprowadzania konsultacji z mieszkańcami gminy określa uchwała rady gminy, z zastrzeżeniem ust. 7.

  3. Szczególną formą konsultacji społecznych jest budżet obywatelski.

  4. W ramach budżetu obywatelskiego mieszkańcy w bezpośrednim głosowaniu decydują corocznie o części wydatków budżetu gminy. Zadania wybrane w ramach budżetu obywatelskiego zostają uwzględnione w uchwale budżetowej gminy. Rada gminy w toku prac nad projektem uchwały budżetowej nie może usuwać lub zmieniać w stopniu istotnym zadań wybranych w ramach budżetu obywatelskiego.

  5. W gminach będących miastami na prawach powiatu utworzenie budżetu obywatelskiego jest obowiązkowe, z tym że wysokość budżetu obywatelskiego wynosi co najmniej 0,5% wydatków gminy zawartych w ostatnim przedłożonym sprawozdaniu z wykonania budżetu.

  6. Środki wydatkowane w ramach budżetu obywatelskiego mogą być dzielone na pule obejmujące całość gminy i jej części w postaci jednostek pomocniczych lub grup jednostek pomocniczych.

  7. Rada gminy określa w drodze uchwały wymagania, jakie powinien spełniać projekt budżetu obywatelskiego, w szczególności:

    1. wymogi formalne, jakim powinny odpowiadać zgłaszane projekty;

    2. wymaganą liczbę podpisów mieszkańców popierających projekt, przy czym nie może być ona większa niż 0,1% mieszkańców terenu objętego pulą budżetu obywatelskiego, w którym zgłaszany jest projekt;

    3. zasady oceny zgłoszonych projektów co do ich zgodności z prawem, wykonalności technicznej, spełniania przez nie wymogów formalnych oraz tryb odwołania od decyzji o niedopuszczeniu projektu do głosowania;

    4. zasady przeprowadzania głosowania, ustalania wyników i podawania ich do publicznej wiadomości, biorąc pod uwagę, że zasady przeprowadzania głosowania muszą zapewniać równość i bezpośredniość głosowania.”

f0UKDOI8yY_00000_MPA_322 Źródło: Ustawa z dnia 11 stycznia 2018r.o zmianie niektórych ustaw w celu zwiększenia udziału obywateli w procesie wybierania, funkcjonowania i kontrolowania niektórych organów publicznych.
R1JqGH5YLZQnd
Ćwiczenie 2
Łączenie par. Po przeczytaniu ustawy o samorządzie gminnym, rozstrzygnij czy zdania są prawdziwe czy fałszywe. Zaznacz P, jeśli sformułowanie jest prawdziwe, albo F – jeśli jest fałszywe.. Najważniejszymi opiekunami dziecka są rodzice.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Zgodnie z zasadą pomocniczości państwo może pomóc lub przejąć od rodziców zadanie opieki nad dzieckiem.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Prawa człowieka zaczynają przysługiwać dziecku z chwilą osiągnięcia przez nie pełnoletności.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Prawo nie dopuszcza możliwości osiągnięcia przez dziecka pełnoletności wcześniej niż przed 18. rokiem życia.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
Ćwiczenie 3

Zinterpretuj znaczenie art. 5a ust. 6 ustawy o samorządzie gminnym.

R1DzBhjCiZytU
(Uzupełnij).

Uchwalanie budżetu obywatelskiego

W miastach powoływany jest Zespół ds. Budżetu Obywatelskiego, którego zadaniem jest wypracowanie zasad budżetu obywatelskiego w mieście/gminie oraz czuwanie nad prawidłowym przebiegiem procesu. W jego skład wchodzą np. pracownicy urzędu miasta/gminy, przedstawiciele rady miasta/gminy, organizacji społecznych działających na terenie jednostki samorządu terytorialnego oraz mieszkańcy. Członkowie zespołu rozpatrują i przegłosowują projekty, które wcześniej przeszły weryfikację formalną, a następnie zostały przeanalizowane pod względem merytorycznym.

Pracownicy urzędu sprawdzają m.in.:

  • zgodność z obowiązującymi przepisami prawa;

  • możliwość realizacji we wskazanej lokalizacji;

  • możliwość realizacji w ciągu roku;

  • zgodność z kompetencjami miasta/gminy;

  • oszacowany koszt realizacji pomysłu;

  • zgodność z dokumentami programującymi rozwój danego miasta/gminy;

  • zgodność z przyjętymi zasadami dostępności dla mieszkańców.

RrtD0Mws9CspL
Zdjęcie osi czasu na której zaznaczone są kropki. Przy nich znajdują się opisy działań harmonogramu budżetu partycypacyjnego.
Przykładowy harmonogram budżetu partycypacyjnego
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.

Przykładowy harmonogram budżetu partycypacyjnego

  • organizacja budżetu partycypacyjnego,

  • nabór członków do zespołu ds. BP;

  • spotkania z mieszkańcami;

  • zgłaszanie projektów;

  • weryfikacja projektów;

  • głosowanie;

  • wybór projektów.

R1OctRsYNhyBG
Film ilustrujący sposób uchwalania budżetu obywatelskiego i przykłady realizacji inicjatyw mieszkańców
Uchwalanie budżetu obywatelskiego i przykłady realizacji
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/R1OctRsYNhyBG

Uchwalanie budżetu obywatelskiego i przykłady realizacji
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.

Film ilustrujący sposób uchwalania budżetu obywatelskiego i przykłady realizacji inicjatyw mieszkańców

Polecenie 1

Wyjaśnij, w jaki sposób odbywa się zgłaszanie wniosków projektów do budżetu obywatelskiego.

RGN5Cqw2ehQSL
(Uzupełnij).
Polecenie 2

Wygrane projekty są realizowane w następnym roku kalendarzowym. Wyjaśnij, dlaczego.

RTEfWB4LqL1I1
(Uzupełnij).
Polecenie 3

Oceń inicjatywy realizowane w ramach budżetu obywatelskiego.

R11t0RCfxLP56
(Uzupełnij).

Zielony budżet obywatelski

W ramach budżetu obywatelskiego działa tzw. zielony budżet. Pod tym terminem kryją się fundusze, wydzielane specjalnie na poprawę wyglądu danego miasta pod względem przyrodniczym. Celem jest rozwój terenów zielonych, istotnych z punktu widzenia zarówno zdrowotnego obywateli (pod względem fizycznym, jak i psychicznym), jak również pod względem prezencji samych miejscowości. Każde miejsce lepiej się prezentuje, gdy posiada parki czy przestrzenie rekreacyjne.

Rn8Dl3jsEJ6vp
Schematyczny rysunek czterech uśmiechniętych osób przedstawionych od pasa w górę, przed nimi leży otwarty laptop, obok laptopa roślina doniczkowa, po ich lewej stronie wiewiórka, drzewa, wysoki budynek i chmura. W prawym górnym rogu logotyp przedstawiający serce i napis: Katowice Zielony Budżet
Zielony Budżet Katowic
Źródło: dostępny w internecie: https://katowice.eu/dla-mieszka%C5%84ca/miejskie-centrum-energii/klimat/dobryklimat-dla-katowic/zielony-bud%C5%BCet, Materiał wykorzystany na podstawie art. 29 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (prawo cytatu).
R1DtL8laSRGGO
Ćwiczenie 4
Wskaż, czy we wszystkich miastach w Polsce jest obowiązek tworzenie Zielonego Budżetu Obywatelskiego: Możliwe odpowiedzi: 1. Tak, jest on obowiązkowy dla wszystkich gmin w Polsce, 2. Tak, ale tylko wtedy, gdy rada gminy zaakceptuje zaproponowane działania, 3. Nie, każda gmina decyduje sama o utworzeniu Zielonego Budżetu, 4. Nie, tylko wówczas, kiedy miasto jest na prawach powiatu
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.

Wady i zalety budżetu obywatelskiego

Choć sama idea budżetu obywatelskiego z pozoru od razu budzi sam entuzjazm (w końcu to fantastyczny pomysł, by oddać władzę w ręce wyborców, którzy mogą zadecydować, na co wydać część publicznych pieniędzy), ma zarówno swoich zwolenników, ale i krytyków.

Z jednej strony badania udowadniają, że skutkiem jego wdrożenia w życie w  danym mieście czy gminie jest:

  • wyższa jakość życia;

  • zwiększone zadowolenie z usług publicznych;

  • większa przejrzystość i wiarygodność władz publicznych;

  • wzrost zaangażowania mieszkańców w życie publiczne;

  • umacniane idei obywatelskości;

  • spadek ryzyka korupcji i marnotrawca pieniędzy.

Rg37ByhFySHqi
Na ilustracji skarbonka w kształcie różowej świnki. Przed nią ustawione są trzy kolumny monet. Kolumna od lewej jest najniższa, kolejna wyższa i ta po prawej stronie najwyższa.
Budżet obywatelski zapewnia lepsze gospodarowanie finansami
Źródło: dostępny w internecie: https://pixabay.com/pl/photos/zaoszcz%c4%99dzi%c4%87-skarbonka-pieni%c4%85dze-3402476/, domena publiczna.

Jest i druga strona medalu, która wskazuje na pewną powierzchowność tego modelu rządzenia. Jego krytycy wskazują na to, że wyniki budżetu obywatelskiego nie są najczęściej w istocie obligatoryjne. Nie wymuszają na władzach samorządowych słuchania woli mieszkańców.

Ćwiczenie 5

Zaproponuj korzyści dla władz lokalnych, płynące z wprowadzenia budżetu obywatelskiego.

R1DzBhjCiZytU
(Uzupełnij).
R1eRIrJXQF4Ws
Ćwiczenie 6
Dopasuj informacje dotyczące mocnych i słabych stron budżetu partycypacyjnego. Mocne strony Możliwe odpowiedzi: 1. Niechęć do działań lokalnych, 2. Brak pomysłów lub pomysły niewykonalne, 3. Nie wszystkie potrzeby mieszkańców można zrealizować, 4. Poczucie, że robisz coś słusznego1, 5. Promowanie ciekawych pomysłów, 6. Współuczestniczenie w działaniach lokalnych, 7. Zbyt mała wiedza mieszkańców na temat budżetu partycypacyjnego, 8. Rozwijanie postawy kreatywnego działania, 9. Wpływ na wydatki z budżetu państwa Słabe strony Możliwe odpowiedzi: 1. Niechęć do działań lokalnych, 2. Brak pomysłów lub pomysły niewykonalne, 3. Nie wszystkie potrzeby mieszkańców można zrealizować, 4. Poczucie, że robisz coś słusznego1, 5. Promowanie ciekawych pomysłów, 6. Współuczestniczenie w działaniach lokalnych, 7. Zbyt mała wiedza mieszkańców na temat budżetu partycypacyjnego, 8. Rozwijanie postawy kreatywnego działania, 9. Wpływ na wydatki z budżetu państwa
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.

Podsumowanie

Każde miasto/gmina indywidualnie wyznacza cele i priorytety, jakie chce zrealizować w ramach budżetu obywatelskiego. Celem może być m.in  integracja społeczna, aktywizacja mieszkańców czy edukacja obywatelska.

W budżecie obywatelskim mogą wziąć udział wszyscy mieszkańcy, którzy mieszkają na stałe w danym mieście bez względu na wiek, zameldowanie czy obywatelstwo. Wystarczy mieć ciekawy pomysł, na co wydać publiczne pieniądze.

Rwp1Gnluk9Arp
Ćwiczenie 7
Elementy do uszeregowania: 1. Zgłaszanie projektów, 2. Ułożenie projektów na listach do głosowania, 3. Weryfikacja przez zespół konsultacyjny, 4. Głosowanie
ĆWICZENIE: Porządkowanie elementów
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
R1Hq6JJrxpGze
Ćwiczenie 8
Wskaż te opisy, które są prawdziwe i opisują budżet obywatelski. Możliwe odpowiedzi: 1. Budżet obywatelski odpowiada na potrzeby mieszkańców, 2. Projekty w budżecie obywatelskim są realizowane z budżetu miasta., 3. Do budżetu obywatelskiego pomysły zgłaszają tylko urzędnicy i władze gminy., 4. Do budżetu obywatelskiego pomysły i projekty zgłaszane są przez mieszkańców., 5. W budżecie obywatelskim projekty wybierane są przez głosowanie mieszkańców., 6. Budżet obywatelski to pewnego rodzaju konsultacje społeczne, czyli proces, w którym władze prowadzą rozmowy z mieszkańcami i pytają ich o opinie w ważnych dla nich sprawach., 7. W budżecie obywatelskim mogą głosować wszyscy, niezależnie czy mają 5 czy 105 lat., 8. W głosowaniu w budżecie obywatelskim mogą wziąć udział tylko osoby dorosłe.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
Polecenie 4

Scharakteryzuj, jaki projekt mógłby powstać w twojej gminie lub dzielnicy w ramach budżetu obywatelskiego.

RxYv96ftlBrND
(Uzupełnij).

Słowniczek

budżet gminny
budżet gminny

plan dochodów i wydatków uchwalany w formie uchwały budżetowej stanowiący podstawę gospodarki finansowej gminy

legitymizacja
legitymizacja

uznanie jakiegoś systemu politycznego za najbardziej odpowiedni dla danego typu społeczeństwa

partycypacja
partycypacja

uczestnictwo, udział jednostek w większej grupie, projekcie czy instytucji

reelekcja
reelekcja

ponowne obranie kogoś na jakieś stanowisko lub urząd

społeczeństwo obywatelskie
społeczeństwo obywatelskie

rodzaj społeczeństwa demokratycznego, w którym obywatele świadomie uczestniczą w życiu publicznym, są aktywni i odpowiedzialni oraz posiadają zdolność samoorganizacji

Bibliografia

https://www.gdansk.pl/budzet-obywatelski/odroczony-termin-skladania-projektow-do-budzetu-obywatelskiego-2021,a,167261

https://twojbudzet.um.warszawa.pl/faq

https://www.maszglos.pl/wp-content/uploads/2014/05/Budzet-obywatelski-podstawy-wdrazania.pdf

Rx9Luni5JwCIJ
(Uzupełnij).
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.

.