Chmury słowem malowane – "Pan Tadeusz" Adama Mickiewicza
Scenariusz zajęć
II etap edukacyjny, język polski
Temat: Chmury słowem malowane – „Pan Tadeusz” Adama Mickiewicza
Treści kształcenia:
II. Analiza i interpretacja tekstów kultury. Uczeń zna teksty literackie i inne teksty kultury wskazane przez nauczyciela.
2. Analiza. Uczeń:
1) dostrzega swoistość artystyczną dzieła.
Dodatkowe:
Język polski
II. Analiza i interpretacja tekstów kultury. Uczeń zna teksty literackie i inne teksty kultury wskazane przez nauczyciela.
3. Interpretacja. Uczeń:
1) odbiera teksty kultury na poziomie dosłownym i przenośnym.
Cele operacyjne:
Uczeń:
Analizuje i opisuje dzieło malarskie,
Rozumie pojęcie „obraz poetycki”,
Wyodrębnia obrazy poetyckie,
Zna i wskazuje środki artystycznego wyrazu w wierszu.
Nabywane umiejętności:
Rozpoznawania, nazywania i określania środków poetyckich: epitet, metafora, porównanie,
Wyszukiwania obrazów poetyckich w dziele literackim,
Analizowania i interpretowania dzieł kulturowych, dostrzegania ich zasadniczych cech, wskazywania istotnych elementów,
Opisywania dzieł malarskich,
Tworzenia opisów krajobrazów, zjawisk przyrodniczych.
Kompetencje kluczowe:
Porozumiewanie się w języku ojczystym,
Świadomość i ekspresja kulturalna,
Umiejętność uczenia się.
Środki dydaktyczne:
Reprodukcja obrazu Caspara Davida Friedricha „Rozpościerające się chmury”Indeks górny 11,
Słownik terminów literackichIndeks górny 22,
Zasób multimedialny: film „Chmury”,
Sprzęt multimedialny: komputer, projektor multimedialny, tablica interaktywna,
Przygotowane przez nauczyciela kartki z fragmentem „Pana Tadeusza”Indeks górny 33 – poetycki opis chmur,
Wyrażenia z lukami do uzupełnienia (mogą być przygotowane na kartkach i wydrukowane dla każdego ucznia),
Kartki z pracą domową (przygotowane przez nauczyciela),
Brystol, duże arkusze papieru, pędzle, farby plakatowe, akwarelowe, kredki, pastele itp.
Metody nauczania:
Praktyczne: pokaz, metoda tekstu przewodniego, ćwiczenia przedmiotowe,
Problemowe: wielokrotna dyskusja dydaktyczna, rozmowa kierowana,
Eksponująca: film.
Formy pracy:
Zbiorowa,
Indywidualna jednolita,
Grupowa zróżnicowana.
Przebieg zajęć:
Etap wstępny
Nauczyciel wita się z uczniami, następnie zaprasza ich do obejrzenia reprodukcji obrazu Friedricha z następującymi poleceniami:
Przyjrzyjcie się uważnie tej reprodukcji i zauważcie, co przedstawia. Jak został wykreowany zasadniczy temat tego obrazu? Co możecie opowiedzieć o chmurach, przyglądając się temu dziełu?
Spróbujcie stworzyć opis zachmurzonego nieba, tak aby odpowiadał on temu, co przedstawia reprodukcja.
Uczniowie tworzą opisy inspirowane dziełem malarskim, następnie odczytują je. Po prezentacji prac nauczyciel zapoznaje uczniów z tematem i celami zajęć.
Etap realizacji
Nauczyciel pyta:
Czym są obrazy poetyckie?
W czym przypominają obrazy malarskie?
Kieruje rozmową tak, by uczniowie wskazali na fakt stosowania tych samych środków artystycznych; artysta poeta „maluje” piórem, a artysta malarz pędzlem. Dzieci udzielają odpowiedzi, nauczyciel zapisuje ich propozycje na tablicy. Prosi jedną osobę o odczytanie definicji słownikowej obrazu poetyckiego; wszyscy zapisują notatki do zeszytu.
Sugerowana notatka:
„Obrazem poetyckim nazywamy świat przedstawiony językiem poezji, który przywołuje w wyobraźni czytelnika jakiś widok, np. ciemny las, chmury, łąki pokryte śniegiem itp. Może być realistyczny – pokazywać świat w jego rzeczywistej postaci – albo fantastyczny – wprowadzać elementy nieobecne w rzeczywistości. Ważną rolę w tworzeniu obrazu poetyckiego odgrywają środki poetyckie. Mogą one rozbudowywać go i wzbogacać lub być głównym składnikiem tworzącym taki zabieg literacki”.
Podsumowując tę część zajęć, nauczyciel poleca uczniom wyszczególnienie podobieństw i różnic między obrazem malarskim a obrazem poetyckim. Następnie rozdaje każdemu kartki z fragmentem tekstu „Pana Tadeusza”:
U nas dość głowę podnieść: ileż to widoków!
Ileż scen i obrazów z samej gry obłoków!
Bo każda chmura inna: na przykład jesienna
Pełznie jak żółw leniwa, ulewą brzemienna,
I z nieba aż do ziemi spuszcza długie smugi,
Jak rozwite warkocze, to są deszczu strugi;
Chmura z gradem, jak balon szybko z wiatrem leci,
Krągła, ciemnobłękitna, w środku żółto świeci,
Szum wielki słychać wkoło; nawet te codzienne,
Patrzcie państwo, te białe chmurki, jak odmienne!
Zrazu jak stada dzikich gęsi lub łabędzi,
A z tyłu wiatr jak sokół do kupy je pędzi:
Ściskają się, grubieją, rosną — nowe dziwy!
Dostają krzywych karków, rozpuszczają grzywy,
Wysuwają nóg rzędy i po niebios sklepie
Przelatują jak tabun rumaków po stepie:
Wszystkie białe jak srebro, zmieszały się… nagle
Z ich karków rosną maszty, z grzyw szerokie żagle,
Tabun zmienia się w okręt i wspaniale płynie
Cicho, z wolna po niebios błękitnej równinie!
Zapowiada, że za chwilę klasa obejrzy film z zasobu multimedialnego prezentujący aktorską interpretację „Chmur” – uczniowie mają za zadanie wskazać, zakreślić na kartkach odnalezione w czytanych w filmie przez Andrzeja Seweryna fragmentach obrazy poetyckie.
Po projekcji uczniowie odczytują zaznaczone przez siebie fragmenty, a następnie konkretyzują, nazywają przedstawione w tekście obrazy poetyckie, np.:
Deszczowa chmura jesienna,
Chmura gradowa,
Białe chmurki,
Chmury rumaki,
Chmury okręty.
Następnie nauczyciel wyjaśnia kolejne zadanie: uczestnicy zajęć mają, korzystając z tekstu pt. „Chmury”, uzupełnić luki w podanych wyrażeniach (prowadzący może je zapisać na tablicy lub przygotować na kartkach przed zajęciami), np.:
Chmura „jesienna (...) jak …………… (jak żółw leniwa)”,
„Długie smugi / Jak …………………….. (jak rozwite warkocze)”,
„Chmura z gradem / jak …………………. (jak balon)”,
„Białe chmurki (...) jak ………………………………………… (jak stada dzikich gęsi lub łabędzi)”,
„Wiatr jak …………………… (sokół)”,
„Wszystkie białe jak ………………... (srebro)”.
„Podane środki stylistyczne to ……………………………..”. Uczniowie powinni udzielić odpowiedzi: „porównania”.
W dalszym etapie prowadzący dzieli klasę na pięć grup. Każda z nich dostaje jeden z pięciu obrazów poetyckich z wiersza do zilustrowania dowolną techniką malarską. Polonista podkreśla, że każdy może być artystą, każdy może próbować tworzyć, i zachęca uczniów do pracy.
Etap końcowy
Nauczyciel mocuje na tablicy lub w innym miejscu napis „Chmury w Panu Tadeuszu Adama Mickiewicza”. Każda z grup przypina swoje prace wokół napisu.
Prowadzący zajęcia zadaje i wyjaśnia zadanie domowe (powinien przygotować je na kartkach przed zajęciami):
Zadanie 1: Uzupełnij luki:
„Chmura z gradem (...) ……………………………………………………”;
„……………. chmurki”;
„………………… żagle”;
„chmura …………………”;
„……………………smugi”;
„szum …………………”.
Podane środki stylistyczne to ……………………………..
„chmura (…) ulewą …………………………..”
„białe chmurki (…) dostają ………………………………………………………………….”
„niebios …………………………………………”
Podane środki stylistyczne to ……………………………..
Rozwiązanie zadania:
„Chmura z gradem (...) krągła, ciemnobłękitna”;
„białe chmurki”;
„szerokie żagle”;
„chmura jesienna”;
„długie smugi”;
„szum wielki”.
Podane środki stylistyczne to epitety.
„chmura (…) ulewą brzemienna”;
„białe chmurki (…) dostają krzywych karków, rozpuszczają grzywy, wysuwają nóg rzędy”;
„niebios błękitnej równinie”.
Podane środki stylistyczne to przenośnie (metafory).
Zadanie 2: Przyjrzyj się chmurom na niebie. Postaraj się stworzyć podobne obrazy poetyckie jak Mickiewicz, stosując różne środki poetyckie.
Proponowane źródło: Wikimedia; Caspar David Friedrich, Rozpościerające się chmury, 1821, oryginał w Hamburger Kunsthalle.↩
Proponowane źródło: Słownik terminów literackich, red. J. Sławiński, Ossolineum, Warszawa–Kraków 2008, inne wydania.↩
Adam Mickiewicz, Pan Tadeusz, Wydawnictwo Książka i Wiedza, Warszawa 1987; inne wydania, ks. III, wersy: 634–653 (Chmury).↩
