Co wyborca wiedzieć powinien?
Samorząd terytorialny jest kluczową zasadą organizacji administracji publicznej w Polsce. Jednostki samorządu terytorialnego, czyli gminy, powiaty i województwa, są podmiotami wyposażonymi w prawa i obowiązki oraz podmiotami wykonującymi zadania publiczne.
wymieniać jednostki samorządu terytorialnego,
grupować zadania gminy, powiatu i województwa,
przyporządkowywać organy do właściwych jednostek samorządu terytorialnego,
wskazywać różnicę pomiędzy: gminą, powiatem i województwem,
oceniać zadania włodarzy jednostek samorządu terytorialnego.
Struktura samorządu terytorialnego
Od 1 stycznia 1999 r. obowiązuje w Polsce trójszczeblowa struktura samorządu terytorialnego: samorząd gminny, samorząd powiatowy, samorząd województwa. Istnienie samorządu terytorialnego jest przejawem decentralizacjidecentralizacji władzy publicznej. Wychodząc z założenia, że lokalne wspólnoty mieszkańców najlepiej znają swoje potrzeby, organy centralne powierzyły samorządom realizację niektórych zadań.
Organy | Samorząd gminny | Samorząd powiatowy | Samorząd wojewódzki |
|---|---|---|---|
Stanowiące | Rada gminy (miasta) | Rada powiatu | Sejmik województwa |
Wykonawcze | Wójt (burmistrz, prezydent miasta) | Zarząd powiatu | Zarząd województwa |
Każde z 16 województw dzieli się na kilkanaście, kilkadziesiąt powiatów. Wśród powiatów wyróżniamy powiaty grodzkie i powiaty ziemskie. Te ostatnie dzielą się z kolei na kilka, kilkanaście gmin, których jest 2477.
Miasto na prawach powiatu - gmina miejska wykonująca zadania powiatu.
Powiat grodzki - duże miasto mające uprawnienia powiatu.
Gmina wiejska - na jej obszarze znajdują się same wsie, nie ma żadnego miasta.
Gmina miejsko‑wiejska - w skład wchodzi jedno miasto okaz okoliczne wsie.
Gmina miejska - obejmuje wyłącznie jedno większe miasto.
ABC poradnik dla samorządu terytorialnego. Poradnik nie tylko dla radnychPojęcie „gmina”, „powiat” czy „województwo” należy rozumieć zawsze dwojako: jako pewien obszar i jako wspólnotę mieszkańców zamieszkujących ten obszar. Stwierdzają to ustawy o samorządzie terytorialnym. [...]
Samorządność oznacza, że lokalna wspólnota podejmuje wszystkie decyzje we własnym interesie, ale i na własną odpowiedzialność. To nierozerwalne połączenie praw i odpowiedzialności stanowi klucz do zrozumienia istoty samorządu. Trzeba zawsze pamiętać, że mając prawo do podejmowania decyzji, ponosi się zawsze odpowiedzialność za ich skutki. [...]
Samorząd terytorialny jest instytucją publiczną, do której wszyscy członkowie wspólnoty należą obowiązkowo. Decyzje władz samorządowych obowiązują wszystkich mieszkańców. Tym różni się samorząd od dobrowolnych stowarzyszeń. Samorząd stanowi władzę publiczną, której wszyscy muszą się podporządkować. Nikt nie może się „wypisać” z gminy albo powiatu.
Samorządy działają w ramach państwa. Państwo jest tą organizacją wszystkich obywateli, która odpowiada za ich bezpieczeństwo – w najszerszym znaczeniu tego słowa – oraz za stworzenie możliwości rozwoju. Działalność samorządów dotyczy więc tylko pewnych fragmentów spraw publicznych i musi być podporządkowana ogólnokrajowemu prawu i interesom obywateli państwa jako całości. Dlatego tylko część spraw jest przekazywana samorządom jako zadania własne, za które w pełni ponoszą odpowiedzialność. Natomiast zawsze w gestii administracji rządowej pozostaną te sprawy, które muszą być regulowane w jednakowy sposób na terenie całego kraju w imię równości wszystkich obywateli. W gestii administracji rządowej muszą też pozostać wszystkie instytucje kontrolne odpowiedzialne za przestrzeganie prawa.
Źródło: ABC poradnik dla samorządu terytorialnego. Poradnik nie tylko dla radnych, dostępny w internecie: https://frdl.org.pl/static/upload/store/import/pliki/frdl/document/publikacjeFRDL/Poradnik_dla_radnych_ABC_samorzadu.pdf [dostęp 15.05.2022].
Na podstawie tekstu źródłowego pt.: „ABC samorządu terytorialnego”, wyjaśnij różnicę między samorządem terytorialnym a organizacją pozarządową.
Na podstawie tekstu źródłowego pt.: „ABC samorządu terytorialnego”, oceń system podziału zadań między władzami samorządowymi a administracją państwową.
Dzień Samorządu Terytorialnego jest obchodzony na pamiątkę pierwszych w pełni demokratycznych wyborów samorządowych w Polsce, które odbyły się w 1990 r. To święto lokalnej społeczności, mieszkańców gmin, powiatów oraz województw.
Wybory z 27 maja 1990 roku przeprowadzono na mocy Ustawy o samorządzie gminnym uchwalonej przez Sejm RP 8 marca 1990 roku. Dzięki temu społeczności lokalne mogły zarządzać częścią spraw publicznych, a gminy uzyskały własne źródła dochodów i możliwość decydowania o swoich wydatkach.
Odznaka jest zaszczytnym wyróżnieniem i może być nadawana za szczególne zasługi na rzecz samorządu terytorialnego. W szczególności mowa o działalności w organach jednostek samorządu terytorialnego, związkach i stowarzyszeniach, działaniach związanych z wykonywaniem zadań dotyczących samorządu w urzędach administracji publicznej oraz w urzędach organów władzy publicznej. Odznakę można też otrzymać za pracę naukową i badawczą dotyczącą zagadnień związanych z działalnością samorządu.
Samorząd gminny
Organy gminy
Organem wykonawczym gminy wiejskiej jest wójt. W gminie, w której siedziba władz znajduje się w mieście położonym na terytorium tej gminy, organem wykonawczym jest burmistrz. Z kolei w miastach powyżej 100 tys. mieszkańców organem wykonawczym jest prezydent miasta.
Kandydować na wójta (burmistrza, prezydenta miasta) może obywatel polski mający prawo wybierania oraz w dniu głosowania musi mieć ukończy 25 r. ż (co ważne, kandydat nie musi stale zamieszkiwać na obszarze gminy, w której kandyduje).
W 2018 roku prezydent Polski Andrzej Duda, podjął decyzję o podpisaniu przyjętej ustawy, która wprowadziła m.in. nowelizację Kodeksu wyborczego i ustaw o samorządach, dwukadencyjność wójtów, burmistrzów i prezydentów - licząc pierwszą kadencję od 2018 roku. Wydłuża kadencję organów samorządowych z 4 do 5 lat.
Liczba radnych w radzie gminy zależy od liczby mieszkańców danej gminy. W gminach:
do 20 tys. mieszkańców - 15 radnych;
do 50 tys. mieszkańców rada gminy - 21 radnych;
do 100 tys. mieszkańców - 23 radnych;
do 200 tys. mieszkańców - 25 radnych oraz po trzech na każde dalsze rozpoczęte 100 tys. mieszkańców (nie więcej jednak niż 45 radnych). Wyjątek stanowi Rada m. st. Warszawy, która liczy 60 radnych.
Organy wykonawcze gminy/miasta mogą zostać odwołane w wyniku referendumreferendum.
W powiatach do 40 tys. mieszkańców w skład rady powiatu wchodzi 15 radnych oraz po dwóch na każde kolejne rozpoczęte 20 tys. mieszkańców, nie więcej jednak niż 29 radnych.
W województwach do 2 mln mieszkańców w skład sejmiku województwa wchodzi 30 radnych oraz po trzech radnych na każde kolejne rozpoczęte 500 tys. mieszkańców. Co ważne, radni w jednostkach samorządu terytorialnego, są wybierani w wyborach bezpośrednich.
Gra edukacyjna
Informacja dla osób korzystających z czytnika ekranu NVDA - po aplikacji można poruszać się przy użyciu klawiszy Tab i Shift + Tab, aby przejść przez poszczególne przyciski oraz strzałkami aby przejść przez poszczególne odpowiedzi każdego z pytań quizu.
Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/b/PWtPbQ9ka
Podaj nazwę organu stanowiącego gminy miejskiej.
Podaj nazwę organu, który uchwala budżet gminy oraz rozpatruje sprawozdania z wykonania budżetu.
Wymień organy, które zajmują się wskazanymi poniżej sprawami.
podejmowanie uchwał w sprawach herbu gminy, nazw ulic i placów będących drogami publicznymi;
zatrudnianie i zwalnianie kierowników gminnych jednostek organizacyjnych.
Budżet gminy
Budżet gminy to plan dochodów i wydatków uchwalany w formie uchwały budżetowej stanowiący podstawę gospodarki finansowej gminy. Budżet gminy jest rocznym planem: dochodów i wydatków, a także przychodów i rozchodów.
Dochody
podatki i opłaty lokalne
pieniądze z budżetu państwa
majątek gminy
Wydatki
Ochrona środowiska np. odbiór i wywóz odpadów, oczyszczanie ścieków komunalnych.
Cele społeczne np: współfinansowanie szkół, przedszkoli, bibliotek, przychodni lekarskich, opieka społeczna, finansowanie domów kultury i muzeów.
Zapewnienie porządku i bezpieczeństwa np. utrzymanie straży miejskiej, ochrona przeciwpowodziowa i przeciwpożarowa.
Potrzeby techniczne np.: utrzymanie gminnych dróg i mostów, budowa kanalizacji i wodociągów.
Uchwalenie budżetu należy do wyłącznej kompetencji rady gminy, a opracowanie projektu budżetu – do wyłącznej kompetencji wójta. Projekt budżetu zawiera również sporządzone przez wójta objaśnienia do projektu oraz informację o stanie mienia komunalnegomienia komunalnego. Podstawowe zasady i terminy obowiązujące na etapie projektowania i uchwalania budżetu uregulowane zostały w ustawie o samorządzie gminnym i ustawie o finansach publicznych, natomiast procedurę uchwalania budżetu oraz szczegółowość materiałów towarzyszących projektowi budżetu określa rada.
Gmina Brwinów - budżet 2020 r.
Wydatki budżetowe
Oświata i wychowanie - 49.663.443,48 zł
Rodzina i pomoc społeczna - 47.638.606,00 zł
Gospodarka komunalna i ochrona środowiska - 30.314.696,72 zł
Transport i łączność - 22.387.065,25 zł
Inne wydatki - 16.782.386,24 zł
Administracja - 12.978.396 zł
GOK oraz biblioteka -11.781.397,95 zł
Wydatki inwestycyjne w budżecie na 2020 r.
Drogi - 12.626.600,49 zł
Kultura - 9.647.484,34 zł
Wodociągi i kanalizacja - 5.686.863,79 zł
Gospodarka komunalna i ochrona środowiska- 4.259.932,43 zł
Oświata - 3.090.000 zł
Targowisko - 2.690.707,38 zł
Oświetlenie - 658.246,12 zł
Pozostałe- 965.000 zł
Z wizytą w urzędzie gminy
Urząd gminy, w miastach urząd miasta jest miejscem pracy wójta (burmistrza, prezydenta miasta) i podlegających mu urzędników. Odbywają się tam na ogół sesje rady gminy/ miasta oraz posiedzenia jej komisji. PetenciPetenci udają się do urzędu w celu załatwienia licznych spraw związanych z zamieszkiwaniem w danej gminie.
Biuro i sekretariat wójta, burmistrza lub prezydenta
złożenie podania, petycji, wniosku do władz gminy,
bezpośrednia rozmowa z włodarzem gminy.
Urząd Stanu Cywilnego i Spraw Obywatelskich
uzyskanie dowodu osobistego i numeru PESE,
rejestracja urodzin i zgonów,
zawarcie związku małżeńskiego.
Wydział geodezji i kartografii
uzyskanie informacji na temat charakteru danej nieruchomości.
Wydział podatków
uzyskanie informacji o wysokości płaconych podatków i innych opłat lokalnych.
Wydział oświaty, kultury, sportu i turystyki
uzyskanie informacji na temat szkół,
uzyskanie wsparcia finansowego dla masowych imprez.
Wydział działalności gospodarczej
rejestracja działalności gospodarczej,
uzyskanie odpowiednich koncesji, pozwoleń.
Powiat i województwo
Organem stanowiącym i kontrolnym w powiecie jest rada powiatu. Wybierana przez mieszkańców na 5‑letnią kadencję. Na czele stoli przewodniczący, którego radni wyłonili spośród siebie.
Organem wykonawczym jest powołany przez radę kilkuosobowy zarząd powiatu. Na jego czele stoi starosta, który organizuje pracę zarządu oraz kieruje działaniami powiatu w bieżących sprawach. Zarząd wykonuje swoje zadania przy pomocy urzędników pracujących w starostwie powiatowym, czyli siedzibie władz.
Rada powiatu | Zarząd powiatu |
|---|---|
wybór i odwołanie zarządu oraz ustalanie wynagrodzenia jego przewodniczącego; | wykonywanie uchwał podjętych przez radę powiatu; |
powoływanie i odwoływanie na wniosek starosty, skarbnika powiatu, będącego głównym księgowym budżetu powiatu; | wykonywanie zadań zleconych powiatowi przez administrację rządową; |
kontrolowanie instytucji podległych władzom powiatu np. szkół ponadpodstawowych. | przygotowywanie projektów uchwał, które są rozpatrywane przez radę powiatu. |
Organem stanowiącym i kontrolnym w województwie jest sejmik województwa. Organizowaniem pracy sejmiku i prowadzeniem obrad zajmuje się przewodniczący. Organem wykonawczym jest zarząd województwa. Na jego czele stoi marszałek województwa. We wszystkich województwach działają jednocześnie władze samorządowe i organy administracji rządowej z wojewodą na czele.
Sejmik województwa | Zarząd województwa |
|---|---|
stanowienie aktów prawa miejscowego (statutu województwa, zasad gospodarowania mieniem wojewódzkim oraz zasad i trybu korzystania z wojewódzkich obiektów i urządzeń użyteczności publicznej); | wykonywanie uchwał sejmiku; |
uchwalanie strategii rozwoju województwa i zagospodarowania przestrzennego; | przygotowywanie projektów strategii rozwoju Województwa, planu zagospodarowania przestrzennego i programów wojewódzkich oraz ich wykonywanie; |
uchwalanie budżetu województwa; | przygotowywanie projektu i wykonywanie budżetu województwa; |
podejmowanie uchwał w sprawie zasad udzielania stypendiów dla uczniów i studentów. | uchwalanie regulaminu organizacyjnego urzędu marszałkowskiego. |
Z wizytą w starostwie powiatowym
Starostwo powiatowe jest urzędem administracji samorządowej. Jego organizację i zasady funkcjonowania określa regulamin organizacyjny uchwalony przez radę powiatu na wniosek zarządu powiatu. Kierownikiem tego urzędu oraz zwierzchnikiem służbowym pracowników jest starosta.
Mieszkańcy prędzej czy później będą musieli złożyć wizytę w starostwie powiatowym w celu załatwienia kilku ważnych spraw związanych z funkcjonowaniem w społeczności lokalnej.
Wydział Finansowy
prowadzenie spraw związanych z opracowywaniem projektu budżetu powiatu,
zapewnienie obsługi finansowo‑księgowej starostwa,
organizacja i nadzór prawidłowość prowadzenia rachunkowości przez jednostki organizacyjne powiatu,
sporządzanie sprawozdania z realizacji zadań budżetowych.
Wydział Geodezji i Nieruchomości
gospodarkowanie nieruchomościami,
realizacja zadań państwowej służby geodezyjnej i kartograficznej przy pomocy Geodety Powiatowego.
Wydział Komunikacji
prowadzenie spraw związanych z rejestracją pojazdów, wydawaniem dowodów i tablic rejestracyjnych,
Wydział Organizacyjno‑Prawny
opracowywanie projektu regulaminu organizacyjnego i regulaminu pracy starostwa,
prowadzenie rejestru i zbioru zarządzeń starosty,
Rzecznik Praw Konsumenta
zapewnienie konsumentom bezpłatnego poradnictwa konsumenckiego i informacji prawnej w zakresie ochrony konsumentów,
występowanie do przedsiębiorców w sprawach ochrony interesów i praw konsumentów.
Wydział Środowiska, Budownictwa i Inwestycji
sporządzanie powiatowych programów ochrony środowiska,
opracowywanie planów gospodarki odpadami,
realizowanie zadań związanych ze sprawowaniem nadzoru techniczno - budowlanego w zakresie zapewnienia warunków bezpieczeństwa ludzi i mienia w projektach,
Podsumowanie
Jednostki samorządu terytorialnego są powołane przez prawo do wykonywania zadań publicznych poprzez sprawowanie władztwa administracyjnego przez odrębne od państwa podmioty prawne, które w swej działalności są samodzielne, chociaż podlegają w określonym zakresie nadzorowi państwowemu. Samodzielność jednostek samorządu terytorialnego oznacza jego ustawowe kompetencje, właściwości, obowiązki i uprawnienia. Służą one do realizacji zadań o charakterze lokalnym i regionalnym. Wspólnota samorządowa w postaci organizacyjnej jednostki samorządu terytorialnego wykonuje administrację publiczną poprzez wyłonione przez siebie organy we własnym imieniu i na własną odpowiedzialność.
Słowniczek
forma głosowania o charakterze powszechnym, w której udział mogą brać wszyscy obywatele uprawnieni do głosowania; w czasie referendum obywatele całego państwa lub jego części wyrażają swoją opinię w kwestii poddawanej głosowaniu
przekazanie przez organy centralne zadań i kompetencji jednostkom administracji publicznej niższego stopnia
stanowi część mienia jednostek samorządu terytorialnego; „komunalne” nakazuje odnosić to pojęcie wyłącznie do jednostek samorządu terytorialnego szczebla gminnego; mieniem komunalnym jest własność i inne prawa majątkowe należące do poszczególnych gmin i ich związków oraz mienie innych gminnych osób prawnych, w tym przedsiębiorstw
interesant, osoba załatwiająca jakąś sprawę w urzędzie
Bibliografia
Andrzej Konrad Piasecki, Wybory w Polsce 1989 - 2011, Kraków 2012.
Łukasz Tomczak, Samorząd powiatowy w Polsce. Struktura, zadania, wybory, Wrocław 2015.
https://www.senat.gov.pl/gfx/senat/userfiles/_public/k9/agenda/seminaria/2016/160516/funkc_samorzadu_.pdf