Cyberprzemoc
definiować, czym jest cyberprzemoc,
wymieniać formy cyberprzemocy,
wyjaśniać, dlaczego dochodzi do zjawiska cyberprzemocy,
określać wpływ cyberprzemocy na emocje ofiary i jej relacje z innymi ludźmi,
przedstawiać sposoby reagowania na cyberprzemoc,
formułować wnioski na temat tego, jak współczesna młodzież reaguje na zjawisko cyberprzemocy,
oceniać, czy polski system prawny skutecznie zapobiega cyberprzemocy.
Wprowadzenie
Wraz z pojawieniem się internetu diametralnie zmieniło się życie wielu ludzi. Z jednej strony wpływ technologii informatycznej jest bardzo korzystny - uzyskaliśmy znacznie szerszy dostęp do wiedzy, możemy rozwijać swoje pasje i zainteresowanie, możemy za pośrednictwem internetu załatwić wiele spraw, w tym urzędowych, mamy też możliwość kontaktu z wieloma ludźmi na całym świecie, stajemy się bardziej otwarci i tolerancyjny.
Z drugiej strony internet okazał się także wielkim zagrożeniem, a jego głównym przejawem jest cyberprzemoc.
Czym jest cyberprzemoc?
Cyberprzemoc to forma przemocy, do której dochodzi za pośrednictwem internetu oraz urządzeń elektronicznych służących do wysyłania wiadomości SMS, e‑maili czy też uczestnictwa w chatach. Istnieje wiele rodzajów cyberprzemocy, a do najczęściej spotykanych należą:
flamingflaming – wymiana agresywnych wiadomości za pośrednictwem komunikatora,
cyberprześladowanie – nękanie ofiary w sposób ciągły i regularny poprzez wysyłanie jej ubliżających wiadomości SMS, e‑maili lub za pomocą innych komunikatorów, do cyberprześladowania zalicza się także wysyłanie gróźb, szantażowanie bądź udostępnianie danych osobowych ofiary lub rozsyłanie wiadomości otrzymanych od ofiary w celu jej poniżenia,
maskarada – tworzenie nieprawdziwych kont na portalach internetowych w celu krzywdzenia ofiary,
trollingtrolling – zamieszczanie dużej liczby nieprzyjemnych komentarzy na temat ofiary w celu jej skompromitowania bądź ośmieszenia, a także zmienianie zdjęć i informacji umieszczanych na profilach ofiary czy umieszczanie w jej imieniu obraźliwych statusów,
floodflood – wielokrotne wysyłanie tej samej bądź różnych wiadomości do ofiary w celu zapchania jej skrzynki odbiorczej,
sextingsexting – wysyłanie oraz wymienianie się zdjęciami, filmami i innymi treściami o charakterze seksualnym w celu poniżenia ofiary,
patostreampatostream – internetowa transmisja prowadzona na żywo, w serwisach internetowych typu YouTube, której celem jest prezentowanie zachowań dewiacyjnych, np. libacji alkoholowych, przyjmowania narkotyków, przemocy, wulgarnych i agresywnych zachowań,
sextortionsextortion – wyłudzanie od innej osoby materiałów o treści seksualnej z jej udziałem, a następnie grożenie, że treści te zostaną udostępnione, jeśli ofiara nie wpłaci określonej sumy pieniędzy bądź nie przyśle kolejnych materiałów,
sharentingsharenting – używanie przez dewiantówdewiantów fotografii dzieci zamieszczonych przez ich rodziców, często o intymnym charakterze, w celu wywoływania w dziecku poczucia zażenowania,
challengechallenge – niebezpieczne wyzwania podejmowane przez dzieci i nastolatków poprzez portale społecznościowe lub komunikatory.
Doświadczanie różnych form przemocy przez nastolatków w internecie
Ilustracja przedstawia wykres prezentujący jakich form przemocy internetowej doświadczyli nastolatkowie.
Ankietowani wskazali:
wyzywanie w Internecie: 29,7%;
ośmieszanie: 22,8%;
poniżanie: 22,0%;
straszenie: 13,4%;
podszywanie się: 11,0%;
szantażowanie: 10,5%;
rozpowszechnianie kompromitujących materiałów związanych z moją osobą 10,2%.
Wśród ankietowanych mamy również takie wskazania jak:
trudno powiedzieć: 13,6%;
nie spotkałem (nie spotkałam ) się: 48,4%.
Konsekwencje cyberprzemocy
Skutki cyberprzemocy są bardzo bolesne dla osób, które stały się obiektem ataków – wynika to między innymi z faktu, że mają one znacznie bardziej ograniczone możliwości zareagowania na agresję i obrony przed nią. To powoduje, że wyrządzone szkody często trudno jest odwrócić.
Anna Borkowska, Cyberprzemoc. Włącz blokadę na nękanie. Poradnik dla rodziców.Konsekwencje doświadczenia prześladowania w sieci mogą być różne, w zależności od powagi aktu agresji. Jeśli dziecko otrzyma nieprzyjemny e‑mail od kogoś nieznajomego, to skutki będą raczej niewielkie – wystarczy wykasować wiadomość i zapomnieć o całej sprawie. [...] Co innego, jeśli sprawcami są osoby ważne dla dziecka – takie, z którymi jest w ciągłym kontakcie, a akty cyberprzemocy są długotrwałe i dochodzi do nich tradycyjna agresja. [...]
Dzieci doświadczające cyberprzemocy przeżywają bardzo trudne emocje. Mogą czuć się osaczone, osamotnione i bezsilne. Często są przekonane, że nic nie da się zrobić z sytuacją, w której się znalazły. Obawiają się, że kompromitujące materiały mogą dotrzeć do bardzo dużej grupy osób, przez co przeżywają poniżenie, upokorzenie, lęk, rozpacz, smutek. Niekiedy mogą wstydzić się i mieć poczucie winy, że nie potrafiły same sobie poradzić. Wiele z nich mówi, że chciałoby „cofnąć czas”.
Długie pozostawanie w sytuacji przemocy wpływa na sposób myślenia o sobie i innych, na relacje z otoczeniem. Ofiary przemocy częściej niż ich rówieśnicy doświadczają problemów w kontaktach z innymi ludźmi, mają zaniżone poczucie własnej wartości, zaczynają mieć kłopoty z nauką, pojawiają się u nich problemy psychologiczne, a także zdrowotne – bóle głowy, brzucha, problemy ze snem, itp. W skrajnych przypadkach u prześladowanych dzieci mogą pojawić się myśli oraz próby samobójcze.
Skutki doświadczania cyberprzemocy zostają z dziećmi na długo. Badania losów dzieci i ich drogi życiowej wskazują, że nawet w dorosłym życiu, długo po opuszczeniu szkoły, ofiary przemocy nadal zmagają się z problemami psychosomatycznymi, depresją, lękiem, obniżonym poczuciem wartości.
Źródło: Anna Borkowska, Cyberprzemoc. Włącz blokadę na nękanie. Poradnik dla rodziców., dostępny w internecie: https://www.gov.pl/attachment/530f02a2-8c60-4319-a218-9dd93e86ac3d.
Jak powinna zareagować ofiara cyberprzemocy?
Źródła pomocy dla uczniów dotkniętych cyberprzemocą w opinii ankietowanych uczniów
Wykres przedstawia wyniki ankiety: Źródła pomocy dla uczniów dotkniętych cyberprzemocą w opinii ankietowanych uczniów.
Ankietowani uczniowie udzielali odpowiedzi na dwa pytania.
Pierwsze: Gdybyś był/była ofiarą cyberprzemocy, do kogo zwróciłbyś/zwróciłabyś się o pomoc?
Odpowiedzi ankietowanych:
nie zwracałbym się o pomoc: 8,6%;
innej osoby: 6,1%;
kolegi: 18%;
do nauczyciela/wychowawcy ze szkoły: 22,8%;
do rodziców: 44,5%.
Drugie pytanie: Do kogo zwróciłeś/zwróciłaś się o pomoc w przypadku doświadczenia cyberprzemocy?
Odpowiedzi ankietowanych:
nie zwracałem się o pomoc: 48,9%;
innej osoby: 4,6%;
kolegi 14,6%;
do nauczyciela/wychowawcy ze szkoły: 13,3%;
do rodziców: 18,6%.
Niezwykle ważne jest, aby ofiara cyberprzemocy znalazła w sobie siłę do skutecznej i konsekwentnej reakcji na skierowane wobec niej każde przejawy agresji. Formą takiej reakcji może być:
rozmowa z rodzicem, opiekunem, wychowawcą czy pedagogiem szkolnym,
zabezpieczenie dowodów cyberprzemocy (SMS-y, maile, zdjęcia, komentarze do wpisów, treści rozmów prowadzonych przy użyciu komunikatorów lub czatów),
zgłoszenie do administratora serwisu przypadku naruszenie regulaminu i żądanie podjęcia interwencji – zablokowania konta agresora, usunięcia szkodliwych treści (do podjęcia takiego działania zobowiązuje administratora serwisu art. 14 Ustawy z dnia 18 lipca 2002 r. o świadczeniu usług drogą elektroniczną).
Obok takich działań możliwe jest także skorzystanie z pomocy świadczonej przez przeznaczone do tego instytucje. Jako ofiary cyberprzemocy możemy:
zgłosić sprawę na policję,
zadzwonić pod telefon zaufania dla dzieci i młodzieży prowadzony przez fundację Dajemy Dzieciom Siłę (numer to 116 111),
zadzwonić pod dziecięcy telefon zaufania prowadzony przez Rzecznika Praw Dziecka (numer to 800 12 12 12),
zgłosić nielegalne treści w internecie do punktu kontaktowego NASK (Naukowej i Akademickiej Sieci Komputerowej), instytutu zajmującego się zapewnieniem bezpieczeństwa w internecie, zgłoszenia można dokonać za pośrednictwem strony https://dyzurnet.pl/ lub infolinii 0 801 615 005.
W taki sam sposób powinna zareagować osoba, która jest świadkiem cyberprzemocy. Warto też pamiętać, że osoba, która dopuszcza się cyberprzemocy podlega odpowiedzialności karnej.
Art. 190. [Groźba karalna]
§ 1. Kto grozi innej osobie popełnieniem przestępstwa na jej szkodę lub szkodę osoby najbliższej, jeżeli groźba wzbudza w zagrożonym uzasadnioną obawę, że będzie spełniona, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
§ 2. Ściganie następuje na wniosek pokrzywdzonego.
Art. 190a.
§ 1. Kto przez uporczywe nękanie innej osoby lub osoby jej najbliższej wzbudza u niej uzasadnione okolicznościami poczucie zagrożenia, poniżenia lub udręczenia lub istotnie narusza jej prywatność, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.
§ 2. Tej samej karze podlega, kto, podszywając się pod inną osobę, wykorzystuje jej wizerunek, inne jej dane osobowedane osobowe lub inne dane, za pomocą których jest ona publicznie identyfikowana, w celu wyrządzenia jej szkody majątkowej lub osobistej.
§ 3. Jeżeli następstwem czynu określonego w § 1 lub 2 jest targnięcie się pokrzywdzonego na własne życie, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12.
§ 4. Ściganie przestępstwa określonego w § 1 lub 2 następuje na wniosek pokrzywdzonego.
Źródło: Kodeks Karny art. 190, dostępny w internecie: https://sip.lex.pl/akty-prawne/dzu-dziennik-ustaw/kodeks-karny-16798683/art-190 [dostęp 21.08.2021].
Schemat, który przedstawia system zapobiegania i przeciwdziałania cyberprzemocy wśród dzieci i młodzieży.
Ministerstwo Edukacji i Nauki nadzoruje i koordynuje działania kuratoriów oświaty oraz koordynuje działania szkół.
Kuratoria Oświaty sprawują nadzór pedagogiczny nad szkołami.
Policja wspomaga w realizacji programów rządowych Ministerstwo Edukacji i Nauki, przeprowadza działania profilaktyczne w szkołach, prowadzi działania prewencyjne, wykrywa sprawców cyberprzemocy.
Szkoły realizują działania profilaktyczno - wychowawcze na terenie swoich placówek, które są skierowane do uczniów.
NASK (Państwowy Instytut Badawczy, którego misją jest poszukiwanie i wdrażanie rozwiązań, służących rozwojowi sieci teleinformatycznych w Polsce) wspomaga Ministerstwo Cyfryzacji.
Ministerstwo Cyfryzacji zleca podmiotom zewnętrznym wspomaganie działań profilaktycznych w szkołach oraz wspiera Ministerstwo Edukacji Narodowej w realizacji programów rządowych.
Schyłek lat 60. przyniósł narodziny najpopularniejszego obecnie medium – Internetu, czyli ogólnoświatowej sieci komputerowej. Internet jako źródło wiedzy bywa nieoceniony, jego zasięg jest praktycznie nieograniczony, użytkownikom daje poczucie niezależności. Należy pamiętać, że Internet to nie tylko korzyści, ale również zagrożenia.
Zacznijmy od przedstawienia zalet Internetu Nieograniczony dostęp do informacji i wiedzy; możliwość korzystania z bankowości elektronicznej; można zrobić szybkie zakupy, bez wychodzenia z domu; dostęp do map w wersji elektronicznej; można rozpowszechniać swoje utwory literackie za pomocą narzędzi dostępnych w sieci; można rozliczać podatki; można wypożyczać auta, bukować bilety komunikacyjne, rozmawiać za pomocą wideokonferencji; można korzystać z poczty elektronicznej; tworzenie grup z innymi (fora, dyskusje, grup); szanse na poznanie ludzi z całego świata.
Wady korzystania z Internetu: niewłaściwa selekcja dużej ilości informacji znajdujących się w Internecie; można znaleźć w Internecie niebezpieczne treści; możliwość nawiązania niebezpiecznych kontaktów; można stać się ofiarą cyberprzemocy; możliwość przeprowadzenia cyberterroryzmu; możliwość bycia ofiarą cyberprzestępstw: np. kradzieży, pieniędzy znajdujących się na lokatach, kupno rzeczy z fikcyjnego sklepu; tracimy bliskość innych ludzi.
Internet powstał jako przestrzeń wolnego przekazywania informacji. Większość z nas wykorzystuje cyberprzestrzeń jako narzędzie umożliwiające komunikację z innymi. Umożliwiają to m.in. serwisy społecznościowe, dzięki którym prezentujemy swoje osiągnięcia, poglądy, nawiązujemy nowe znajomości, podtrzymujemy kontakty.
Jednym z najpopularniejszych w Polsce i na świecie jest portal Facebook, który jest uznawany za absolutny fenomen naszych czasów. Modnym stało się posiadanie konta na Facebooku. Serwis ten umożliwia udostępnianie informacji, zdjęć, filmów oraz reagowanie na umieszczane treści przez innych użytkowników. Korzystanie z serwisu to nie tylko rozrywka, ale również ryzyko.
Film dostępny pod adresem /preview/resource/RebNChTUuLB3o
Film przedstawia grupę młodych osób siedzących przy długim stole w restauracji. Wszyscy, oprócz jednego chłopaka, użyją telefonów komórkowych. Chłopak rozgląda się po pomieszczeniu, spogląda na swoje dłonie oraz zajętych znajomych.
Czym jest siecioholizm? Czyli uzależnienie od Internetu. Każdy z nas jest narażony na uzależnienie do Internetu, jednak największą grupą są dzieci i młodzież, które spędzają w świecie wirtualnym większą część swojego czasu.
Uzależnienie od internetu - objawy: odczuwanie silnego przymusu psychicznego korzystania z internetu; utrata kontorli nad czasem spędzanym w sieci; osoba nie jest w stanie powstrzymać się od bycia online; wydłużenie się czasu korzystania z internetu; osoba potrzebuje przebywać w sieci coraz częściej i dłużej, aby uzyskać satysfakcję; odczuwanie przykrych emocji w przypadku braku dostępu do sieci; osoba jest rozdrażniona, ma obniżony nastrój; rezygnacja z wcześniejszych pasji i zainteresowań na rzecz przebywania w sieci.
Uzależnienie od Internetu jest poważną chorobą. Pierwszym krokiem w leczeniu nałogu jest konieczność zaprzestania używania Internetu. Bardzo pomocna w tym procesie jest stała obecność najbliższych osoby uzależnionej. Osoba cierpiąca na siecioholizm poza wsparciem rodziny i przyjaciół potrzebuje przede wszystkim pomocy ze strony specjalisty.
Korzystając sieci należy zadbać o swoje bezpieczeństwo np.: nie podawać swoich danych osobowych; nie wysłać swoich zdjęć; zmieniaj hasła; pamiętaj, że osoba, z którą rozmawiasz, nie musi być tym za którą się podaje; nie pobieraj nielegalnego oprogramowania.
Musimy również zadbać o swój sprzęt czyli np.: korzystać z oprogramowania antywirusowego; nie otwierać podejrzanych plików; sprawdzać czy strona, do której się logujemy ma strony TSL lub SSL.
Wymień trzy największe, twoim zdaniem, zalety internetu.
Wyjaśnij, jakie zagrożenia niesie ze sobą korzystanie z internetu.
Wyjaśnij, czym jest siecioholizm?
Gdy zostajesz samemu… Czym grozi cyberprzemoc?
Cyberprzemoc dzieje się, ponieważ wiele osób sądzi, że w internecie są anonimowi i mogą mówić i pisać, co chcą, bez względu na to, czy to kogoś dotknie, czy nie.
Dlatego wypowiadają się w sposób bezkompromisowy i kontrowersyjny, wierząc, że nie narażą się na takie konsekwencje, jakie spotkałby je w życiu realnym. Czują się bezkarnie i uważają, że mają prawo do wszystkiego. Z drugiej strony, korzystający z internetu nie widzą reakcji drugiej osoby, źle interpretują postawy rozmówców, co często prowadzi do kłótni, a w konsekwencji niecenzuralnej wymiany zdań.
Warto powiedzieć sobie, że cyberprzemoc jest złem i nikt nie powinien traktować jej z obojętnością. Ani ofiara przemocy, ani każdy, kto jest jej świadkiem. Skutki, które to zjawisko powoduje, mogą być bowiem tragiczne.
Ask.fm to portal istniejący od 2010 roku. Osobom, które założą sobie na nim konto, inni użytkownicy mogą zadawać pytania.
Jedną z użytkowniczek portalu była 14‑letnia Hannah Smith z Lutterworth w Wielkiej Brytanii. Inni użytkownicy Ask.fm byli względem niej agresywni. „Ty obrzydliwa k..., idź się zabić, wszyscy będą szczęśliwi”, „krowo”, „gruba szmato” - w taki sposób zwracali się do Hannah internauci. Dziewczyna starała się z nimi dyskutować, pytając np. czy „byliby szczęśliwi, gdyby się zabiła”.
2 sierpnia rodzice znaleźli ciało 14‑latki w pokoju. Dziewczyna powiesiła się. Komputer w pokoju był włączony - przed śmiercią 14‑latka odwiedziła witrynę Ask.fm. - Na takich stronach można znęcać się nad innymi, bo ludzie mogą być anonimowi. Jeżeli czegoś z tym nie zrobimy, w przyszłym tygodniu może zginąć kolejny nastolatek. Ask.fm i podobne strony zarabiają miliony na ludzkim cierpieniu - podkreśla ojciec nastolatki, który chce, aby właściciele strony odpowiedzieli za śmierć jego dziecka.
Źródło: dostępny w internecie: https://www.wprost.pl/411785/dramat-14-latki-powiesila-sie-przez-komentarze-w-internecie.html [dostęp 21.08.2021].
Na podstawie tekstu dotyczącego przypadku 14‑letniej Hannah Smith wyjaśnij, na czym polega zagrożenie związane z istnieniem stron internetowych typu Ask.fm.
Słowniczek
wszelkie informacje pozwalające zidentyfikować żyjącą osobę fizyczną; także informacje, które w połączeniu ze sobą mogą prowadzić do zidentyfikowania tożsamości danej osoby
osoba, która zachowaniem i postawą odbiega od przyjętych zwyczajowo norm społecznych; osoba, która przejawia odchylenia od normy
zbiór przepisów dotyczących odpowiedzialności karnej, przestępstw oraz kar uchwalony w formie ustawy
Bibliografia
Poradnik Cyberprzemoc w szkole. Poradnik dla nauczycieli, NASK Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa 2021. Dostępny w internecie: https://www.gov.pl/attachment/34422589-c0eb-4a5f-99ff-6b93d1a0686b [dostęp 21.08.2021].
https://www.niebieskalinia.pl/aktualnosci/aktualnosci/cyberprzemoc-rodzaje-skala-zjawiska-profilaktyka-material-z-cyklu-ekspert-radzi [dostęp 21.08.2021].
https://www.gov.pl/attachment/530f02a2-8c60-4319-a218-9dd93e86ac3d [dostęp 21.08.2021].
https://www.nask.pl/pl/o-nas/kim-jestesmy/3261,O-NASK.html [dostęp 21.08.2021].