Człowiek wobec totalitaryzmu i autorytaryzmu
Wykonajcie zadanie, pracując w kilkuosobowych grupach.
Zaprojektujcie plakat adresowany do młodzieży waszej szkoły, promujący wartości demokratyczne. Zastanówcie się nad jego tytułem i hasłami, które powinien zawierać. Zaprezentujcie efekty waszej pracy pozostałej części klasy.
Wykonajcie zadanie, pracując w kilkuosobowych grupach.
Zaprojektujcie w dowolnej formie plakat lub apel adresowany do młodzieży waszej szkoły, promujący wartości demokratyczne. Zastanówcie się nad jego tytułem i hasłami, które powinien zawierać. Zaprezentujcie efekty waszej pracy pozostałej części klasy.
Człowiek wobec totalitaryzmu i autorytaryzmu
wskazać prawa przysługujące człowiekowi w państwie demokratycznym;
wyjaśniać, co to znaczy być obywatelem w państwie demokratycznym;
przedstawić negatywne skutki skrajnego nacjonalizmu/szowinizmu.
odróżniać system demokratyczny od niedemokratycznego;
porównywać sytuację człowieka w ustroju demokratycznym, autorytarnym i totalitarnym;
wyjaśniać, na czym polegała zbrodnia Holokaustu.
Polska droga do demokracji
W latach 1944–1989 społeczeństwo polskie podlegało narzuconej z zewnątrz władzy komunistycznej. Obywatele zostali pozbawieni wpływu na decyzje władz, a ich wolność została ograniczona. Przeciwnicy systemu byli represjonowani. Władze tłumiły wszelkie formy społecznego oporu, aktywności i niezależności.
Z Archiwum TVP
Film dostępny pod adresem /preview/resource/RouJnBMyldWOc
Archiwalne nagranie TVP. Film opowiada o wydarzeniach mających miejsce w sierpniu 1980 roku w Polsce - strajku w Stoczni Gdańskiej, 21 postulatach Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego i powstaniu Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność” .
Powstanie Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność” rozpoczęło długą drogę do demokratycznego, niezależnego państwa.
Uchwała programowa I Krajowego Zjazdu Delegatów Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego "Solidarność"NSZZ „Solidarność” powstał z ruchu strajkowego 1980 roku – największego ruchu masowego w dziejach Polski. Ruch ten, zrodzony wśród robotników wielkich zakładów pracy w różnych regionach naszego kraju, znalazł swój historyczny punkt zwrotny w sierpniu 1980 roku na Wybrzeżu. Ogarnął on w ciągu roku wszystkie środowiska świata pracy: robotników i rolników, inteligencję i rzemieślników. (...) Związek nasz wyrósł z buntu społeczeństwa polskiego doświadczonego w ciągu przeszło trzech dziesięcioleci łamaniem praw ludzkich i obywatelskich; z buntu przeciwko dyskryminacji światopoglądowej i wyzyskowi ekonomicznemu.
Źródło: NSZZ "Solidarność", Uchwała programowa I Krajowego Zjazdu Delegatów Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego "Solidarność".
Stan wojenny
Chcąc zahamować rosnącą aktywność i niezależność społeczeństwa polskiego,
13 grudnia 1981 r. władze komunistyczne wprowadziły w Polsce stan wojenny. Ograniczono podstawowe prawa obywatelskie, np. wprowadzono godzinę policyjną, zawieszono działalność związków zawodowych. Przywódcy „Solidarności” zostali internowani.
forma represji, polegająca na przymusowym odosobnieniu osób, uznanych przez władze za niebezpieczne dla państwa, np. członków opozycji politycznej
Na wieść o wprowadzeniu stanu wojennego w Kopalni Węgla Kamiennego „Wujek” doszło do protestu. Strajkujący górnicy domagali się między innymi uwolnienia wszystkich aresztowanych działaczy NSZZ „Solidarność”. Strajk został brutalnie stłumiony. Zginęło wówczas 9 górników, a 24 zostało rannych.
Porozmawiaj z dziadkami i rodzicami o okresie stanu wojennego. Poszukaj informacji również w dostępnych zasobach Internetu.
Podaj przykłady praw człowieka (innych niż w tekście), które były łamane przez władze komunistycznej Polski.
Autorytaryzm
W autokratycznych systemach politycznych obywatele są całkowicie pozbawieni (totalitaryzm) lub mają ograniczoną możliwość (autorytaryzm)
udziału w wolnych wyborach najważniejszych organów władzy w państwie;
wpływu na sposób sprawowania rządów i decyzje podejmowane przez władze;
swobodnego tworzenia organizacji społecznych i politycznych;
swobodnego wyrażania poglądów, w tym poglądów politycznych.
system, w którym władza skupiona jest w rękach jednego człowieka lub niedużej grupy ludzi i nie podlega żadnej kontroli społecznej
W 1941 r. z inicjatywy Eleonory Roosevelt [czyt.: ruswelt] (żony prezydenta USA, Franklina Delano Roosevelta ) powstała organizacja Freedom House [czyt.: fridom hałs] zajmująca się badaniem stanu demokracji i wolności w państwach na całym świecie. Na jej stronie internetowej dostępne są wyniki corocznych raportów w tej sprawie.
Totalitaryzm
system polityczny, w którym władza dąży do całkowitego podporządkowania sobie społeczeństwa; uzyskania pełnej kontroli nad publicznym i prywatnym życiem ludzi
Adolf Hitler był przywódcą III Rzeszy Niemieckiej - państwa o ustroju totalitarnym, które odwoływało się do idei skrajnego nacjonalizmu (szowinizmu).
Józef Stalin był przywódcą Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich - państwa o ustroju totalitarnym.
Współcześnie istniejącym państwem o systemie totalitarnym jest Korea Północna.
Holokaust (Zagłada, Szoa)
Państwa totalitarne niszczyły naturalne więzi społeczne: rodzinne, sąsiedzkie, narodowe. Władze, przez powszechne stosowanie terroru, nie tylko naruszały elementarne prawa człowieka, ale także doprowadzały do eksterminacji jednostek i całych społeczności. Wszelkie wartości społeczne wypierało ślepe posłuszeństwo wodzowi, wszechobecny strach niszczył zaufanie i wzmagał wzajemną wrogość.
(Zagłada, Szoa) to zagłada 6 milionów Żydów europejskich dokonana przez
III Rzeszę Niemiecką podczas II wojny światowej
Podczas II wojny światowej niemieckie władze okupacyjne zmusiły ludność żydowską do życia w gettach. Największe z nich znajdowało się w Warszawie. Ograbieni z majątków, stłoczeni na niewielkiej przestrzeni ludzie masowo umierali z głodu i szerzących się chorób. Padali ofiarą bezkarnych mordów dokonywanych przez niemieckich nazistów. W 1942 r. władze III Rzeszy przystąpiły do realizacji planu całkowitej zagłady narodu żydowskiego. Rozpoczęto deportacje mieszkańców gett
do obozów zagłady.
Fragment ulotki "Protest" organizacji Front Odrodzenia Polski (1942 rok )W getcie warszawskim, za murem odcinającym od świata, kilkaset tysięcy skazańców czeka na śmierć. Nie istnieje dla nich nadzieja ratunku, nie nadchodzi znikąd pomoc. Ulicami przebiegają oprawcy, strzelając do każdego, kto się ośmieli wyjść z domu. Strzelają podobnie do każdego, kto stanie w oknie. Na jezdni walają się niepogrzebane trupy. (...) To samo co w getcie warszawskim, odbywa się od pół roku w stu mniejszych i większych miasteczkach i miastach polskich. (...)
Tego milczenia dłużej tolerować nie można. Jakiekolwiek są jego pobudki – jest ono nikczemne. Wobec zbrodni nie wolno pozostawać biernym. Kto milczy w obliczu mordu – staje się wspólnikiem mordercy. Kto nie potępia – ten przyzwala.Źródło: Fragment ulotki "Protest" organizacji Front Odrodzenia Polski, 1942, dostępny w internecie: http://www.zydziwpolsce.edu.pl/biblioteka/zrodla/r3_5d.html [dostęp 13.06.2021].
Obóz Auschwitz stał się dla świata symbolem terroru, ludobójstwa i Szoah. Utworzony został przez Niemców w połowie 1940 r. na przedmieściach Oświęcimia (...). Obóz koncentracyjny Auschwitz (...) był największym hitlerowskim obozem koncentracyjnym, czyli miejscem stopniowego wyniszczania więźniów i równocześnie największym ośrodkiem natychmiastowej, bezpośredniej zagłady Żydów.
Niemieccy naziści deportowali do Auschwitz co najmniej 1,3 mln osób ponad 20 narodowości. Żydzi stanowili 85% wszystkich deportowanych i 90% ogółu zamordowanych.
Źródło: dostępny w internecie: www.auschwitz.org [dostęp 13.06.2021].
Przed wybuchem II wojny światowej Polska była państwem wielonarodowym i wieloreligijnym. Społeczność żydowska stanowiła około 3 mln osób, czyli prawie
10% obywateli państwa. Wojnę zdołali przetrwać tylko nieliczni, około 300 tys. polskich Żydów, z czego większość - około 250 tys. na terenach Rosji Sowieckiej.
Sprawiedliwi są wśród nas
Naród żydowski nie zapomniał o tych, którzy z narażeniem życia ratowali go w czasach II wojny światowej. Instytut Pamięci Yad Vashem [czyt.: jad waszem] w Jerozolimie ustanowił medal Sprawiedliwy wśród Narodów Świata, przyznawany za ratowanie Żydów w okresie II wojny światowej. Do 1 stycznia 2020 r. przyznano 27 712 takich odznaczeń, z czego 6992 otrzymali Polacy. Wyróżnieni otrzymują specjalnie wybity medal i dyplom uznania. Ich nazwiska uwiecznione są na Ścianie Honoru w Ogrodzie Sprawiedliwych w Yad Vashem, w Jerozolimie.
Pamiętaj, ze na ziemiach polskich, obszarze dzisiejszej Białorusi i Ukrainy oraz w Serbii w okresie okupacji osobom, które pomagały ludności żydowskiej, groziła kara śmierci.
TalmudKTO RATUJE JEDNO ŻYCIE, RATUJE CAŁY ŚWIAT
Źródło: Talmud, tłum. Izaak Kramstück, Warszawa 1993.
Przygotuj krótką prezentację przedstawiającą jedną z osób ratującą życie ludności żydowskiej podczas II wojny światowej.
Wiek XX - wiekiem ludobójstwa?
Pojęcie „zbrodni przeciwko ludzkości” jest często używane zamiennie z pojęciem ludobójstwa, bowiem oba odnoszą się do przypadków radykalnego łamania podstawowego prawa człowieka, jakim jest prawo do życia. Jednak zbrodnia przeciwko ludzkości jest pojęciem o szerszym znaczeniu i obejmuje także sytuacje, w których podejmowane działania nie polegają na bezpośrednim zadawaniu śmierci, lecz często do niej prowadzą (np. łagry w Związku Radzieckim).
Szczególnie wiele zbrodni o takim charakterze miało miejsce w wieku XX. Zalicza się do nich, oprócz Holokaustu, także:
wymordowanie ludności plemion Herero i Namaqua przez wojska Cesarstwa Niemieckiego (lata 1904‑1905, ówczesna Niemiecka Afryka Południowo‑Zachodnia, dzisiejsza Namibia);
ludobójstwo Ormian, dokonane przez Turków w latach 1915‑1918;
Wielki Głód na Ukrainie, gdzie w wyniku planowej działalności władz ZSRS doszło w latach 1932‑1933 do śmierci kilku milionów ludzi;
zbrodnię w Nankinie, gdzie w grudniu 1937 r. i w styczniu 1938 r., Cesarska Armia Japonii wymordowała chińskich mieszkańców miasta;
zbrodnię katyńską, czyli rozstrzelanie polskich oficerów na skutek decyzji władz ZSRS (1940 r.);
eksterminację plemienia Tutsi przez plemię Hutu w Rwandzie (1994 r.);
masakrę w Srebrenicy, dokonaną przez serbskie bojówki (1995 r.).
Zbrodnie przeciwko ludzkości - jedna z kategorii zbrodni wojennej, pojęcie szersze niż ludobójstwo. Do zbrodni przeciwko ludzkości zalicza się: ludobójstwo, morderstwa, eksterminację, deportację, prześladowania i inne czyny dokonywane z zamiarem zniszczenia całości lub części grupy narodowej, etnicznej, rasowej lub religijnej.
Podsumowanie
Wiek XX nazywany jest wiekiem totalitaryzmów, które pochłonęły kilkadziesiąt milionów ofiar. Przywódcy państw autorytarnych i totalitarnych nie wahali się stosować przemocy na masową skalę, aby osiągać zamierzone cele. Obozy koncentracyjne i zbiorowe zbrodnie spotykały ze strony sił militarnych III Rzeszy i ZSRR zarówno własnych obywateli, jak też przedstawicieli innych narodowości. Podczas II wojny światowej Niemcy pod wodzą Adolfa Hitlera zaplanowali i rozpoczęli eksterminację całego narodu żydowskiego - Holokaust. Zginęło co najmniej 6 milionów europejskich Żydów. Mimo doświadczeń z poprzedniego stulecia współczesny świat nie jest wolny od autokratycznych systemów politycznych.
Przyporządkuj podane opisy sytuacji do systemów politycznych, w których mogą zaistnieć.
demokracja, autorytaryzm, totalitaryzm
| Jutro powszechne wybory – cieszy się Ania. Jej tata jest kandydatem reprezentującym największą opozycyjną partię w państwie. Ania towarzyszyła tacie w spotkaniach z wyborcami. Ma nadzieję, że głoszone przez niego postulaty przekonały przyszłych wyborców. | |
| Antek z niepokojem czeka na powrót rodziców do domu. Uczestniczą w spotkaniu przedwyborczym. Antek wie, że udział w nich jest niebezpieczny. Wczoraj policja rozpędziła jedno z takich spotkań. Przyjaciel rodziny został aresztowany. | |
| Agata nie miała dzisiaj lekcji. Cała szkoła udała się na spotkanie z przywódcą państwa i jedynej działającej partii. Na wielkim wiecu zgromadzono prawie całą ludność miasta. Nikt nie odważył się odmówić, nikt nie zaprotestował. Strach paraliżował wszystkich. |
Rozwiąż krzyżówkę.
- Metoda rozwiązywania konfliktów.
- Działalność władz państwowych, np. rządu.
- Określenie, które w dosłownym tłumaczeniu oznacza władzę ludu.
- Politycznie zorganizowana społeczność, mająca swoje terytorium, władze i prawa.
- System polityczny dążący do całkowitego zniewolenia człowieka.
- Najważniejsza ustawa w państwie, określająca jego ustrój.
- Skrajny nacjonalizm, oparty na nienawiści do innych narodów.
- Przemoc i okrucieństwo.
| 1 | ||||||||||||||
| 2 | ||||||||||||||
| 3 | ||||||||||||||
| 4 | ||||||||||||||
| 5 | ||||||||||||||
| 6 | ||||||||||||||
| 7 | ||||||||||||||
| 8 |
Literatura uzupełniająca
Arendt H., Korzenie totalitaryzmu, Niezależna Oficyna Wydawnicza, Warszawa 1993.
Wprowadzenie do nauki o państwie i polityce, rozdz. VI, B. Szmulik, M. Żmigrodzki (red.), Wydawnictwo UMCS, Lublin 2006.
Przydatne linki
http://auschwitz.org/gfx/auschwitz/userfiles/auschwitz/edukacja/zrozumiec_holokaust-ksiazka_pomocnicza.pdf
http://lekcja.auschwitz.org/1/