Metody rusyfikacji w Królestwie Polskim („Syzyfowe prace” S. Żeromski)

1. Cele lekcji

a) Wiadomości

Uczeń:

• zna treść utworu S. Żeromskiego „Syzyfowe prace”

• rozumie pojęcie rusyfikacji

b) Umiejętności

Uczeń:

• potrafi stworzyć definicję zjawiska rusyfikacji

• potrafi posługiwać się w pracy stylistycznej związkami frazeologicznymi,

• rozwija sprawność umysłową, kreatywność, przełamuje opory przed przedstawieniem własnych pomysłów,

• potrafi wyszukiwać informacji na podstawie tekstu.

2. Metoda i forma pracy

Praca w grupach, dyskusja

3. Środki dydaktyczne

Polecenia dla grup

4. Przebieg lekcji

a) Faza przygotowawcza

1. Nauczyciel zapoznaje uczniów z tematem lekcji i uświadamia im cele zajęć.

b) Faza realizacyjna

1. Nauczyciel pisze na tablicy drukowanymi literami słowo RUSYFIKACJA, prosi by uczniowie na podstawie treści lektury spróbowali na początku sami stworzyć definicję tego zjawiska. Następnie termin zostaje odczytane przy pomocy Słownika języka polskiego: rusyfikacja- proces, w którym państwo rosyjskie dążyło do wynarodowienia poprzez stopniowe narzucanie rosyjskiego języka, obyczajów, kultury i wzorców w sztuce.

2. Uczniowie zostają podzieleni na 5 grup, wśród nich następuje wybór ról; liderzy, sprawozdawcy, lektorzy, sekretarza. Nauczyciel rozdaje polecenia do pracy w grupie, zaś na tablicy zapisuje problem główny: W jaki sposób rusyfikowano młodzież polską w szkołach pod zaborami?. Po wykonaniu ćwiczeń uczniowie prezentują wyniki swojej pracy na forum całej klasy,są one omówione a wnioski zapisane do zeszytu: Po upadku powstania styczniowego w zaborze rosyjskim nasiliła się kontrola zaborców, zaostrzyła się cenzura i utworzono tajną policję. Najgorsza sytuacja była jednak w szkołach. Wprowadzono obowiązkową naukę czytania i pisania po rosyjsku nawet w szkole elementarnej, język ten stał się również językiem wykładowym. Uczniowie jednak nie poddawali się bez walki. Przyjście Zygiera, ucznia wydalonego z gimnazjum w Warszawie, pobudziło wszystkich uczniów klerykowskiego gimnazjum do walki z rusyfikacją w ich miasteczku. Podczas jednej z lekcji języka polskiego wyrecytował on „Redutę Ordona” Adama Mickiewicza. W słowach tych ukryta była gwałtowność, oskarżenie i żal. Dzięki temu inni uczniowie zaczęli powoli rozumieć, kim naprawdę są: że są Polakami i że muszą walczyć o swoją ojczyznę (załącznik1).

c) Faza podsumowująca

1. Uczniowie w swobodnych wypowiedziach dyskutują nad reakcją społeczeństwa polskiego wobec procesu rusyfikacji. Przywołują trafne argumenty, fragmenty z tekstu.

5. Bibliografia

1. Słownik języka polskiego, PWN, Warszawa 2000.

2. Żeromski S*., Syzyfowe prace*, Greg, Kraków 2002.

6. Załączniki

a) Karta pracy ucznia

załącznik 1.

b) Notatki dla nauczyciela

Przykładowe rozwiązanie ćwiczenia w grupach

Grupa 1: Z obrazem szkoły rosyjskiej w „Syzyfowych pracach'' po raz pierwszy spotykamy się w szkole elementarnej w Owczarach, do której uczęszczał jeden z bohaterów utworu - Marcin Borowicz. W tej niewielkiej szkole nauczał Ferdynand Wiechowski i to on wprowadził obowiązek mówienia wyłącznie po rosyjsku. Kazał on nawet swoim uczniom śpiewać utwory kościelne po rosyjsku. Mimo usilnych starań nie mógł z zapanować nad uczniami i nad swoją żoną, która uczyła niektóre dzieci języka polskiego.

Grupa 2: Kolejnym przykładem rusyfikacji w szkole było to, że uczniowie, którzy chcieli zdawać do klasy wstępnej gimnazjum, musieli mówić dobrze po rosyjsku i w tym celu przeprowadzano egzamin. Niesprawiedliwe było to, że uczniowie, których rodzice umieli mówić po rosyjsku, były traktowane łagodniej i miały większą szansę na dostanie się do tej klasy. Natomiast dzieci, których rodzice nie znali tego języka, byli traktowani z pogardą.

Grupa 3: Najjaskrawszym przykładem rusyfikacji jest prowadzenie lekcji języka polskiego po rosyjsku. Lekcje te były nieobowiązkowe, a nauczyciel obawiał się konsekwencji prowadzenia lekcji po polsku i dlatego nie starał się zachęcać uczniów do uczenia się polskiego.

Grupa 4: W późniejszych latach nauki wprowadzono jeszcze gorsze sposoby rusyfikacji. W szkole w Klerykowie stosowano różnorodne kary cielesne za głośne rozmawianie w języku polskim. Zakazywano czytania polskich książek. W celu niedopuszczenia do czytania zakazanej literatury przeszukiwano stancje, w której mieszkali uczniowie i ich śledzono. Pozornie życzliwi i pomocni nauczyciele i dyrektor w szpiegostwo i donosicielstwo wciągali także uczniów, którzy osłabiali więzi między kolegami i nieświadomie uczestniczyli w procesie rusyfikacji.

c) Zadanie domowe

Zaznaczę fragmenty opisujące sylwetkę Marcina Borowicza.

7. Czas trwania lekcji

45 minut

8. Uwagi do scenariusza

brak