Między słowami
Scenariusz zajęć
IV etap edukacyjny, język polski (zakres podstawowy)
Temat: Między słowami
Treści kształcenia:
I. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji.
3. Świadomość językowa. Uczeń:
2) zna pojęcia znaku i systemu znaków; uzasadnia, że język jest systemem znaków; rozróżnia znaki werbalne i niewerbalne, ma świadomość ich różnych funkcji i sposobów interpretacji.
Cele operacyjne:
Uczeń:
Rozumie, czym jest znak,
Poznaje pojęcie znaku i system znaku,
Rozróżnia znak werbalny i niewerbalny,
Wskazuje na zastosowanie treści znaku w tekście literackim/inscenizacji,
Ma świadomość różnych funkcji znaku i możliwości jego interpretacji,
Utrwala wiedzę o pantomimie.
Nabywane umiejętności:
Analiza utworu literackiego (poetyckiego), analiza inscenizacji (pantomimy),
Rozumienie zastosowanych w utworze środków wyrazu artystycznego,
Definiowanie pojęcia znaku,
Rozróżnianie znaków werbalnych i niewerbalnych,
Sprawne korzystanie ze słowników.
Kompetencje kluczowe:
Porozumiewanie się w języku ojczystym,
Umiejętność uczenia się,
Świadomość i ekspresja kulturalna.
Środki dydaktyczne:
Tekst literacki (kopie kserograficzne): Małgorzata Hillar „Zakochana”Indeks górny 11,
Dowolnie wybrany słownik języka polskiego,
Sprzęt multimedialny (komputer podłączony do telewizora/projektor multimedialny/tablica interaktywna),
Zasób multimedialny: film „Zechce pan usiąść...”.
Metody nauczania:
Podające: pogadanka, wykład informacyjny,
Problemowe aktywizujące: dyskusja,
Eksponująca: film,
Praktyczna: praca z tekstem.
Formy pracy:
Zbiorowa jednolita,
Indywidualna jednolita,
Grupowa zróżnicowana.
Przebieg zajęć:
Etap wstępny
Nauczyciel wita uczniów i zapoznaje ich z tematem zajęć. Potem prosi, aby wyobrazili sobie, że są w obcym, nieznanym nikomu z nich mieście.
Nie mają przy sobie mapy, nawigacji itp., a muszą dotrzeć do znajdującego się dość blisko punktu A (np. trzeba skręcić w lewo, na skrzyżowaniu w prawo i potem iść prosto). Zatrzymują przechodnia i pytają o drogę – problem w tym, że ich rozmówca nie zna zbyt dobrze języka, którym się posługują; rozumie zaledwie kilka słów. Czy mogą mimo wszystko się porozumieć? Czego użyją (komunikacja pozawerbalna)? Czy gesty, mimika i inne sposoby komunikacji pozwolą na poprawne wskazanie i potem odnalezienie drogi do punktu A?
Uczniowie dyskutują na ten temat. Następnie nauczyciel prosi dwie chętne osoby o odegranie podobnej scenki. Po inscenizacji następuje podsumowanie wniosków o niewerbalnym porozumiewaniu się.
Etap realizacji
Nauczyciel rozdaje uczniom kserokopie wiersza Małgorzaty Hillar pt. „Zakochana”, na których nie ma zapisanego tytułu. Poleca im przeczytać tekst i zastanowić się, kim jest bohaterka wiersza.
Małgorzata Hillar
„Zakochana”
Idzie ulicą
jakby tańczyła
na baletowym popisie
Uśmiecha się
do dziecka w wózku
do wróbla
który stracił ogon
Te kropki na sukience
myśli
mają kolor jego oczu
Od rana powtarza
najmilsze imię
i wychodzi z domu
w jednej pończosze.
Po chwili nauczyciel zadaje uczniom pytania:
W jaki sposób zachowuje się bohaterka wiersza?
Czy coś ilustruje jej stan emocjonalny?
Jakie znaki daje obserwatorom?
Jaki tytuł pasowałby do tego utworu? (Po propozycjach uczniów podaje oryginalny tytuł).
Kieruje rozmową tak, aby młodzież wskazała na pojęcie znaku jako nośnika treści komunikacyjnych. Poleca uczniom sprawdzenie tego terminu w słowniku języka polskiego. Zapisuje na tablicy słowo „znak”, a dookoła niego najważniejsze jego cechy podane przez uczniów. Następnie tłumaczy zależność między znakami, która tworzy system znaków – czyli język. Zarysowuje też wstępnie schemat komunikacji znakowej według Romana Jakobsona (rozwinięcie tematu na innych, osobnych zajęciach):
Kontekst
Nadawca ––--→ Komunikat ––--→ Odbiorca
Kontakt
Kod
Kolejnym etapem zajęć jest praca z zasobem multimedialnym. Nauczyciel odtwarza film, a po emisji prosi uczniów o interpretację. Zadaje pytania:
Jaką scenkę przedstawia film?
Co robią bohaterowie?
Jakie emocje i zachowania wyrażają? (czekanie, zniecierpliwienie, uprzejmość, grzeczność, zadowolenie itp.). Skąd to wiemy?
Następnie prowadzący zajęcia prosi uczniów o przypomnienie charakterystyki obejrzanej przed chwilą formy przedstawienia (pantomima). Podsumowanie i utrwalenie wiadomości na jej temat.
Nauczyciel prosi kilku chętnych, aby za pomocą pantomimy przekazali klasie jakąś wiadomość, hasło itp. Uczniowie proponują tematy scenek; powinni uwzględnić kontekst danej sytuacji i wynikające z niego możliwości interpretacji tej samej sceny (przykładowe tematy scenek: powitanie kolegów na boisku szkolnym – jak tę samą sytuację będą widzieć różni jej uczestnicy, np. strażnik miejski lub starsza pani). Praca może odbywać się w parach, trójkach. Uczniowie odgrywają cztery, pięć scenek.
Etap końcowy
Na podstawie obejrzanego filmu i własnych obserwacji uczniowie mają za zadanie określić, jakie gesty/znaki/mimika sugerują uprzejme i nieuprzejme zachowania społeczne. Nauczyciel prosi, aby młodzież zastanowiła się, w jakich sytuacjach używamy takich niewerbalnych znaków (np. na drodze, podczas jazdy samochodem, kiedy widzimy, ale nie słyszymy odbiorcy komunikatu, a chcemy go np. pozdrowić itp.), kiedy są one szczególnie ważne (kierowanie ruchem przez policjanta, akcje wojskowe itp.).
Dodatkowo:
Uczeń zdolny może podać przykłady systemów znaków (języków), które nie wykorzystują słów, np. indiańskie znaki dymne, alfabet Morse’a itp. i określić ich zasady.
Proponowane źródło: Małgorzata Hillar, Zakochana, [w:] Taż, Prośba do macierzanki, Czytelnik, Warszawa 1959 lub [w:] Od Staffa do Wojaczka. Poezja polska 1939–1985. Antologia, pod red. B. Drozdowskiego i B. Urbankowskiego, tom II, Wydawnictwo Łódzkie, Łódź 1988.↩
