Nad jeziorem
Brzegi jezior zwykle są porośnięte gęstą roślinnością. Im dalej od brzegu, przesuwając się w kierunku jeziora, tym roślin jest mniej. Pojawiają się gatunki niemal całkowicie zanurzone w wodzie, które wystawiają tylko liście i kwiaty nad powierzchnię. Są też miejsca, gdzie roślin w ogóle nie ma, gdyż światło tam nie dociera – mimo niewielkiej głębokości jest tam zupełnie ciemno. Jak to możliwe?
jakie warunki życia panują w wodzie;
w jaki sposób rośliny i zwierzęta przystosowały się do życia w wodzie;
jakie gatnki roślin i zwierząt możemy spotkać w wodzie.
Rozpoznasz na schemacie strefy jeziora.
Omówisz warunki panujące w każdej ze stref jeziora.
Wymienisz przykłady roślin i zwierząt żyjących w poszczególnych strefach jeziora.
1. Warunki życia w jeziorze
Jezioro to zbiornik śródlądowy, stanowiący wypełnione wodą zagłębienie terenu. Charakteryzuje się powolną wymianą wody. Wyróżnia się jego trzy główne strefy: przybrzeżną, toni wodnej i denną.
Strefa przybrzeżnaStrefa przybrzeżna jest na tyle płytka, że światło słoneczne dociera aż do dna. Dzięki temu mogą w niej rosnąć rośliny. Woda jest dobrze natleniona i stale zaopatrywana w sole mineralne spływające wraz z wodami deszczowymi. W strefie tej najsilniej odczuwane są jednak wahania poziomu wody w jeziorze, falowanie i docierające z lądu zanieczyszczenia. Występują tu duże zmiany temperatury w ciągu dnia oraz całego roku.
Strefa toni wodnejStrefa toni wodnej obejmuje otwartą przestrzeń wody oddaloną od brzegów, która nie ma kontaktu z dnem. Sięga tak głęboko, jak docierają promienie słoneczne, a więc jej głębokość zależy od przejrzystości wody. Wraz z głębokością szybko pogarszają się w tej strefie warunki życia organizmów, gdyż zmniejsza się ilość światła oraz zawartość tlenu i spada temperatura wody.
Strefa dennaStrefa denna obejmuje obszar dna jeziora, do którego nie dociera światło słoneczne, a także wodę sąsiadującą bezpośrednio z dnem, do której także nie dociera światło. W głębokich jeziorach woda przy dnie przez cały rok ma temperaturę +4⁰C. Tlenu rozpuszczonego w wodzie jest tutaj bardzo mało, a okresowo może go nie być wcale.
Jeziora nie są trwałe i stopniowo zarastają. Martwe szczątki organiczne opadające na dno powodują, że jezioro staje się coraz płytsze.
Gęsta roślinność porastająca strefę przybrzeżną jeziora może być zagrożeniem dla ludzi, którzy próbują pływać w jego wodach. W takiej roślinności łatwo się zaplątać, a muliste dno nie daje żadnego oparcia dla nóg. Dlatego należy pływać tylko na wyznaczonych kąpieliskach.
2. Rośliny i zwierzęta jezior
W jeziorach żyje wiele gatunków roślin i zwierząt. Jednak ich rozmieszczenie nie jest równomierne. Najbogatsza w organizmy żywe jest strefa przybrzeżna.
Rośliny rosnące w strefie przybrzeżnej wyrastają z płytkiej wody, a czasami rosną na lądzie tuż przy brzegu w miejscach, które są zalewane przez fale. Jest to często trzcina, pałka wodna i tatarak. W strefie przybrzeżnej żyje wiele zwierząt: owady wodne i ich larwy, narybek, kijanki, ryby takie jak szczupak, okoń czy płoć, płazy (żaby i traszki), żółwie błotne, zaskrońce oraz ptaki pływające i brodzące (np. kaczki i gęsi, perkozy, czaple, bociany, kormorany i wiele innych). Trochę dalej od brzegu rosną rośliny o pływających liściach, np. grążel żółty i grzybienie białe, a jeszcze dalej rogatek i moczarka oraz unosząca się na wodzie rzęsa wodna. Wśród roślin żyją larwy owadów (np. ważek i komarów), ślimaki, pijawki, raki, małże oraz ryby (np. ciernik, płoć, lin, okoń i szczupak).
W strefie otwartej toni wodnej rośliny reprezentowane są niemal wyłącznie przez planktonplankton roślinny. Wśród zwierząt natomiast występuje plankton zwierzęcy i nieliczne ryby, np. ukleja oraz sandacz.
W strefie dennej z powodu braku światła nie mogą żyć rośliny, a zwierzęta żywią się opadającymi z góry szczątkami organizmów lub mniejszymi zwierzętami. Żyją tu niewielkie pierścienice, larwy niektórych owadów, małże i ryby poszukujące pożywienia w mule dennym (sum, sieja, karp).
Strefa przybrzeżna
Strefa otwartej toni wodnej
Strefa denna
W dostępnych źródłach informacji odszukaj przykłady organizmów, które wchodzą w skład planktonu.
Karp jest uważany za nieodłączny element naszej narodowej kuchni, zwłaszcza w wigilię Bożego Narodzenia. Jednak jest to gatunek obcy. Jeszcze przed II wojną światową karp nie był zbyt znany. Dopiero od kilkudziesięciu lat stał się popularną rybą na naszych stołach. Stało się tak za sprawą łatwej hodowli i zmniejszenia liczebności innych lubianych wcześniej ryb, np. szczupaka.
Woda w jeziorach ulega wymianie przez bardzo długi czas. Nawet niewielka ilość zanieczyszczeń pozostaje w wodzie jeziora przez wiele lat. Dlatego tak istotne jest, aby nie zanieczyszczać zbiorników wodnych przez wrzucanie do nich śmieci. Śmieci stanowią zagrożenie dla roślin i zwierząt zamieszkujących te tereny.
Podsumowanie
W zależności od warunków jeziora dzielimy na trzy strefy: przybrzeżną, toni wodnej i denną.
W strefie przybrzeżnej woda jest najcieplejsza, ma najwięcej tlenu i do samego dna dociera światło słoneczne; występuje tu najwięcej roślin i zwierząt. Wśród roślin możesz tu zaobserwować np. trzcinę, moczarkę lub rzęsę wodną. Zwierzęta występujące w strefie przybrzeżnej to żaby, komary, kaczki oraz ryby takie jak liny czy okonie.
W otwartej toni wodnej do wody dociera światło, ale mało jest roślin i materii organicznej; występuje tu plankton oraz nieliczne zwierzęta takie jak ukleja i sandacz.
W głębiach przy dnie jest ciemno, chłodno i mało tlenu; prawie nie ma tu roślin, a zwierzęta żywią się opadającą z innych stref materią organiczną albo innymi zwierzętami. Zwierzęta, które żyją w tej strefie to np. karp, sum i małże.
Praca domowa
Wymień trzy główne czynniki, które decydują o zróżnicowaniu organizmów roślinnych i zwierzęcych żyjących w strefie otwartej toni wodnej i strefie wód głębokich.
Słownik
drobne organizmy wodne: rośliny i zwierzęta unoszące się swobodnie w toni wodnej
przestrzeń jeziora, do której nie dociera światło słoneczne; jej obecność odróżnia jezioro od stawu
strefa jeziora przylegająca do brzegu, w której światło słoneczne dociera do samego dna, następują tu duże zmiany temperatury wody w ciągu dnia i roku
część przestrzeni jeziora, która nie ma kontaktu ani z brzegami ani z dnem, a wraz z głębokością obniżają się w niej temperatura i zawartość tlenu oraz zmniejsza ilość światła słonecznego
Zadania
Wskaż właściwości wody w strefie otwartej toni wodnej.
- nasłoneczniona coraz słabiej aż do dolnej granicy
- coraz uboższa w tlen wraz z głębokością
- coraz zimniejsza wraz z głębokością
- bardzo mętna
- bardzo zimna
- pozbawiona światła słonecznego
- pozbawiona tlenu
Oceń prawdziwość stwierdzeń dotyczących roślin w strefie otwartej toni wodnej.
| Prawda | Fałsz | |
| W otwartej toni wodnej nie występują rośliny. | □ | □ |
| W otwartej toni wodnej występuje plankton roślinny. | □ | □ |
| W otwartej toni wodnej rośnie grążel żółty. | □ | □ |
| W otwartej toni wodnej rosną trzciny. | □ | □ |
| W otwartej toni wodnej rośnie trawa morska. | □ | □ |
Oceń prawdziwość stwierdzeń dotyczących zwierząt strefy dennej jezior.
| Prawda | Fałsz | |
| W strefie dennej żyją zwierzęta niepotrzebujące tlenu. | □ | □ |
| W strefie dennej żyją zwierzęta roślinożerne. | □ | □ |
| W strefie dennej żyją zwierzęta odporne na niską temperaturę wody. | □ | □ |
| W strefie dennej żyją zwierzęta przystosowane do życia w ciemności i przy niskiej zawartości tlenu. | □ | □ |
Oceń prawdziwość stwierdzeń dotyczących zwierząt w strefie przybrzeżnej jeziora.
| Prawda | Fałsz | |
| W jeziorze najwięcej zwierząt żyje w strefie przybrzeżnej. | □ | □ |
| Tylko płazy żyją w strefie przybrzeżnej jezior. | □ | □ |
| Tylko ptaki żyją w strefie przybrzeżnej jezior. | □ | □ |
Wskaż właściwości wody w strefie dennej.
- zimna
- uboga w tlen
- pozbawiona światła słonecznego
- ciepła
- coraz cieplejsza wraz z głębokością
- bogata w tlen
- doskonale nasłoneczniona
- zamarznięta