Profilaktyka uzależnień
Profilaktyka uzależnień
1. Cele lekcji
a) Wiadomości
Uczniowie dowiadują się, czym jest uzależnienie psychiczne, fizyczne, współuzależnienie, jakie mogą być skutki zdrowotne zażywania narkotyków. Poznają mechanizm powstawania uzależnień.
b) Umiejętności
Uczniowie uczą się analizować mechanizm powstawania uzależnień; potrafią wskazać, jakie chwyty reklamowe są stosowane w celu wpłynięcia na decyzje zakupowe młodzieży dotyczące alkoholu.
2. Metoda i forma pracy
Praca w parach, podgrupach, na forum całej klasy
Metody interakcyjne, z wykorzystaniem zabaw i gier psychologicznych
3. Środki dydaktyczne
Kartki do rysowania, przybory do pisania, tablica, kreda
4. Przebieg lekcji
a) Faza przygotowawcza
Nauczyciel informuje o tematyce zajęć i ich warsztatowej formie.
Uczniowie siadają w kręgu, nauczyciel wprowadza podstawowe zasady pracy warsztatowej lub dopytuje uczniów, jakie zasady pomogłyby wspólnie pracować (Załącznik 1). Ważne jest, żeby uczniowie nie wymieniali wyklepanych formułek, ale potraktowali ustalone zasady osobiście (pomaga omawianie, doprecyzowanie zasad, dopytywanie o to, co pomaga bądź przeszkadza im w kontaktach osobistych).
b) Faza realizacyjna
Historia życia:
Kto to, według was, jest osoba uzależniona? Jak ją sobie wyobrażacie? Jak wygląda, co robi, co czuje? Spróbujcie naszkicować taki portret. Jeśli klasa ma problem z taką formą dyskusji, można pobawić się w skojarzenia typu gwiazdy (tworzymy skojarzenia do jednego słowa, a nie do kolejnych wypowiadanych przez uczestników). Z czym kojarzy wam się słowo „uzależniony”? – rundka.
Macie już w głowach jakiś obraz osoby uzależnionej. Teraz chciałabym, żebyście wymyślili jej historię życia. Podzielcie się na 4‑5 osobowe zespoły. Pomyślcie, jak mogłoby wyglądać życie osoby, która wpadła w nałóg. Potem poproszę was, żebyście przedstawili swoje historie. Możecie to zrobić na trzy sposoby. Możecie dość ogólnie opisać całe jej dotychczasowe życie, możecie opisać 3‑4 najważniejsze momenty w jej życiu, a możecie też przedstawić to w formie komiksowej, jeśli lubicie rysować.
Omówienie: Wszystkie grupy powinny przedstawić swoje propozycje, zanim zacznie się dyskusję. Podczas prezentacji staramy się nie komentować i nie dopuszczać do tego, żeby uczniowie z innych grup coś dopowiadali albo krytykowali.
W dyskusji trzeba poruszyć kilka kwestii.
Należy dopytać się każdej grupy, dlaczego opisywana osoba zaczęła barć narkotyki/nadużywać alkoholu; dlaczego piła coraz więcej albo brała coraz silniejsze środki. Można przy tej okazji omówić krótko przyczyny, dla których ludzie sięgają po narkotyki/alkohol. Można pokazać, że niezależnie od motywów, kończy się w jeden sposób i w sytuacji uzależnienia żadna z potrzeb, które chciało się na początku zaspokoić, nie może być spełniona (np. akceptacja społeczna – narkoman nie ma przyjaciół, „działka” jest ważniejsza od jakichkolwiek relacji społecznych; wyluzowanie – człowiek uzależniony przeżywa niemal ciągły niepokój o to, czy uda mu się zdobyć narkotyk/alkohol; w przypadku uzależnienia fizycznego – na głodzie ma objawy odstawienne....)
Jeśli historie będę dotyczyć tylko osób z marginesu społecznego, trzeba podkreślić, że uzależniają się ludzie z różnych warstw społecznych.
Bardzo ważne jest pytanie, kiedy osoba opisywana jeszcze próbowała, kiedy nadużywała, a kiedy była już uzależniona i kiedy zauważyła, że jest już uzależniona – trzeba pokazać, że ta granica jest bardzo trudna do uchwycenia. Kiedy człowiek zaczyna się uzależniać, nie widzi tego. Często potem także wypiera się, że jest uzależniony i zaprzecza; ale nawet patrząc z boku, bardzo trudno granicę uzależnienia zauważyć. Przy zażyciu niektórych narkotyków (np. heroina) można uzależnić się już po pierwszym razie.
Quiz:
Myślę, że sporo wiecie o uzależnieniach. Chciałabym więc, żebyście znów podzielili się na podgrupy i rozwiązali mały quiz (Załącznik 1)
Omówienie: patrz Załącznik 2
Uwagi: zanim zweryfikujemy opinie uczniów, powinniśmy wysłuchać odpowiedzi wszystkich grup na dane pytanie.
Bardzo ważne jest, żeby nauczyciel znał odpowiedzi, a nie czytał je z kartki.
Reklamy alkoholu:
O wiele łatwiej niż dorośli, uzależniają się młodzi ludzie. Dotyczy to także alkoholu. Chciałabym teraz, żebyście zastanowili się, jakie chwyty reklamowe stosuje się, żeby zachęcić ludzi (zwłaszcza młodych) do sięgnięcia po alkohol. W tej chwili dopuszczone są tylko reklamy piwa, więc skoncentrujemy się na nich. Podzielcie się na grupy. Każda z grup niech wybierze sobie do zanalizowania inną reklamę. Zastanówcie się, jakie tricki stosują reklamodawcy. Zanalizujcie warstwę językową, plastyczną, kompozycyjną. Zastanówcie się, kto w tej reklamie występuje i co robi. Co może być atrakcyjne w takiej reklamie dla młodych ludzi? Kiedy skończycie pracę, chciałabym, żeby każda grupa zaprezentowała swoje analizy na forum klasy.
c) Faza podsumowująca
Co było dla was najważniejsze lub najciekawsze na tych zajęciach.
5. Bibliografia
A Kobiałka, Jak żyć z ludźmi. Warszawa, Agencja Informacji Użytkowej, 1992.
Strony internetowe:
http://abc.narkotyki.webpark.pl
http://www3.who.int/icd/currentversion/fr‑icd.htm
http://pl.wikipedia.org/wiki/Uzale%C5%BCnienie
6. Załączniki
Załącznik 1
Podstawowe zasady pracy warsztatowej:
- słuchamy siebie nawzajem, jedna osoba mówi, reszta słucha
- każdy ma prawo wypowiedzieć własną opinię, nie krytykujemy się
- nie obrażamy się wzajemnie, nie atakujemy
- jeśli z jakichś powodów któreś z ćwiczeń będzie dla kogoś zbyt trudne, ma prawo odmówić udziału w nim (tę zasadę powinien wprowadzić nauczyciel)
Załącznik 2
1. Co to znaczy, że ktoś jest uzależniony; jakie są objawy uzależnienia?
2. Czy to prawda, że niektóre narkotyki mogą powodować objawy chorób psychicznych? Jeśli tak, to jakich?
3. Co to jest uzależnienie psychiczne, uzależnienie fizyczne i współuzależnienie?
4. Czy to prawda, że narkotyki mogą powodować nadciśnienie i tachykardię (częstoskurcz)?
5. Czy to prawda, że ta sama ilość substancji psychoaktywnych tak samo wpływa na wszystkie osoby?
6. Czy to prawda, że częstowanie narkotykami też jest karalne? (Nie chodzi o zmuszanie do zażycia narkotyku).
7. Czy to prawda, że niektóre narkotyki mogą powodować zaburzenie funkcji seksualnych?
8. Czy jeśli poznam dokładnie sposób działania narkotyków i mechanizm powstawania uzależnień, to mogę eksperymentować i nie uzależnię się?
Załącznik 3
Odpowiedzi do quizu
1. Co to znaczy, że ktoś jest uzależniony; jakie są objawy uzależnienia?
Według obowiązującej w Europie klasyfikacji chorób (ICD‑10), uzależnienie to zespół zmian poznawczych, behawioralnych i fizjologicznych. Charakteryzuje się:
- silną potrzebą zażycia uzależniającego środka,
- trudnościami w kontroli zażywania (nieudane próby zmniejszenia dawki, zaprzestania używania itp.),
- ciągłym zażywaniem, mimo że powoduje to w życiu osoby uzależnionej negatywne konsekwencje,
- zażywanie środka uzależniającego staje się ważniejsze niż jakiekolwiek inne aktywności, obiekty, osoby, staje się centrum życia danej osoby,
- pojawiają się negatywne objawy psychiczne i/lub fizyczne w przypadku braku danego środka.
2. Czy to prawda, że niektóre narkotyki mogą powodować objawy chorób psychicznych? Jeśli tak, to jakich?
Tak. Amfetamina i kokaina może wywołać objawy psychozy (omamy słuchowe i urojenia prześladowcze)
Marihuana i haszysz mogą indukować skłonności depresyjne. Także amfetamina wywołuje wahania nastroju, a z czasem ciężką depresję z myślami samobójczymi.
3. Co to jest uzależnienie psychiczne, uzależnienie fizyczne i współuzależnienie?
Uzależnienie psychiczne lub psychologiczne, to nabyta silna potrzeba stałego wykonywania jakiejś czynności lub zażywania jakiejś substancji, której niespełnienie jednak nie prowadzi do poważnych fizjologicznych następstw. Nie znaczy to jednak, że uzależnienie psychiczne nie jest szkodliwe. Powoduje:
- wzrost napędu związanego z poszukiwaniem środka uzależniającego
- kompulsywną konsumpcję środka kosztem swojego zdrowia oraz otoczenia
- osłabienie woli
-obsesję brania i natręctwa myślowe utrzymujące się i nawracające nawet po wieloletniej abstynencji
- samooszukiwanie się usprawiedliwiające wykonywanie danej czynności (związane z psychologicznymi mechanizmami obronnymi)
- brak zainteresowania otoczeniem niezwiązanym ze środkiem i jego zdobywaniem
Uzależnienie fizjologiczne zwane też fizycznym to nabyta silna potrzeba stałego zażywania jakiejś substancji, która tworzy się na podłożu mechanizmów fizjologicznych – adaptacji i homeostazy. Nasz organizm przyzwyczaja się do funkcjonowania w określonych warunkach i osiąga wtedy stan równowagi (homeostazy). W przypadku, kiedy ktoś zażywa narkotyki uzależniające fizycznie, to substancje te zostają włączone do przemiany materii. Kiedy zabraknie tych związków, organizm odczuwa „szok biologiczny” – pojawiają się objawy odstawienne (bóle, biegunki, wymioty, drżenie mięśni).
Współuzależnienie dotyczy osób związanych z osobami uzależnionymi. Jest szczególnym współudziałem w uzależnieniu osoby bliskiej emocjonalnie, obejmującym szereg wymiarów życia psychicznego oraz działań osoby współuzależnionej.
W obrębie życia psychicznego dotyczy ono głównie:
- utrwalonego, nieracjonalnego systemu przekonań nt. picia alkoholu przez bliską osobę wraz z przekonaniami nt. możliwości kontroli picia, oraz nt. relacji z osobą uzależnioną;
- irracjonalnego, zwiększającego stres systemu kontroli emocjonalnej;
- autodestrukcyjnych schematów i nawyków poznawczych.
W obrębie działań osoby współuzależnionej oznacza to przede wszystkim:
- uporczywe używanie nieskutecznych rodzajów wpływu na zachowanie osoby uzależnionej i/lub relacji z tą osobą;
- nieskuteczność lub ograniczone zdolności przeciwdziałania destrukcji;
- ograniczone umiejętności fizycznego i psychicznego wycofania się z relacji (dystansowania się, ekranowania).
4. Czy to prawda, że narkotyki mogą powodować nadciśnienie i tachykardię (częstoskurcz)?
Tak. Cześć narkotyków tak właśnie działa, np. amfetamina, LSD. Nadciśnienie może doprowadzić do uszkodzenia naczyń włosowatych i udarów, m.in. mózgu. Część narkotyków ma odwrotne działanie – nadmiernie obniża ciśnienie, powoduje depresję oddechową, co może z kolei prowadzić do śpiączki. Są też narkotyki, które przejawiają jedno i drugie działanie – np. w przypadku kokainy w pierwszej fazie po przyjęciu narkotyku następuje zwolnienie akcji serca, a potem nadmierne przyspieszenie.
5. Czy to prawda, że ta sama ilość substancji psychoaktywnych tak samo wpływa na wszystkie osoby?
Nie. Występuje indywidualna wrażliwość związana i z właściwościami organizmu i z właściwościami psychiki. To, że ktoś się jeszcze nie uzależnił albo nie doświadczył jakichś negatywnych efektów, nie oznacza, że tobie też się tak uda. Ponieważ działanie narkotyku zależy w dużej mierze od naszego stanu fizjologicznego, nigdy nie wiadomo, kiedy mogą pojawić się bardzo niebezpieczne skutki uboczne.
6. Czy to prawda, że częstowanie narkotykami też jest karalne? Nie chodzi o zmuszanie do zażycia narkotyku.
Tak. Na podstawie Art. 45 Ustawy z dn. 24 kwietnia 1997 roku o przeciwdziałaniu narkomanii,
znowelizowanej 26 października 2000 r.:
„Kto, wbrew przepisom ustawy, udziela innej osobie środka odurzającego lub substancji psychotropowej, ułatwia albo umożliwia ich użycie (...), podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.”
7. Czy to prawda, że niektóre narkotyki mogą powodować zaburzenie funkcji seksualnych?
Tak. Amfetamina powoduje często wzrost pożądania, a jednocześnie obniżenie potencji. Opiaty (morfina, heroina, kodeina) powodują często wręcz impotencję.
8. Czy jeśli poznam dokładnie sposób działania narkotyków i mechanizm powstawania uzależnień, to mogę eksperymentować i nie uzależnię się?
Nie. Uzależnienie rozwija się na podłożu naszych emocji (biorę, bo jest przyjemniej, zapominam o problemach itp.) i fizjologii (mechanizm homeostazy). Uzależnienie dotyka także ludzi, którzy dużo o tym wiedzą, np. lekarzy (patrz książka lekarza‑psychiatry Macieja Kozłowskiego „Moja heroina”, Wydawnictwo „Znak”, 2004).
7. Czas trwania lekcji
ok. 60 minut
8. Uwagi do scenariusz
brak