Różne sposoby odrealnienia świata w grotesce
Scenariusz zajęć
IV etap edukacyjny, język polski (zakres podstawowy)
Temat: Różne sposoby odrealnienia świata w grotesce
Treści kształcenia:
II. Analiza i interpretacja tekstów kultury. Uczeń zna teksty literackie i inne teksty kultury wskazane przez nauczyciela.
1. Wstępne rozpoznanie. Uczeń:
3) rozpoznaje konwencję literacką (stałe pojawianie się danego literackiego rozwiązania w obrębie pewnego historycznie określonego zbioru utworów).
Cele operacyjne:
Uczeń:
Zna dzieje groteski od starożytności po współczesność,
Rozumie różne użycia terminu,
Zna najważniejsze dokonania literatury polskiej i światowej w obrębie groteski.
Nabywane umiejętności:
Rozpoznawanie konwencji groteskowej w literaturze,
Wskazywanie środków formalnych, jakimi posługuje się groteska,
Współpraca w zespole,
Komunikowanie się z innymi w celu przekazania i zdobycia informacji.
Kompetencje kluczowe:
Porozumiewanie się w języku ojczystym,
Umiejętność uczenia się,
Świadomość i ekspresja kulturalna.
Środki dydaktyczne:
Sprzęt multimedialny (komputer, ewentualnie podłączony do telewizora/projektor multimedialny/tablica interaktywna),
Zasób multimedialny: film „Konwencja literacka”,
Dzieje groteski w IV etapach (opracowane przez nauczyciela na podstawie hasła Włodzimierza Boleckiego w „Słowniku literatury polskiej XX wieku”Indeks górny 11).
Metody nauczania:
Podające: wykład informacyjny, pogadanka,
Problemowe: rozmowa kierowana, metoda grup eksperckich,
Eksponująca: film.
Formy pracy:
Grupowa zróżnicowana,
Zbiorowa jednolita.
Przebieg zajęć:
Etap wstępny
Nauczyciel wita uczniów i przekazuje im informacje na temat celu zajęć i ich planowanego przebiegu. Pyta młodzież o wiadomości na temat konwencji literackich. W ramach wprowadzenia w zagadnienie proponuje obejrzenie filmu z zasobu multimedialnego.
Po emisji materiału prowadzący zajęcia prosi uczniów, aby zastanowili się nad zaprezentowanymi w materiale konwencjami literackimi. Pyta o ich formę (monolog), zastosowane środki, sposób przedstawienia.
Następny punkt w dyskusji powinien dotyczyć innych konwencji literackich. Prowadzący zajęcia kieruje rozmową tak, aby młodzież wskazała m.in. na groteskę: pyta, co uczniowie wiedzą na jej temat, podejmuje próbę analizy wiadomości, odwołując się do posiadanej przez uczniów wiedzy (teksty poznane podczas nauki w gimnazjum) i ich codziennych doświadczeń. Prosi o przykłady groteski zaobserwowane w życiu, np. w zachowaniach społecznych, w filmach, reklamach itp.
Etap realizacji
Nauczyciel dzieli klasę na cztery grupy eksperckie, objaśnia im zasady pracy (zapoznanie się ze zgromadzonymi przez prowadzącego zajęcia materiałami, zdobycie możliwie największej wiedzy, przekazanie informacji członkom innych grup, zdobycie wiadomości, którymi dysponują inni) i rozdaje materiały:
Grupa I – groteska starożytna i średniowieczna (postaci ludzkie z elementami zwierzęcymi, poemat (epos) o Gilgameszu, Biblia, Owidiusz („Metamorfozy”), personifikacje zła i danse macabre, kroniki i księgi podróżne);
Grupa II – groteska renesansowa i barokowa (motywy głupców i szaleńców, Giorgio Vasari i jego ocena);
Grupa III – groteska w XVIII i XIX wieku (satyra o elementach groteski, groteska ironiczna, estetyka gotycyzmu);
Grupa IV – rozkwit groteski w XX wieku, najważniejsze dokonania w Polsce i Europie.
Uczniowie pracują nad zdobyciem informacji, a następnie przygotowują notatki i dzielą się wiedzą z innymi grupami. Wspólnie z nauczycielem podsumowują etapy historyczno‑literackie, wskazują na ciągłość i zmienność zagadnienia groteski. Ustalają też definicję terminu. Prowadzący zajęcia zwraca szczególną uwagę na istnienie groteski jako konwencji, na jej elementy charakterystyczne: wyolbrzymienie i przejaskrawienie, zakłócenie zasady prawdopodobieństwa, mieszanie stylu wysokiego z niskim, tragizmu z komizmem, deformacje, absurdalność, karykaturalność, inwencje słowne, sprzeczne porządki motywacyjne np. baśniowe i realistyczne, pure nonsense.
Nauczyciel wskazuje też na prowokacyjny charakter groteski – złamanie zasady decorum, parodię, element zaskoczenia wobec oczekiwań odbiorcy, ekstrawagancję. Podkreśla sens groteski jako przejawu kreacyjnej swobody artystycznej.
Etap końcowy
Podsumowanie: wieloznaczność terminu „groteska” (gatunek, motyw, konwencja stylistyczna, nurt w sztuce).
Dodatkowo/Zadanie domowe:
Nauczyciel może zadać uczniom pracę domową:
Na czym polega groteskowy charakter ostatniej sceny „Tanga” Sławomira Mrożka?
Włodzimierz Bolecki, hasło: „groteska”, [w:] Słownik literatury polskiej XX wieku, Alina Brodzka (red.), Wrocław 1992.↩
