Rozpad Imperium Osmańskiego. Turcja od wybuchu
I wojny światowej do proklamowania Republiki Tureckiej

1. Cele lekcji

a) Wiadomości

Po przeprowadzonej lekcji uczeń:

• zna zasięg terytorialny Imperium Osmańskiego od bitwy pod Wiedniem (1683) do rozpoczęcia I wojny światowej,

• wie, czym był ruch młodoturecki,

• zna historię rzezi Ormian (1915‑1916),

• zna postanowienia traktatu z Sevres,

• zna dzieje likwidacji sułtanatu i proklamowania Republiki Tureckiej,

• wymienia narody europejskie, które znajdowały się pod tureckim panowaniem,

• zna postanowienia konferencji lozańskiej z 1923 roku,

• zna sylwetkę Kemala Atatürka jako pierwszego prezydenta Turcji.

b) Umiejętności

Uczeń:

• analizuje przyczyny słabnięcia i upadku Imperium Osmańskiego,

• ilustruje na mapie proces kurczenia się terytorium Imperium Osmańskiego.

2. Metoda i forma pracy

Metoda podająca: nauczyciel opowiada o etapach prowadzących do upadku Imperium Osmańskiego oraz o okolicznościach proklamowania Republiki.

Metoda poszukująca: uczniowie formułują i analizują zasady determinujące funkcjonowanie imperiów.

3. Środki dydaktyczne

1. Mapa (mapy) przedstawiająca zasięg terytorialny Imperium Omańskiego
   w poszczególnych momentach jego historii.

2. Słownik języka polskiego.

4. Przebieg lekcji

a) Faza przygotowawcza

Nauczyciel pyta uczniów o datę bitwy pod Wiedniem i o dowódcę, który okazał się pogromcą wojsk tureckich. Opowiada o procesie kurczenia się terytorium Imperium Osmańskiego.
Wymienia przyczyny tego procesu (m.in. ekspansywna polityka Rosji, budzenie się świadomości narodowej wśród podbitych przez Turków społeczeństw). Uczniowie pracują przy mapie: odnajdują i wskazują na niej obszary nazywane przez nauczyciela.

b) Faza realizacyjna

1. Nauczyciel wyjaśnia, czym był ruch młodoturecki oraz podaje przyczyny, dla których Turcja w I wojnie światowej stanęła po stronie państw centralnych.

2. Dlaczego doszło do pogromów ludności ormiańskiej w latach 1915‑1916? Nauczyciel omawia przyczyny, przebieg i rozmiary tragedii. Pyta uczniów znaczenie słowa: eksterminacja i przytacza definicję pojęcia ze słownika języka polskiego.

3. Nauczyciel opowiada o upokarzających i pozbawiających Turcję suwerenności postanowieniach traktatu w Sevres. Mówi o wojnie między Grecją a Turcją oraz
   o decyzjach konferencji lozańskiej (1923).

4. Nauczyciel opowiada o likwidacji sułtanatu i proklamowaniu Republiki Tureckiej. Pyta uczniów, czym różni się system republikański od monarchistycznego.

c) Faza podsumowująca

Kalejdoskopowe prześledzenie historii Imperium Osmańskiego. Nauczyciel zarysowuje dzieje Imperium i przedstawia schemat na tablicy: podboje terytorialne i związany z nimi rozwój społeczny i polityczny jako apogeum potęgi oraz następujące wkrótce zahamowanie rozwoju jako początek chylenia się ku upadkowi. Uczniowie przypominają sobie przykłady, które pasowałyby do powyższego schematu (m.in. Imperium Rzymskie czy Związek Radziecki). Zastanawiają się nad tym: Czy każde imperium musi kiedyś upaść? Czy we współczesnym świecie istnieją imperia?

5. Bibliografia

1. Kołodziejczyk D., Turcja, Trio, Warszawa 2000.

2. Lewis B., Narodziny nowoczesnej Turcji, przekł. K. Dorosz, PWN, Warszawa 1972.

3. Ternon Y., Ormianie. Historia zapomnianego ludobójstwa, przekł. W. Brzozowski, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2005.

6. Załączniki

a) Zadanie domowe

Powtórz wiadomości z lekcji.

7. Czas trwania lekcji

45 minut

8. Uwagi do scenariusza

Lekcja ma charakter poznawczy i poszukująco‑analityczny. Uczniowie dowiadują się
o historii schyłku Państwa Osmańskiego. Starają się też na podstawie faktów wyodrębnić generalne prawa kształtujące funkcjonowanie imperiów.