Właściwości substancji w różnych stanach skupienia

1. Cele lekcji

a) Wiadomości

1. Uczeń wie, w jakich stanach skupienia występują substancje.

2. Uczeń wie, jakie własności mają substancje w różnych stanach skupienia.

b) Umiejętności

1. Uczeń umie podać przykłady wykorzystania własności różnych stanów skupienia.

2. Metoda i forma pracy

Podział metod nauczania według koncepcji nauczania wielostronnego W. Okonia:

1. Metody asymilacji wiedzy: wypełnianie kart pracy, notatki w zeszycie.

2. Metody samodzielnego dochodzenia do wiedzy: doświadczenia uczniowskie.

3. Metody waloryzacyjne: referaty z doświadczeń.

4. Metody praktyczne: doświadczenia uczniowskie.

Forma pracy: grupowa.

3. Środki dydaktyczne

1. Tablica i kreda.

2. Karty pracy uczniów (załącznik 2).

3. Instrukcje do doświadczeń (załącznik 1).

4. Przedmioty potrzebne do wykonania doświadczeń przez uczniów:

   • kreda

   • guma

   • plastelina

   • menzurka z podziałką

   • przezroczyste naczynia o różnym kształcie

   • strzykawki

   • gumowy korek

4. Przebieg lekcji

a) Faza przygotowawcza

Nauczyciel dzieli uczniów na grupy. Jeżeli uczniowie będą samodzielnie wykonywać doświadczenia, grup musi być tyle, iloma zestawami przyrządów dysponuje nauczyciel. Jeżeli uczniowie będą jedynie obserwować doświadczenia przeprowadzane przez nauczyciela, mogą ich analizę wykonywać w parach siedzących razem w ławce.

Jeżeli uczniowie wykonują doświadczenia samodzielnie, nauczyciel rozdaje uczniom kartę pracy oraz instrukcję do ćwiczeń. Uczniowie pobierają od nauczyciela potrzebne przyrządy i przystępują do pracy. Nauczyciel obserwuje ich pracę i udziela dodatkowych wskazówek. Jeżeli uczniowie obserwują doświadczenia przeprowadzane przez nauczyciela, otrzymują jedynie kartę pracy. Nauczyciel poleca uczniom notowanie spostrzeżeń.

b) Faza realizacyjna

Doświadczenia. Nauczyciel lub uczniowie samodzielnie wykonują doświadczenia badające własności ciał w różnych stanach skupienia.

Ciała stałe*.* Sprawdzanie kruchości ciał stałych poprzez łamanie kredy na coraz mniejsze części. Sprawdzanie sprężystości gumy poprzez jej rozciąganie i puszczanie. Sprawdzanie plastyczności kształtu poprzez nadawanie plastelinie różnych kształtów. Sprawdzanie, czy objętość ciała stałego zależy od jego kształtu.

Ciecze*.* Sprawdzanie ściśliwości cieczy poprzez ściskanie wody w strzykawce zamkniętej gumowym korkiem. Sprawdzanie sprężystości postaci cieczy poprzez przelewanie jej do naczyń o różnym kształcie.

Gazy*.* Sprawdzanie ściśliwości gazu poprzez ściskanie powietrza w strzykawce zamkniętej gumowym korkiem.

W czasie obserwacji lub wykonywania doświadczeń uczniowie wypełniają karty pracy, notując swoje obserwacje i próbując sformułować nazwy cech i właściwości różnych stanów skupienia. Po zakończeniu doświadczeń nauczyciel zbiera karty pracy uczniów. Zostaną one poddane ocenie.

c) Faza podsumowująca

Notatki w zeszycie, uwagi dodatkowe. Uczniowie pod kierunkiem nauczyciela referują wnioski z doświadczeń. Nauczyciel zapisuje charakterystyczne cechy ciał stałych, cieczy i gazów na tablicy a uczniowie w swoich zeszytach. Nauczyciel zwraca uwagę na to, że nie wszystkie cechy są przypisane na stałe do danej substancji (glina, plastelina, guma).

5. Bibliografia

M. Rozenbajger, R. Rozenbajger, Fizyka dla gimnazjum część 2, Wydawnictwo „Zamiast Korepetycji”, Kraków 2002.

6. Załączniki

a) Instrukcja wykonania doświadczeń

załącznik 1.

CIAŁA STAŁE

Zadanie 1.

Kawałek kredy jest przykładem ciała stałego. Przełamcie kredę na dwie części, potem każdą z tych części znowu na dwie części. Postępując dalej w ten sposób, połamcie go na jak najmniejsze kawałki. Nie wolno wam używać innych przyrządów niż ręce (np. zgniatać kredy szklanką).

Zadanie 2.

Guma jest innym przykładem ciała stałego. Rozciągnijcie gumę najbardziej jak możecie, nie uszkadzając jej. Potem puśćcie jeden z końców gumy. Powtórzcie to kilkakrotnie mniej lub bardziej, rozciągając gumę.

Zadanie 3.

1. Weźcie kawałek plasteliny i uformujcie z niego kulkę.

2. Nalejcie wodę do menzurki (naczynie z podziałką).

3. Odczytajcie i zanotujcie jaka jest objętość wody na podziałce menzurki.

4. Umieśćcie kulkę z plasteliny na nitce i zanurzcie w menzurce z wodą.

5. Odczytajcie i zanotujcie objętość wody w menzurce.

6. Kulkę z plasteliny uformujcie w sześcian.

7. Umieśćcie sześcian na nitce i zanurzcie w menzurce z wodą.

8. Odczytajcie i zanotujcie ponownie objętość wody w menzurce.

CIECZE

Zadanie 1.

1. Do zlewki nabierzcie wody z kranu i zabarwcie ją odrobiną atramentu.

2. Odmierzcie w menzurce pewną ilość wody i wlejcie tę odmierzoną wodę kolejno do różnych naczyń.

3. Do wszystkich naczyń naraz wlejcie tę samą ilość wody.

Zadanie 2.

1. Do strzykawki nabierzcie pewną ilość wody zabarwionej atramentem.

2. Ujście strzykawki zatkajcie gumowym korkiem.

3. Niech jeden z Was przytrzymując korek jedną ręką, spróbuje przesunąć tłok strzykawki, ściskając wodę wewnątrz strzykawki.

GAZY

Zadanie 1.

1. Do strzykawki nabierzcie pewną ilość powietrza (osuszcie ją w środku po poprzednim doświadczeniu).

2. Ujście strzykawki zatkajcie gumowym korkiem.

3. Niech jeden z Was, przytrzymując korek jedną ręką, spróbuje przesunąć tłok strzykawki, ściskając powietrze wewnątrz strzykawki. Po chwili zwolnijcie tłok.

Zadanie 2.

Zastanówcie się i wnioski zapiszcie na kartce:

Czy powietrze wypełnia całe to pomieszczenie?

Czy jest jakieś pomieszczenie w tym budynku, w którym nie ma powietrza?

Czy jest jakieś miejsce w tym budynku, w którym nie ma powietrza?

Czy powietrze można jakoś „uformować”, nadać mu jakiś kształt?

b) Karta pracy ucznia

załącznik 2.

c) Zadanie domowe

Jakie cechy substancji wykorzystuję się podczas: pompowania piłki, rysowania ołówkiem, napinania cięciwy łuku, wytłaczania z blachy karoserii samochodowych.

7. Czas trwania lekcji

45 minut

8. Uwagi do scenariusza

brak