Wprawka dziennikarska, czyli o sztuce pisania reportażu

1. Cele lekcji

a) Wiadomości

Uczeń:

• zna definicję gatunku,

• wie, czym cechuje się reportaż,

• zna pojęcia: mowa zależna, mowa niezależna, mowa pozornie zależna.

b) Umiejętności

Uczeń potrafi:

• rozpoznać reportaż wśród innych gatunków publicystycznych,

• posługiwać się świadomie mową zależną, niezależną i mową pozornie zależną,

• napisać krótki reportaż.

2. Metoda i forma pracy

Rozmowa, dyskusja, praca z tekstem.

3. Środki dydaktyczne

1. Podręcznik do kształcenia literackiego.

2. Materiały przygotowane prze nauczyciela.

3. Przykłady reportaży radiowych, telewizyjnych i publicystycznych.

4. Przebieg lekcji

a) Faza przygotowawcza

Nauczyciel prosi uczniów o przypomnienie definicji mowy zależnej, mowy niezależnej, mowy pozornie zależnej. Uściśla pojęcia i proponuje zapisanie ich w zeszytach:

Mowa niezależna – to dosłowne przytoczenie własnej lub cudzej wypowiedzi. Wypowiedź przytaczana, zwana inaczej zdaniem wprowadzającym, jest wyodrębnioną całością myślową, która nie jest zależna składniowo od towarzyszących jej wypowiedzeń.

• Kiedy przytaczamy dłuższy fragment dialogu, zdania wprowadzane można wyodrębnić myślnikami i każde z nich zapisać od nowego wiersza.

• Wypowiedź poprzedzać może zdanie wprowadzające, w którym występuje czasownik oznaczający mówienie. Zdanie wprowadzane ujmuje się w cudzysłów i poprzedza dwukropkiem.

• Zdanie wprowadzające bywa też włączone do zdania wprowadzanego i wyodrębnione za pomocą dwóch myślników.

(A. Skudrzykowa, K. Urban, „Mowa i życie”. Kształcenie językowe, Wydawnictwo Znak, Kraków 2004, s. 70)

Mowa zależna – polega na przytoczeniu czyjejś lub własnej wypowiedzi nie wprost, ale
w formie zdania podrzędnie złożonego dopełnieniowego (mowa zależna, bo uzależniona składniowo od zdania nadrzędnego).

Mowy zależnej używamy w sprawozdaniach, krótkich relacjach z przeprowadzonych rozmów.

(A. Skudrzykowa, K. Urban, „Mowa i życie”. Kształcenie językowe, Wydawnictwo Znak, Kraków 2004, s. 71)

Mowa pozornie zależna – to kombinacja mowy zależnej i niezależnej. Można ją zaobserwować, gdy zatarty i niejasny jest podział ról w mówieniu. Jest to mowa pozorna zależnie, bo na pierwszy rzut oka mamy do czynienia z relacją. Dopiero wniknięcie w sens pozwala domyślić się, że jest to zarazem relacja, jak i przytoczenie – choć utrzymane w 3. osobie i pozbawione wyróżników graficznych czy składniowych – czyichś słów lub przemyśleń. Zjawisko mowy pozornie zależnej wykorzystywane jest z reguły w tekstach literackich i dziennikarskich.

(K. Mrowcewicz, Przeszłość to dziś. Literatura, język, kultura, Wydawnictwo STENTOR, Warszawa 2003, s. 97)

b) Faza realizacyjna

Nauczyciel inicjuje krótką rozmowę o różnych reportażach - radiowych, telewizyjnych i publicystycznych. Pyta o tytuły aktualnych, które uczniowie widzieli, słyszeli lub czytali. Proponuje, by wspólnie zastanowić się nad cechami tego gatunku publicystycznego. Prowadzący uściśla definicję i prosi o zapisanie jej w zeszytach:

Reportaż jest gatunkiem znajdującym się na pograniczu literatury i publicystyki. Do cech literackich zalicza się:

• portrety ludzi i opisy miejsc

• autorzy starają się kreować nastrój opowieści, a ich sprawozdanie często ma skomplikowaną kompozycję, niezgodną ze zwykłym następstwem czasowym

• obejmuje rozmowy, urywki dokumentów oraz komentarze autora, starającego się dojść do jakiejś prawdy o opisywanych wydarzeniach

(K. Mrowcewicz, Przeszłość to dziś. Literatura, język, kultura, Wydawnictwo STENTOR, Warszawa 2003, s. 88)

Następnie na podstawie zaprezentowanych przykładów uczniowie określają rodzaje reportaży:

• ze względu na środek przekazu, reportaże dzielimy na: prasowe, radiowe
  i telewizyjne

• ze względu na tematykę, reportaże dzielimy na: podróżnicze, społeczno‑obyczajowe, sądowe, sportowe, wojenne i inne.

Nauczyciel proponuje krótką dyskusję na temat: Jakie cechy powinien posiadać reporter?

• czasami zachowuje się niczym detektyw

• bardzo często jest świadkiem wydarzeń

• często się ujawnia - opowiada o swoich wątpliwościach, podaje przesłanki rozwiązania problemu

• odwiedza miejsca, w których może znaleźć się rozwiązanie problemu – dochodzenie do prawdy

• uważnie słucha ludzi, komentuje ich wypowiedzi

• sięga do źródeł książkowych i innych dokumentów

Nauczyciel rozdaje uczniom różne dzienniki i tygodniki lub przygotowane wcześniej teksty reportaży z czasopism, zbiorów, książek.. Uczniowie przeglądają teksty, na ich podstawie określają, jaką tematykę mogą mieć reportaże.

Uczniowie w oparciu o teksty wykonują ćwiczenia warsztatowe:

• zaznaczają najważniejsze informacje zawarte w reportażu,

• nazywają zastosowane formy podawcze (opis, narracja, mowa pozornie zależna),

• wypisują miejsca akcji, nazwiska bohaterów, źródła.

c) Faza podsumowująca

Na zakończenie zajęć nauczyciel prosi o przypomnienie definicji gatunku oraz podanie przykładu reportażu (autor, tytuł, tematyka).

5. Bibliografia

1. Bortnowski S., Warsztaty dziennikarskie, Wydawnictwo STENTOR, Warszawa 1999.

2. Mrowcewicz K., Przeszłość to dziś. Literatura, język, kultura, Wydawnictwo STENTOR, Warszawa 2003.

3. Skudrzykowa A., Urban K., „Mowa i życie”. Kształcenie językowe, Wydawnictwo Znak, Kraków 2004.

6. Załączniki

Zadanie domowe

Przeczytaj tekst Wojciecha Tochmana Outside. Wskaż w nim cechy reportażu, określ jego bohatera, zastanów się nad formą zapisu przedstawionych wywiadów.

7. Czas trwania lekcji

45 minut

8. Uwagi do scenariusza

brak