1)

przedstawia znaczenie biologiczne makroelementów, w tym pierwiastków biogennych;  (0)

2)

przedstawia znaczenie biologiczne wybranych mikroelementów (Fe, J, Cu, Co, F);  (0)

3)

wyjaśnia rolę wody w życiu organizmów w oparciu o jej właściwości fizyczne i chemiczne.  (0)

1)

przedstawia budowę węglowodanów (uwzględniając wiązania glikozydowe); rozróżnia monosacharydy (glukoza, fruktoza, galaktoza, ryboza, deoksyryboza), disacharydy (sacharoza, laktoza, maltoza), polisacharydy (skrobia, glikogen, celuloza, chityna); określa znaczenie biologiczne węglowodanów, uwzględniając ich właściwości fizyczne i chemiczne; planuje oraz przeprowadza doświadczenie wykazujące obecność monosacharydów i polisacharydów w materiale biologicznym;  (1)

2)

przedstawia budowę białek (uwzględniając wiązania peptydowe); rozróżnia białka proste i złożone; określa biologiczne znaczenie białek (albuminy, globuliny, histony, kolagen, keratyna, fibrynogen, hemoglobina, mioglobina); przedstawia wpływ czynników fizycznych i chemicznych na białko (zjawisko koagulacji i denaturacji); planuje i przeprowadza doświadczenie wykazujące obecność białek w materiale biologicznym; przeprowadza obserwacje wpływu wybranych czynników fizycznych i chemicznych na białko;  (0)

3)

przedstawia budowę lipidów (uwzględniając wiązania estrowe); rozróżnia lipidy proste i złożone; przedstawia właściwości lipidów oraz określa ich znaczenie biologiczne; planuje i przeprowadza doświadczenie wykazujące obecność lipidów w materiale biologicznym;  (0)

4)

porównuje skład chemiczny i strukturę cząsteczek DNA i RNA, z uwzględnieniem rodzajów wiązań występujących w tych cząsteczkach; określa znaczenie biologiczne kwasów nukleinowych.  (0)

1)

wyjaśnia na przykładach pojęcia szlaku i cyklu metabolicznego;  (0)

2)

porównuje istotę procesów anabolicznych i katabolicznych oraz wykazuje, że są ze sobą powiązane;  (0)

3)

wykazuje związek budowy ATP z jego rolą biologiczną.  (0)

1)

przedstawia charakterystyczne cechy budowy enzymu;  (0)

2)

wyjaśnia istotę katalizy enzymatycznej;  (0)

3)

przedstawia sposoby regulacji aktywności enzymów (aktywacja, inhibicja);  (0)

4)

wyjaśnia mechanizm sprzężenia zwrotnego ujemnego w regulacji przebiegu szlaków metabolicznych;  (0)

5)

wyjaśnia wpływ czynników fizycznych i chemicznych (temperatury, pH, stężenia substratu) na przebieg katalizy enzymatycznej; planuje i przeprowadza doświadczenie badające wpływ czynników na aktywność wybranych enzymów (katalaza).  (0)

1)

wykazuje związek budowy mitochondrium z przebiegiem procesu oddychania komórkowego;  (0)

2)

określa na podstawie analizy schematu przebiegu glikolizy, reakcji pomostowej i cyklu Krebsa, substraty i produkty tych procesów;  (0)

3)

porównuje na podstawie analizy schematu, drogi przemiany pirogronianu jako produktu glikolizy w fermentacji mleczanowej i w oddychaniu tlenowym;  (0)

4)

wyjaśnia, dlaczego utlenianie substratu energetycznego w warunkach tlenowych dostarcza więcej energii niż w warunkach beztlenowych;  (0)

5)

przedstawia na podstawie analizy schematu znaczenie utleniania kwasów tłuszczowych, glukoneogenezy, glikogenolizy w przemianach energetycznych komórki.  (0)

1)

rozpoznaje tkanki zwierzęce na preparacie mikroskopowym, na schemacie, mikrofotografii, na podstawie opisu i wykazuje związek ich budowy z pełnioną funkcją;  (0)

2)

wykazuje związek budowy narządów z pełnioną przez nie funkcją;  (0)

3)

przedstawia powiązania funkcjonalne pomiędzy narządami w obrębie układu;  (0)

4)

przedstawia powiązania funkcjonalne pomiędzy układami narządów w obrębie organizmu;  (0)

5)

przedstawia mechanizmy warunkujące homeostazę (termoregulacja, osmoregulacja, stałość składu płynów ustrojowych, ciśnienie krwi, rytmy dobowe).  (0)

1)

przedstawia rolę nieorganicznych i organicznych składników pokarmowych w odżywianiu, w szczególności białek pełnowartościowych i niepełnowartościowych, NNKT, błonnika, witamin;  (0)

2)

przedstawia związek budowy odcinków przewodu pokarmowego z pełnioną przez nie funkcją;  (0)

3)

przedstawia rolę wydzielin gruczołów i komórek gruczołowych w obróbce pokarmu;  (0)

4)

przedstawia proces trawienia poszczególnych składników pokarmowych w przewodzie pokarmowym człowieka; planuje i przeprowadza doświadczenie sprawdzające warunki trawienia skrobi;  (0)

5)

wyjaśnia rolę mikrobiomu układu pokarmowego w funkcjonowaniu organizmu;  (0)

6)

przedstawia proces wchłaniania poszczególnych produktów trawienia składników pokarmowych w przewodzie pokarmowym;  (0)

7)

przedstawia rolę wątroby w przemianach substancji wchłoniętych w przewodzie pokarmowym;  (0)

8)

przedstawia rolę ośrodka głodu i sytości w przyjmowaniu pokarmu;  (0)

9)

przedstawia zasady racjonalnego żywienia;  (0)

10)

przedstawia zaburzenia odżywiania (anoreksja, bulimia) i przewiduje ich skutki zdrowotne;  (0)

11)

podaje przyczyny (w tym uwarunkowania genetyczne) otyłości oraz sposoby jej profilaktyki;  (0)

12)

przedstawia znaczenie badań diagnostycznych (gastroskopia, kolonoskopia, USG, próby wątrobowe, badania krwi i kału) w profilaktyce i leczeniu chorób układu pokarmowego, w tym raka żołądka, raka jelita grubego, zespołów złego wchłaniania, choroby Crohna.  (0)

1)

rozróżnia odporność wrodzoną (nieswoistą) i nabytą (swoistą) oraz komórkową i humoralną;  (0)

2)

opisuje sposoby nabywania odporności swoistej (czynny i bierny);  (0)

3)

przedstawia narządy i komórki układu odpornościowego;  (0)

4)

przedstawia rolę mediatorów układu odpornościowego w reakcji odpornościowej (białka ostrej fazy, cytokiny);  (0)

5)

wyjaśnia, na czym polega zgodność tkankowa i przedstawia jej znaczenie w transplantologii;  (2)

6)

wyjaśnia istotę konfliktu serologicznego i przedstawia znaczenie podawania przeciwciał anty-Rh;  (0)

7)

analizuje zaburzenia funkcjonowania układu odpornościowego (nadmierna i osłabiona odpowiedź immunologiczna) oraz podaje sytuacje wymagające immunosupresji (przeszczepy, alergie, choroby autoimmunologiczne).  (0)

1)

wykazuje związek między budową i funkcją elementów układu oddechowego człowieka;  (0)

2)

przedstawia warunki umożliwiające i ułatwiające dyfuzję gazów przez powierzchnię wymiany gazowej płuc;  (0)

3)

wyjaśnia mechanizm wentylacji płuc;  (0)

4)

opisuje wymianę gazową w tkankach i płucach uwzględniając powinowactwo hemoglobiny do tlenu w różnych warunkach pH i temperatury krwi oraz ciśnienia parcjalnego tlenu w środowisku zewnętrznym; planuje i przeprowadza doświadczenie wykazujące różnice w zawartości dwutlenku węgla w powietrzu wdychanym i wydychanym;  (0)

5)

analizuje wpływ czynników zewnętrznych na funkcjonowanie układu oddechowego (tlenek węgla, pyłowe zanieczyszczenie powietrza, dym tytoniowy, smog);  (0)

6)

przedstawia znaczenie badań diagnostycznych w profilaktyce chorób układu oddechowego (RTG klatki piersiowej, spirometria, bronchoskopia);  (0)

7)

przedstawia rolę krwi w transporcie gazów oddechowych;  (0)

8)

wyjaśnia na podstawie schematu proces krzepnięcia krwi;  (0)

9)

wykazuje związek między budową i funkcją naczyń krwionośnych;  (1)

10)

przedstawia budowę serca oraz krążenie krwi w obiegu płucnym i ustrojowym;  (0)

11)

przedstawia automatyzm pracy serca;  (0)

12)

wykazuje związek między stylem życia i chorobami układu krążenia (miażdżyca, zawał mięśnia sercowego, choroba wieńcowa serca, nadciśnienie tętnicze, udar, żylaki); przedstawia znaczenie badań diagnostycznych w profilaktyce chorób układu krążenia (EKG, USG serca, angiokardiografia, badanie Holtera, pomiar ciśnienia tętniczego, badania krwi);  (0)

13)

przedstawia funkcje elementów układu limfatycznego i przedstawia rolę limfy.  (0)

1)

przedstawia związek między budową i funkcją narządów układu moczowego;  (0)

2)

przedstawia istotę procesu wydalania oraz wymienia substancje, które są wydalane z organizmu;  (0)

3)

określa na podstawie analizy schematu przebiegu cyklu mocznikowego substraty i produkty tego procesu; przedstawia znaczenie tego procesu w utrzymaniu homeostazy organizmu;  (0)

4)

przedstawia proces tworzenia moczu oraz wyjaśnia znaczenie regulacji hormonalnej w tym procesie;  (0)

5)

analizuje znaczenie badań diagnostycznych w profilaktyce chorób układu moczowego (badania moczu, USG jamy brzusznej, urografia);  (0)

6)

przedstawia dializę jako metodę postępowania medycznego przy niewydolności nerek.  (0)

1)

rozróżnia hormony steroidowe i niesteroidowe;  (0)

2)

podaje lokalizacje gruczołów dokrewnych i wymienia hormony przez nie produkowane;  (0)

3)

wyjaśnia, w jaki sposób koordynowana jest aktywność układów hormonalnego i nerwowego (nadrzędna rola podwzgórza i przysadki);  (0)

4)

wyjaśnia mechanizm sprzężenia zwrotnego ujemnego na osi podwzgórze –przysadka – gruczoł (hormony tarczycy, kory nadnerczy i gonad);  (0)

5)

przedstawia antagonistyczne działanie hormonów na przykładzie regulacji poziomu glukozy i wapnia we krwi;  (0)

6)

wyjaśnia rolę hormonów w reakcji na stres;  (0)

7)

przedstawia rolę hormonów w regulacji wzrostu, tempa metabolizmu i rytmu dobowego;  (0)

8)

przedstawia rolę hormonów tkankowych na przykładzie gastryny, erytropoetyny i histaminy;  (0)

9)

określa skutki niedoczynności i nadczynności gruczołów dokrewnych.  (0)

1)

wyjaśnia istotę powstawania i przewodzenia impulsu nerwowego; wykazuje związek między budową neuronu a przewodzeniem impulsu nerwowego;  (0)

2)

przedstawia działanie synapsy chemicznej uwzględniając rolę przekaźników chemicznych; podaje przykłady tych neuroprzekaźników;  (0)

3)

przedstawia drogę impulsu nerwowego w łuku odruchowym;  (1)

4)

porównuje rodzaje odruchów i przedstawia rolę odruchów warunkowych w procesie uczenia się;  (0)

5)

przedstawia budowę i funkcje mózgu, rdzenia kręgowego i nerwów;  (1)

6)

przedstawia rolę autonomicznego układu nerwowego w utrzymaniu homeostazy oraz podaje lokalizacje ośrodków tego układu;  (0)

7)

wyróżnia rodzaje receptorów ze względu na rodzaj odbieranego bodźca; wykazuje związek pomiędzy lokalizacją receptorów w organizmie a pełnioną funkcją;  (1)

8)

przedstawia budowę oraz działanie oka i ucha; omawia podstawowe zasady higieny wzroku i słuchu;  (7)

9)

przedstawia budowę i rolę zmysłu smaku i węchu;  (0)

10)

wykazuje biologiczne znaczenie snu;  (0)

11)

wyjaśnia wpływ substancji psychoaktywnych, w tym dopalaczy, na funkcjonowanie organizmu;  (0)

12)

przedstawia wybrane choroby układu nerwowego (depresja, choroba Alzheimera, choroba Parkinsona, schizofrenia) oraz znaczenie ich wczesnej diagnostyki dla ograniczenia społecznych skutków tych chorób.  (0)

1)

rozpoznaje rodzaje kości ze względu na ich kształt (długie, krótkie, płaskie, różnokształtne);  (0)

2)

rozpoznaje (na modelu, schemacie, rysunku) rodzaje połączeń kości i określa ich funkcje;  (0)

3)

rozpoznaje (na modelu, schemacie, rysunku) kości szkieletu osiowego, obręczy i kończyn;  (0)

4)

opisuje współdziałanie mięśni, ścięgien, stawów i kości w ruchu;  (0)

5)

przedstawia budowę mięśnia szkieletowego (filamenty aktynowe i miozynowe, miofibrylla, włókno mięśniowe, brzusiec mięśnia);  (0)

6)

wyjaśnia na podstawie schematu molekularny mechanizm skurczu mięśnia;  (0)

7)

przedstawia sposoby pozyskiwania ATP niezbędnego do skurczu mięśnia;  (0)

8)

przedstawia antagonizm i współdziałanie mięśni w wykonywaniu ruchów;  (0)

9)

wyjaśnia wpływ odżywiania się (w tym suplementacji) i aktywności fizycznej na rozwój oraz stan kości i mięśni człowieka;  (0)

10)

przedstawia wpływ substancji stosowanych w dopingu na organizm człowieka.  (0)

1)

wykazuje związek między budową i funkcją skóry;  (0)

2)

przedstawia rolę skóry w syntezie prowitaminy D; wykazuje związek nadmiernej ekspozycji na promieniowanie UV z procesem starzenia się skóry oraz zwiększonym ryzykiem wystąpienia chorób i zmian skórnych.  (0)

1)

przedstawia istotę rozmnażania płciowego;  (0)

2)

przedstawia budowę i funkcje narządów układu rozrodczego męskiego i żeńskiego;  (0)

3)

analizuje proces gametogenezy i wskazuje podobieństwa oraz różnice w przebiegu powstawania gamet męskich i żeńskich;  (0)

4)

przedstawia przebieg cyklu menstruacyjnego, z uwzględnieniem działania hormonów przysadkowych i jajnikowych w jego regulacji;  (0)

5)

przedstawia rolę syntetycznych hormonów (progesteronu i estrogenów) w regulacji cyklu menstruacyjnego;  (0)

6)

przedstawia przebieg ciąży, z uwzględnieniem funkcji łożyska i błon płodowych; analizuje wpływ czynników wewnętrznych i zewnętrznych na przebieg ciąży; wyjaśnia istotę i znaczenie badań prenatalnych;  (0)

7)

przedstawia wybrane choroby układu rozrodczego (rak szyjki macicy, rak jądra, rak jajnika, przerost gruczołu krokowego) oraz znaczenie ich wczesnej diagnostyki;  (0)

8)

przedstawia wybrane choroby przenoszone drogą płciową (kiła, rzeżączka, chlamydioza, rzęsistkowica, zakażenia HPV, grzybice narządów płciowych) oraz sposoby ich profilaktyki;  (0)

9)

przedstawia etapy ontogenezy, uwzględniając skutki wydłużającego się okresu starości.  (0)

1)

przedstawia znaczenie badań Mendla w odkryciu podstawowych praw dziedziczenia cech;  (0)

2)

zapisuje i analizuje krzyżówki (w tym krzyżówki testowe) oraz określa prawdopodobieństwo wystąpienia określonych genotypów i fenotypów oraz stosunek fenotypowy w pokoleniach potomnych, w tym cech warunkowanych przez allele wielokrotne;  (0)

3)

przedstawia dziedziczenie jednogenowe, dwugenowe i wielogenowe (dominacja pełna, dominacja niepełna, kodominacja, współdziałanie dwóch lub większej liczby genów);  (0)

4)

przedstawia główne założenia chromosomowej teorii dziedziczności Morgana;  (0)

5)

analizuje dziedziczenie cech sprzężonych;  (0)

6)

przedstawia determinację oraz dziedziczenie płci u człowieka;  (0)

7)

przedstawia dziedziczenie cech sprzężonych z płcią;  (0)

8)

analizuje rodowody i na ich podstawie ustala sposób dziedziczenia danej cechy.  (0)

1)

opisuje zmienność jako różnorodność fenotypową osobników w populacji;  (0)

2)

przedstawia typy zmienności: środowiskowa i genetyczna (rekombinacyjna i mutacyjna);  (0)

3)

wyjaśnia, na przykładach, wpływ czynników środowiska na plastyczność fenotypów;  (0)

4)

rozróżnia ciągłą i nieciągłą zmienność cechy;  (0)

5)

przedstawia źródła zmienności rekombinacyjnej;  (0)

6)

rozróżnia rodzaje mutacji genowych oraz określa ich skutki;  (0)

7)

rozróżnia rodzaje aberracji chromosomowych (strukturalnych i liczbowych) oraz określa ich skutki;  (0)

8)

określa, na podstawie analizy rodowodu lub kariotypu, podłoże genetyczne chorób człowieka (mukowiscydoza, fenyloketonuria, anemia sierpowata, albinizm, pląsawica Huntingtona, hemofilia, daltonizm, dystrofia mięśniowa Duchenne’a, krzywica oporna na witaminę D3; zespół Klinefeltera, zespół Turnera, zespół Downa);  (0)

9)

wykazuje związek pomiędzy narażeniem organizmu na działanie czynników mutagennych (fizycznych, chemicznych, biologicznych) a zwiększonym ryzykiem wystąpienia chorób;  (0)

10)

przedstawia transformację nowotworową komórek jako następstwo mutacji w obrębie genów kodujących białka regulujące cykl komórkowy oraz odpowiedzialne za naprawę DNA.  (0)

1)

przedstawia znaczenie biologiczne makroelementów, w tym pierwiastków biogennych;  (0)

2)

przedstawia znaczenie biologiczne wybranych mikroelementów (Fe, J, Cu, Co, F);  (0)

3)

wyjaśnia rolę wody w życiu organizmów, z uwzględnieniem jej właściwości fizycznych i chemicznych.  (0)

1)

przedstawia budowę węglowodanów (uwzględniając wiązania glikozydowe α, β); rozróżnia monosacharydy (glukoza, fruktoza, galaktoza, ryboza, deoksyryboza), disacharydy (sacharoza, laktoza, maltoza), polisacharydy (skrobia, glikogen, celuloza, chityna) i określa znaczenie biologiczne węglowodanów, uwzględniając ich właściwości fizyczne i chemiczne; planuje oraz przeprowadza doświadczenie wykazujące obecność monosacharydów i polisacharydów w materiale biologicznym;  (1)

2)

przedstawia budowę białek (uwzględniając wiązania peptydowe); rozróżnia białka proste i złożone; opisuje strukturę I-, II-, III- i IV-rzędową białek; planuje i przeprowadza doświadczenie wykazujące obecność białek w materiale biologicznym; przedstawia wpływ czynników fizycznych i chemicznych na białko (zjawisko koagulacji i denaturacji); określa biologiczne znaczenie białek (albuminy, globuliny, histony, kolagen, keratyna, fibrynogen, hemoglobina, mioglobina); przeprowadza obserwacje wpływu wybranych czynników fizycznych i chemicznych na białko;  (0)

3)

przedstawia budowę lipidów (uwzględniając wiązania estrowe); rozróżnia lipidy proste i złożone, przedstawia właściwości lipidów oraz określa ich znaczenie biologiczne; planuje i przeprowadza doświadczenie wykazujące obecność lipidów w materiale biologicznym;  (0)

4)

porównuje skład chemiczny i strukturę cząsteczek DNA i RNA, z uwzględnieniem rodzajów wiązań występujących w tych cząsteczkach; określa znaczenie biologiczne kwasów nukleinowych.  (0)

1)

wyjaśnia, na przykładach, pojęcia: szlaku i cyklu metabolicznego;  (0)

2)

porównuje istotę procesów anabolicznych i katabolicznych oraz wykazuje, że są ze sobą powiązane.  (0)

1)

wykazuje związek budowy ATP z jego rolą biologiczną;  (0)

2)

przedstawia znaczenie NAD⁺, FAD, NADP⁺ w procesach utleniania i redukcji.  (0)

1)

przedstawia charakterystyczne cechy budowy enzymu;  (0)

2)

wyjaśnia, na czym polega swoistość substratowa enzymu oraz opisuje katalizę enzymatyczną;  (0)

3)

przedstawia sposoby regulacji aktywności enzymów (aktywacja, inhibicja);  (0)

4)

wyjaśnia mechanizm sprzężenia zwrotnego ujemnego jako sposobu regulacji przebiegu szlaków metabolicznych;  (0)

5)

wyjaśnia wpływ czynników fizycznych i chemicznych (temperatury, pH, stężenia substratu) na przebieg katalizy enzymatycznej; planuje i przeprowadza doświadczenie badające wpływ różnych czynników na aktywność enzymów (katalaza, proteinaza).  (0)

1)

wykazuje związek budowy chloroplastu z przebiegiem procesu fotosyntezy;  (0)

2)

przedstawia rolę barwników i fotosystemów w procesie fotosyntezy;  (0)

3)

analizuje na podstawie schematu przebieg fazy zależnej od światła oraz fazy niezależnej od światła; wyróżnia substraty i produkty obu faz; wykazuje rolę składników siły asymilacyjnej w fazie niezależnej od światła;  (0)

4)

wyjaśnia mechanizm powstawania ATP w procesie chemiosmozy w chloroplaście;  (0)

5)

porównuje na podstawie schematu fotofosforylację cykliczną i niecykliczną.  (0)

1)

wykazuje związek budowy mitochondrium z przebiegiem procesu oddychania komórkowego;  (0)

2)

analizuje na podstawie schematu przebieg glikolizy, reakcji pomostowej i cyklu Krebsa, wyróżnia substraty i produkty tych procesów;  (0)

3)

przedstawia, na czym polega fosforylacja substratowa;  (0)

4)

wyjaśnia mechanizm powstawania ATP w procesie chemiosmozy w mitochondriach (fosforylacja oksydacyjna);  (0)

5)

porównuje drogi przemiany pirogronianu w fermentacji alkoholowej, mleczanowej i w oddychaniu tlenowym;  (0)

6)

wyjaśnia, dlaczego utlenianie substratu energetycznego w warunkach tlenowych dostarcza więcej energii niż w warunkach beztlenowych;  (0)

7)

analizuje na podstawie schematu przebieg utleniania kwasów tłuszczowych, syntezy kwasów tłuszczowych, glukoneogenezy, glikogenolizy i wykazuje związek tych procesów z pozyskiwaniem energii przez komórkę.  (0)

1)

rozróżnia zielenice, krasnorosty i glaukocystofity;  (0)

2)

przedstawia znaczenie krasnorostów i zielenic w przyrodzie i dla człowieka.  (0)

1)

określa różnice między warunkami życia w wodzie i na lądzie;  (0)

2)

przedstawia na przykładzie rodzimych gatunków cechy charakterystyczne mchów, widłakowych, skrzypowych, paprociowych i nasiennych oraz na podstawie tych cech identyfikuje organizm jako przedstawiciela jednej z tych grup;  (0)

3)

rozpoznaje tkanki roślinne na preparacie mikroskopowym (w tym wykonanym samodzielnie), na schemacie, mikrofotografii, na podstawie opisu i wykazuje związek ich budowy z pełnioną funkcją;  (0)

4)

przedstawia znaczenie połączeń międzykomórkowych w tkankach roślinnych;  (0)

5)

wykazuje związek budowy morfologicznej i anatomicznej (pierwotnej i wtórnej) organów wegetatywnych roślin z pełnionymi przez nie funkcjami;  (0)

6)

przedstawia cechy budowy roślin, które umożliwiły im zasiedlenie środowisk lądowych;  (0)

7)

uzasadnia, że modyfikacje organów wegetatywnych roślin są adaptacją do różnych warunków środowiska i pełnionych funkcji;  (0)

8)

rozróżnia rośliny jednoliścienne i dwuliścienne, wskazując ich charakterystyczne cechy;  (0)

9)

przedstawia znaczenie roślin dla człowieka.  (0)

1)

wyjaśnia mechanizmy pobierania oraz transportu wody i soli mineralnych;  (0)

2)

planuje i przeprowadza obserwację pozwalającą na identyfikację tkanki przewodzącej wodę w roślinie; planuje i przeprowadza doświadczenie wykazujące występowanie płaczu roślin;  (0)

3)

wykazuje związek zmian potencjału osmotycznego i potencjału wody z otwieraniem i zamykaniem szparek; planuje i przeprowadza doświadczenie porównujące zagęszczenie (mniejsze, większe) i rozmieszczenie (górna, dolna strona blaszki liściowej) aparatów szparkowych u roślin różnych siedlisk;  (0)

4)

wykazuje wpływ czynników zewnętrznych (temperatura, światło, wilgotność, ruchy powietrza) na bilans wodny roślin; planuje i przeprowadza doświadczenie określające wpływ czynników zewnętrznych na intensywność transpiracji; planuje i przeprowadza doświadczenie wykazujące występowanie gutacji;  (0)

5)

opisuje wpływ suszy fizjologicznej na bilans wodny rośliny; planuje i przeprowadza doświadczenie określające wpływ stężenia roztworu glebowego na pobieranie wody przez rośliny;  (0)

6)

podaje dostępne dla roślin formy wybranych makroelementów (N, S);  (0)

7)

przedstawia znaczenie wybranych makro- i mikroelementów (N, S, Mg, K, P, Ca, Fe) dla roślin.  (0)

1)

określa drogi, jakimi do liści docierają substraty fotosyntezy;  (0)

2)

określa drogi, jakimi transportowane są produkty fotosyntezy;  (0)

3)

przedstawia adaptacje w budowie anatomicznej roślin do wymiany gazowej;  (0)

4)

przedstawia adaptacje anatomiczne i fizjologiczne roślin typu C4 i CAM do przeprowadzania fotosyntezy w określonych warunkach środowiska;  (0)

5)

analizuje wpływ czynników zewnętrznych i wewnętrznych na przebieg procesu fotosyntezy; planuje i przeprowadza doświadczenie wykazujące wpływ temperatury, natężenia światła i zawartości dwutlenku węgla na intensywność fotosyntezy;  (0)

6)

przedstawia udział innych organizmów (bakterie glebowe i symbiotyczne, grzyby) w pozyskiwaniu pokarmu przez rośliny.  (0)

1)

wykazuje, porównując na podstawie schematów, przemianę pokoleń mchów, paprociowych, widłakowych, skrzypowych, nagonasiennych i okrytonasiennych, stopniową redukcję gametofitu;  (0)

2)

przedstawia sposoby bezpłciowego rozmnażania się roślin;  (0)

3)

przedstawia budowę kwiatów roślin nasiennych;  (0)

4)

wykazuje związek budowy kwiatu roślin okrytonasiennych ze sposobem ich zapylania;  (0)

5)

opisuje sposób powstawania gametofitów roślin nasiennych;  (0)

6)

opisuje proces zapłodnienia i powstawania nasion u roślin nasiennych oraz owoców u okrytonasiennych;  (0)

7)

wykazuje związek budowy owocu ze sposobem rozprzestrzeniania się roślin okrytonasiennych.  (0)

1)

przedstawia budowę nasiona i rozróżnia nasiona bielmowe, bezbielmowe i obielmowe;  (0)

2)

przedstawia wpływ czynników zewnętrznych i wewnętrznych na proces kiełkowania nasion; planuje i przeprowadza doświadczenie określające wpływ wybranych czynników (woda, temperatura, światło, dostęp do tlenu) na proces kiełkowania nasion;  (0)

3)

planuje i przeprowadza obserwacje różnych typów kiełkowania nasion (epigeiczne i hypogeiczne) i wykazuje różnice między nimi;  (0)

4)

planuje i przeprowadza doświadczenie wykazujące rolę liścieni we wzroście i rozwoju siewki rośliny;  (0)

5)

określa rolę auksyn, giberelin, cytokinin, kwasu abscysynowego i etylenu w procesach wzrostu i rozwoju roślin; planuje i przeprowadza doświadczenie wykazujące wpływ etylenu na proces dojrzewania owoców;  (0)

6)

wykazuje związek procesu zakwitania roślin okrytonasiennych z fotoperiodem i temperaturą.  (0)

1)

przedstawia nastie i tropizmy jako reakcje roślin na bodźce (światło, temperatura, grawitacja, bodźce mechaniczne i chemiczne); planuje i przeprowadza doświadczenie wykazujące różnice fototropizmu korzenia i pędu; planuje i przeprowadza doświadczenie wykazujące różnice geotropizmu korzenia i pędu; planuje i przeprowadza obserwację termonastii wybranych roślin;  (0)

2)

przedstawia rolę auksyn w ruchach wzrostowych roślin; planuje i przeprowadza doświadczenie wykazujące rolę stożka wzrostu w dominacji wierzchołkowej u roślin.  (0)

1)

rozpoznaje tkanki zwierzęce na preparacie mikroskopowym, na schemacie, mikrofotografii, na podstawie opisu i wykazuje związek ich budowy z pełnioną funkcją;  (4)

2)

przedstawia znaczenie połączeń międzykomórkowych w tkankach zwierzęcych;  (0)

3)

wykazuje związek budowy narządów z pełnioną przez nie funkcją;  (0)

4)

przedstawia powiązania funkcjonalne pomiędzy narządami w obrębie układu;  (0)

5)

przedstawia powiązania funkcjonalne pomiędzy układami narządów w obrębie organizmu;  (0)

6)

przedstawia mechanizmy warunkujące homeostazę (termoregulacja, osmoregulacja, stałość składu płynów ustrojowych, ciśnienie krwi, rytmy dobowe i sezonowe);  (0)

7)

wykazuje związek między wielkością, aktywnością życiową, temperaturą ciała, a zapotrzebowaniem energetycznym organizmu.  (0)

1)

przedstawia budowę wirusów jako bezkomórkowych form infekcyjnych;  (0)

2)

przedstawia różnorodność morfologiczną i genetyczną wirusów;  (0)

3)

wykazuje związek budowy wirusów ze sposobem infekowania komórek;  (0)

4)

porównuje cykle infekcyjne wirusów (lityczny i lizogeniczny);  (0)

5)

wyjaśnia mechanizm odwrotnej transkrypcji i jego znaczenie w namnażaniu retrowirusów;  (0)

6)

przedstawia drogi rozprzestrzeniania się i zasady profilaktyki chorób człowieka wywoływanych przez wirusy (wścieklizna, AIDS, Heinego-Medina, schorzenia wywołane zakażeniem HPV, grypa, odra, ospa, różyczka, świnka, WZW typu A, B i C, niektóre typy nowotworów);  (0)

7)

przedstawia drogi rozprzestrzeniania się chorób wirusowych zwierząt (nosówka, wścieklizna, pryszczyca) i roślin (mozaika tytoniowa, smugowatość ziemniaka) oraz ich skutki;  (0)

8)

przedstawia znaczenie wirusów w przyrodzie i dla człowieka.  (0)

1)

przedstawia wiroidy jako jednoniciowe koliste cząsteczki RNA infekujące rośliny;  (0)

2)

opisuje priony jako białkowe czynniki infekcyjne będące przyczyną niektórych chorób degeneracyjnych OUN (choroba Creutzfeldta-Jakoba, choroba szalonych krów BSE).  (1)

1)

wykazuje na podstawie opisu wyników badań Hammerlinga, Griffitha, Avery’ego, Hersheya i Chase znaczenie jądra komórkowego i DNA w przekazywaniu informacji genetycznej;  (0)

2)

przedstawia znaczenie badań Mendla w odkryciu podstawowych praw dziedziczenia cech;  (0)

3)

zapisuje i analizuje krzyżówki (w tym krzyżówki testowe) oraz określa prawdopodobieństwo wystąpienia określonych genotypów i fenotypów oraz stosunek fenotypowy w pokoleniach potomnych, w tym cech warunkowanych przez allele wielokrotne;  (0)

4)

przedstawia dziedziczenie jednogenowe, dwugenowe i wielogenowe (dominacja pełna, dominacja niepełna, kodominacja, współdziałanie dwóch lub większej liczby genów);  (0)

5)

przedstawia główne założenia chromosomowej teorii dziedziczności Morgana;  (0)

6)

analizuje dziedziczenie cech sprzężonych; oblicza odległość między genami; na podstawie odległości między genami określa kolejność ich ułożenia na chromosomie;  (0)

7)

wyjaśnia istotę dziedziczenia pozajądrowego;  (0)

8)

przedstawia determinację oraz dziedziczenie płci;  (0)

9)

przedstawia dziedziczenie cech sprzężonych z płcią;  (0)

10)

analizuje rodowody i na ich podstawie ustala sposób dziedziczenia danej cechy.  (0)

1)

opisuje zmienność jako różnorodność fenotypową osobników w populacji;  (0)

2)

przedstawia typy zmienności: środowiskowa i genetyczna (rekombinacyjna i mutacyjna);  (0)

3)

wyjaśnia na przykładach wpływ czynników środowiska na plastyczność fenotypów;  (0)

4)

rozróżnia ciągłą i nieciągłą zmienność cechy; wyjaśnia genetyczne podłoże tych zmienności;  (0)

5)

przedstawia źródła zmienności rekombinacyjnej;  (0)

6)

przedstawia rodzaje mutacji genowych oraz określa ich skutki;  (0)

7)

przedstawia rodzaje aberracji chromosomowych (strukturalnych i liczbowych) oraz określa ich skutki;  (0)

8)

określa na podstawie analizy rodowodu lub kariotypu podłoże genetyczne chorób człowieka (mukowiscydoza, alkaptonuria, fenyloketonuria, anemia sierpowata, albinizm, galaktozemia, pląsawica Huntingtona, hemofilia, daltonizm, dystrofia mięśniowa Duchenne'a, krzywica oporna na witaminę D3; zespół cri-du-chat i przewlekła białaczka szpikowa, zespół Klinefeltera, zespół Turnera, zespół Downa, neuropatia nerwu wzrokowego Lebera);  (0)

9)

wykazuje związek pomiędzy narażeniem organizmu na działanie czynników mutagennych (fizycznych, chemicznych, biologicznych) a zwiększonym ryzykiem wystąpienia chorób;  (0)

10)

przedstawia transformację nowotworową komórek jako następstwo mutacji w obrębie genów kodujących białka regulujące cykl komórkowy oraz odpowiedzialnych za naprawę DNA.  (0)

1)

rozróżnia czynniki biotyczne i abiotyczne oddziałujące na organizmy;  (0)

2)

przedstawia elementy niszy ekologicznej organizmu; rozróżnia niszę ekologiczną od siedliska;  (0)

3)

wyjaśnia, czym jest tolerancja ekologiczna; planuje i przeprowadza doświadczenie mające na celu zbadanie zakresu tolerancji ekologicznej w odniesieniu do wybranego czynnika środowiska;  (0)

4)

wykazuje znaczenie organizmów o wąskim zakresie tolerancji ekologicznej w bioindykacji;  (0)

5)

określa środowisko życia organizmu na podstawie jego tolerancji ekologicznej na określony czynnik;  (0)

6)

przedstawia adaptacje roślin różnych form ekologicznych do siedlisk życia.  (0)

1)

przedstawia istotę teorii metapopulacji oraz określa znaczenie migracji w przepływie genów dla przetrwania gatunku w środowisku;  (0)

2)

charakteryzuje populację, określając jej cechy (liczebność, zagęszczenie, struktura przestrzenna, wiekowa i płciowa); dokonuje obserwacji cech populacji wybranego gatunku;  (0)

3)

przewiduje zmiany liczebności populacji, dysponując danymi o jej liczebności, rozrodczości, śmiertelności i migracjach osobników;  (0)

4)

opisuje modele wzrostu liczebności populacji.  (0)

1)

wyjaśnia znaczenie zależności nieantagonistycznych (mutualizm obligatoryjny i fakultatywny, komensalizm) w ekosystemie i podaje ich przykłady;  (0)

2)

przedstawia skutki konkurencji wewnątrzgatunkowej i międzygatunkowej;  (0)

3)

planuje i przeprowadza doświadczenie wykazujące oddziaływania antagonistyczne między osobnikami wybranych gatunków;  (0)

4)

wyjaśnia zmiany liczebności populacji w układzie zjadający i zjadany;  (0)

5)

przedstawia adaptacje drapieżników, pasożytów i roślinożerców do zdobywania pokarmu;  (1)

6)

przedstawia adaptacje obronne ofiar drapieżników, żywicieli pasożytów oraz zjadanych roślin;  (0)

7)

określa zależności pokarmowe w ekosystemie na podstawie analizy fragmentów sieci pokarmowych; przedstawia zależności pokarmowe w biocenozie w postaci łańcuchów pokarmowych;  (0)

8)

wyjaśnia przepływ energii i obieg materii w ekosystemie;  (0)

9)

opisuje obieg węgla i azotu w przyrodzie, wykazując rolę różnych grup organizmów w tych obiegach;  (0)

10)

przedstawia sukcesję jako proces przemiany ekosystemu w czasie skutkujący bogaceniem się układu w węgiel i azot oraz zmianą składu gatunkowego; rozróżnia sukcesję pierwotną i wtórną.  (0)