Zasady postępowania w przypadku awarii systemu komputerowego
Istnieje wiele przyczyn i objawów awarii komputera. Powodem niepoprawnego działania komputera nie musi być uszkodzenie systemu operacyjnego. Może być to awaria płyty głównej, wentylatora lub zasilacza. Najlepszym rozwiązaniem w przypadku poważnej awarii jest zwrócenie się do serwisu. Nieudolna próba naprawy może spowodować większe szkody, w tym utratę ważnych danych znajdujących się na dysku komputera. Zanim oddamy komputer do serwisu możemy samodzielnie spróbować odnaleźć przyczynę awarii.
Przyczyny awarii systemu komputerowego
Jeżeli Twój komputer przestał działać postaraj się zacząć od najprostszych rozwiązań np. komputer nie chce się uruchomić - sprawdź czy wtyczka jest włączona do gniazda elektrycznego, sprawdź czy nie jest uszkodzony przewód, następnie czy zasilacz jest włączony. Większość naszych „awarii” to bardzo błahe problemy, które powstały przez naszą nieuwagę.
Jeśli nasz system operacyjny napotka problemy z powtórnym rozruchem najprawdopodobniej sam spróbuje automatycznie dokonać naprawy. Jeżeli automatyczna próba naprawy systemu nie powiodła się, możemy wykorzystać wbudowane narzędzia diagnostyczne do sprawdzania poprawności plików systemowych lub poszczególnych podzespołów komputerowych.
W systemie Windows narzędzie automatycznej naprawy inicjuje się przy napotkaniu błędów podczas rozruchu systemu. W systemie Linux Ubuntu można użyć polecenia FSCK dostępnego z terminala dla użytkownika z prawami „roota”roota”. W systemie MacOS sprawdzanie plików systemu również odbywa się przy uruchomieniu komputera w trybie bezpiecznym.
Narzędzia administracyjne w systemach operacyjnych
Systemy operacyjne są wyposażone w narzędzia administracyjne pomagające w naprawie uszkodzonego systemu operacyjnego. Narzędzia te najlepiej działają w trybie specjalnym.
Wybierz system operacyjny, aby zapoznać się z jego narzędziami diagnostycznymi.
Narzędzia administracyjne są zgrupowane w Panelu sterowania w sekcji System i zabezpieczenia. Do uruchomienia większości z nich, wymagane są uprawnienia administratora. Do popularnych narzędzi należą:
Narzędzia do odzyskiwania – umożliwiają między innymi utworzenie dysku odzyskiwania, który pozwoli na przywrócenie systemu komputera do jego wcześniejszego stanu lub przywrócenie zawartości dysku twardego z kopii zapasowej.
Aby uruchomić Odzyskiwanie – odszukaj w panelu sterowania opcję Odzyskiwanie i kliknij w nią.
Menedżer urządzeń - umożliwia aktualizację sterowników i konfigurowanie sprzętu zainstalowanego w komputerze. Można szybko się do niego dostać poprzez kliknięcie prawym przyciskiem myszy na menu Start i wybranie go z listy. Jeżeli przy którymś urządzeniu widzimy ikonę z wykrzyknikiem oznacza to, że sprzęt wymaga naszej ingerencji - nie pracuje prawidłowo.
Oczyszczanie dysku - usuwa niepotrzebne już systemowi pliki. Funkcję tę wywołaj z poziomu Narzędzi administracyjnych systemu Windows w menu Start.
Sprawdzanie błędów - naprawia błędy systemu plików oraz próbuje odzyskać zawartość z uszkodzonych sektorów dyskusektorów dysku. Aby uruchomić to narzędzie, należy otworzyć Eksplorator plików, następnie wejść w Ten komputer i kliknąć prawym przyciskiem myszy na dysk, który chcemy sprawdzić. Wybieramy opcję Właściwości i przechodzimy do zakładki Narzędzia.
Optymalizowanie i defragmentowanie dysku - łączy pofragmentowane pliki na dysku twardym, zwiększając wydajność systemu. Fragmentacja oznacza podział zapisanego obszaru dysku twardego na rozłączne fragmenty, co powoduje spadek wydajności komputera. Podczas defragmentacji fragmenty plików są ustawiane w takiej pozycji na talerzu dysku HDD, że głowica magnetyczna może je szybciej odczytać i przetworzyć. Opcja defragmentacji dysków jest przeznaczona tylko dla dysków HDD. Dysków SSD ze względu na inną budowę i sposób działania nigdy nie należy defragmentować (jest to całkowicie zbędne). Narzędzie to można uruchomić z poziomu właściwości dysku lub poprzez menu Start (Narzędzia administracyjne systemu Windows).
Podgląd zdarzeń - umożliwia przeglądanie szczegółowych wpisów dotyczących zdarzeń systemowych oraz zdarzeń wywołanych przez programy zarejestrowane w komputerze.
Podgląd zdarzeń jest dostępny w Panelu sterowania, w Narzędziach administracyjnych.
Wiersz poleceń – wykorzystuje się go przy poważnych awariach systemu, lub w celach diagnostycznych. Zaawansowani użytkownicy mogą otworzyć okno wiersza poleceń umożliwiające skorzystanie z poleceń dawnego znakowego systemu operacyjnego DOS. Aby z niego korzystać, trzeba znać nazwę i składnię poleceń wpisywanych z klawiatury.
Uruchomić można go poprzez menu Start lub za pomocą skrótu Windows + R i wpisanie cmd.
Edytor rejestru - działanie systemu Windows oparte jest na tzw. rejestrze systemu Windows. W rejestrze są przechowywane informacje o konfiguracji i ustawieniach systemu, a także użytkownikach i zainstalowanych programach. Zaawansowani użytkownicy mogą edytować bazy rejestru systemu Windows i wprowadzać w nim zmiany.
Zmiany wprowadzane w rejestrze systemu mogą powodować niestabilną pracę systemu, a nawet jego uszkodzenie. Edytor rejestru wywołaj, wpisując w opcji uruchom menu Start polecenie REGEDIT.
W systemie MacOS, aby skorzystać z narzędzi diagnostycznych, należy uruchomić program Finder, a następnie kliknąć kolejno Aplikacje, Narzędzia. Tu do dyspozycji mamy:
Narzędzia dyskowe - pozwalają na formatowanie i zarządzanie woluminami, sprawdzanie i naprawę błędów na dyskach, tworzenie obrazu dysku oraz łączenie kilku dysków w RAIDRAID, który może zwiększyć wydajność i bezpieczeństwo danych.
Narzędzia sieciowe - do obsługi wymagają podstawowej wiedzy z sieci komputerowych.
W poszczególnych zakładkach narzędzia sieciowego znajdziemy:
Informacje - dostępne interfejsy sieciowe oraz ich właściwości. Znajduje się tam również statystyka transferu mówiąca, ile poszczególnych pakietów zostało wysłanych lub odebranych przez dany interfejs od włączenia komputera.
Netstat - to narzędzie jest wykorzystywane do przeglądania tablic routingutablic routingu, analizowania statystyk sieciowych dla każdego protokołu. Wyświetla również informacje o multiemisji i wszystkich bieżących połączeniach.
Ping - sprawdza dostępność znanego adresu sieciowego.
Lookup - podaje adres IP stron internetowych.
Tracerout - podaje węzły sieciowe, po jakich mamy dostęp do podanego adresu IP.
Whois - podaje informacje o właścicielu adresu IP.
Finger - informuje czy użytkownik jest on‑line.
Skaner portów - sprawdza, jakie porty komunikacyjne są otwarte w komputerze o podanym IP.
Terminal - zapewnia komunikację z systemem operacyjnym za pomoca komend. Zaawansowany użytkownik może za jego pomocą szybciej wykonać pewne zadania niż używając aplikacji z interfejsem graficznym. Można go znaleźć otwierając Finder, wchodząc w Aplikacje i następnie w folder Narzędzia.
System MacOS pozwala również na wykonanie kopii zapasowej za pomocą programu Time Machine. Program można uruchomić z Docka lub z poziomu Findera jak narzędzia dyskowe i sieciowe.
Za pomocą tego narzędzia możemy cofnąć cały system lub wybrane przez nas pliki do wcześniejszego stanu.
W systemie Linux Ubuntu wiele z narzędzi administracyjnych jest dostępnych w ograniczonym stopniu w trybie graficznym. Pełną kontrolę nad systemem otrzymujemy po uruchomieniu terminala i zalogowaniu się jako root. W przypadku problemów z systemem Linux Ubuntu możemy skorzystać z trybu awaryjnego, w którym mamy dostępne następujące narzędzia:
Po wybraniu narzędzia naprawy dalszy proces odbywa się automatycznie. Każdorazowo po zakończeniu procesu pojawia się informacja o jego zakończeniu i prośba o wciśnięcie klawisza Enter. Po wciśnięciu klawisza Enter system powraca do menu trybu awaryjnego umożliwiając wykonanie kolejnych działań.
Resume - wznawia uruchamianie systemu.
Clean - zwalnia miejsce na dysku.
Dpkg - naprawia uszkodzone pakiety (pliki).
Fsck (ang. file system check) - sprawdza poprawność zapisu wszystkich plików systemu.
Grub (ang. GNU GRand Unified Bootloader) - żartobliwe rozszerzenie nawiązujące do unifikacji systemów rozruchowych. Grub pozwala kontrolować w jaki sposób powinien być uruchamiany system. Za pomocą Grub'a możemy uruchomić wszystkie popularne systemy operacyjne.
Network - włącza obsługę sieci.
Root - włącza wiersz poleceń administratora.
System‑summary - pokazuje informacje o systemie.
Wykonaj diagnostykę sieci na swoim komputerze, użyj do tego polecenia netstat w wierszu poleceń lub terminalu. Pokazuje ono statystyki i dane dotyczące aktywnych połączeń. Jako rezultat, po wpisaniu polecenia poznamy:
Rodzaj protokołu, który jest wykorzystywany do połączenia.
Adres IP swojego komputera z numerem portu, który jest używany.
Adres serwera, z którym jesteśmy połączeni.
Status połączenia.
Polecenie netstat można wpisywać z różnymi parametrami. Lista parametrów wyświetli się po wpisaniu netstat/help .
W poniższym dzienniczku zapisz swoje notatki lub przemyślenia.
Przywracanie do stanu początkowego
Tej opcji należy użyć tylko w ostateczności! Dane użytkownika mogą zostać nieodwracalnie usunięte. Jeśli zależy nam na plikach, należy wybrać opcję zachowującą dane lub zrezygnować z tego rozwiązania.
Zanim przywrócisz system Windows 10 do stanu początkowego zapoznaj się z opcjami odzyskiwania w systemie Windows. Znajdują się one na stronie Microsoft, pod linkiem: https://support.microsoft.com/pl-pl/windows/opcje-odzyskiwania-w-systemie-windows-31ce2444-7de3-818c-d626-e3b5a3024da5
Reset ustawień do stanu początkowego w systemie Windows 10, opcja ta znajduje się w Ustawieniach, w zakładce Odzyskiwanie:
W systemie operacyjnym Linux Ubuntu, aby zainstalować na nowo system, należy uruchomić system z medium instalacyjnego Ubuntu i wybrać opcję Wyczyszczenie dysku i zainstalowanie Ubuntu.
Dodatkowo można zainstalować narzędzie Timeshift, pozwalające tworzyć tak zwane migawki (ang. snapshots), dzięki którym można przywrócić wszystkie pliki lub foldery do stanu, w jakim były w momencie wykonywania dowolnej migawki. Nie przechowuje ona całej zawartości pliku lub folderu, tylko informacje o zmianie jaka została wykonana. Sprawia to, że zajmuje ona znacznie mniej przestrzeni niż kopia zapasowa. Możemy dzięki temu cofać zmiany w plikach, folderach, a nawet woluminach lub przywracać przypadkowo usunięte pliki. Aby zainstalować narzędzie Timeshift, w terminalu wpisz polecenie:
W systemie macOS jest dostępne specjalne narzędzie do przywracania stanu maszyny - Time Machine.
Jeśli komputer się nie uruchamia lub wystąpiła poważna awaria, najlepiej zwrócić się do specjalisty z zakresu sprzętu komputerowego, informując go o miejscu przechowywania na dysku ważnych plików.
Możesz zapisać przydatne informacje lub notatki w poniższym notesie.