Właściwe nawożenie i nawadnianie
Jak wspomniano już wcześniej, ekologiczny system gospodarowania powinien opierać się na zrównoważonej produkcji oraz utrzymywaniu zamkniętego obiegu materii w gospodarstwie. Oznacza to, że poza gospodarstwo rolnik wywozi to, co chce sprzedać, natomiast odpady i produkty uboczne należy zagospodarowywać i wprowadzać ponownie do obiegu. Zamknięty obieg składników pokarmowych przedstawia poniższa grafika:
Ekologiczne nawożenie upraw polega na zastosowaniu naturalnych źródeł składników odżywczych w celu zapewnienia roślinom odpowiedniej ilości składników mineralnych. Główną zasadą ekologicznego nawożenia jest zapobieganie erozji gleby oraz utrzymanie jej struktury i składu chemicznego. Stosuje się wiele różnych metod nawożenia, w tym:
naturalne nawozy organiczne, takie jak obornik, kompost, zielone nawozy czy osad z oczyszczalni ścieków;
naturalne nawozy mineralne, takie jak wapno, fosfor i potas;
naturalne preparaty roślinne, takie jak nawozy z roślin rosnących w okolicy, ekstrakty z alg czy bioaktywatory glebowe.
Głównym przesłaniem jest dobór nawozów w sposób racjonalny i przemyślany, aby nie zaburzać równowagi biologicznej gleby.
W gospodarstwie ekologicznym obornik jest podstawowym nawozem. Należy jednak dbać o to, aby podczas jego przechowywania i stosowania ograniczać straty materii organicznej oraz cennych składników pokarmowych. Dlatego istotna jest pora jego stosowania, jak i panujące warunki atmosferyczne. Obornik najlepiej wywozić w dni bezwietrzne i pochmurne, ponieważ w momencie, w którym jest on rozrzucany na polu, dochodzi do reakcji chemicznych i szybkiego jego przesuszania, jak również utraty azotu przede wszystkim w postaci amoniaku. Istotny jest także rodzaj gleby. Na glebach średnich i ciężkich w przypadku roślin wczesnego siewu obornik należy wywieźć jesienią, natomiast na glebach lekkich trzeba go stosować wyłącznie wiosną (te ostatnie łatwiej się nawozi, można też wcześniej wejść w pole).
Kompost warto stosować przede wszystkim do poprawienia bilansu materii organicznej w glebie w dłuższej perspektywie czasowej. Tu również obowiązuje zasada płytkiego zmieszania – rozsypanego kompostu nie przyorujemy, a mieszamy z glebą za pomocą brony, kultywatora lub wolnoobrotowej glebogryzarki. W zależności od zasobności gleby i uprawianych roślin stosuje się od 3 do 10 t kompostu na hektar, w uprawach warzywnych do 30 t/ha.
Poniższa tabela prezentuje oddziaływanie różnych form nawozów organicznych i resztek pożniwnych – także obornika i słomy – na właściwości gleby:
Wyszczególnienie | Obornik | Słoma | Nawozy zielone | Motylkowate wieloletnie i ich mieszanki | ||
motylkowate | krzyżowe | |||||
Rozluźnienie podglebia | - | - | x | - | xx | |
Poprawa struktury | xx | x | x | x | xxx | |
Wzrost zawartości próchnicy | xx | xx | xx | xx | xxx | |
Wzrost zawartości azotu w glebie | xx | - | xx | - | xxx | |
Poprawa zasobności gleby w P‑K‑CA, Mg i mikroelementy | xx | x | x | x | x | |
Zachwaszczenie | zwiększa | x | x | x | x | xx - wzrost chwastów wieloletnich |
ogranicza | - | - | x | x | ||
Nasilenie chorób i szkodników | zwiększa | - | x | x | x | x - choroby i szkodniki tej grupy |
ogranicza | x | - | x | x | x |
Indeks górny Tabela. Oddziaływanie różnych form nawozów organicznych i resztek pożniwnych na właściwości gleby Indeks górny koniecTabela. Oddziaływanie różnych form nawozów organicznych i resztek pożniwnych na właściwości gleby
Indeks górny Oddziaływanie: x‑słabe, xx‑średnie, xxx‑duże Indeks górny koniecOddziaływanie: x‑słabe, xx‑średnie, xxx‑duże
Indeks górny Źródło: M. Wróblewska, Zarządzanie gospodarstwem ekologicznym, Podlaski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Szepietowie, s.10; tekst dostępny na stronie https://odr.pl/wp-content/uploads/2016/08/2015_g_ekolog.pdf (dane za: Kahnt G., 1981, Gründüngung, Frankfurt (Main), DLG‑Verlag). Indeks górny koniecŹródło: M. Wróblewska, Zarządzanie gospodarstwem ekologicznym, Podlaski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Szepietowie, s.10; tekst dostępny na stronie https://odr.pl/wp-content/uploads/2016/08/2015_g_ekolog.pdf (dane za: Kahnt G., 1981, Gründüngung, Frankfurt (Main), DLG‑Verlag).
W ekologicznym nawożeniu ważne jest również stosowanie technik związanych z ochroną gleby przed erozją, takich jak uprawa w pasach, uprawa w równoległych rzędach, stosowanie roślin okrywowych oraz zabiegów agrotechnicznych, takich jak uprawa bezorkowa czy późne wiosenne orki. Dzięki tym technikom ziemia zyskuje na strukturze i żyzności, a rośliny są lepiej chronione przed chorobami i szkodnikami.
Rolnictwo ekologiczne powinno także racjonalnie korzystać z wody, by umożliwić odnawianie zasobów wody dobrej jakości. Wspomniane już wyżej ograniczenie nawożenia, ale również odpowiedni płodozmian, który pozwala na ograniczenie wymywania azotanów z gleby, wspierają ochronę wód powierzchniowych i podziemnych. Temu też służy choćby tworzenie (albo utrzymywanie) sadzawek i stawów, regulujących stosunki wodne w całym gospodarstwie, a także tworzenie zadrzewień i miedz śródpolnych jako stref buforowych wzdłuż cieków wodnych, zatrzymujących więcej wilgoci w glebie. Należy pamiętać, że w gospodarstwie ekologicznym stosowanie nawadniania nie może ujemnie wpływać na żyzność gleby w dłuższym okresie. A jeśli działalność rolnicza prowadzona jest na obszarze, na którym zasoby wodne są ograniczone, to dodatkowo rolnik musi używać wydajnych systemów nawadniających (oszczędnie stosujących wodę) oraz przestrzegać planu zużycia wody.