E-materiały do kształcenia zawodowego

Obróbka mechaniczna kamienia – rozcinanie slabów i bloków

BUD.04. Wykonywanie robót kamieniarskich - Kamieniarz 711301

bg‑green

Słownik pojęć dla e‑materiału

1
boczkarka
boczkarka

Narzędzie do frezowania i polerowania. Wyróżnia się dwa podstawowe typy boczkarek: profilową i dwugłowicową.

ciosanie
ciosanie

Technologia udarowej obróbki kamienia poprzez wyrównanie powierzchni kamieni miękkich dwuręcznymi podłużnymi ciosakami o ostrzu prostym lub zębatym. Czynność tę określa norma BN‑64/6747‑05. 

dłutowanie
dłutowanie

Technologia udarowej obróbki kamienia - wyrównania powierzchni kamieni miękkich i średnio‑twardych - przy użyciu dłut szerokich. Czynność tę określa norma BN‑64/6747‑05. 

faktura
faktura

Charakterystyczny dla danego rodzaju kamienia stan powierzchni, zależny od stopnia jej wyrównania i wykończenia, uzyskany w wyniku obróbki udarowej lub ściernej.  

faktura gradzinowana
faktura gradzinowana

Charakteryzuje się występowaniem wyraźnych śladów nacięć gradziną w postaci bruzd, przebiegających równolegle lub falisto, uzyskanych przy użyciu płaskich dłut zębatych (gradzin).  
W zależności od rozmieszczenia i głębokości nacięć, rozróżnia się faktury gradzinowane: 

  • grubo – kiedy średni odstęp nacięć wynosi 30‑50 mm, a głębokość około 5 mm;

  • średnio – kiedy średni odstęp nacięć wynosi 20‑30 mm, a głębokość do 3 mm;

  • drobno – kiedy średni odstęp nacięć wynosi mniej niż 20 mm, a głębokość do 2 mm.

Fakturę tę opisuje norma BN‑64/6740‑02. 

faktura groszkowana
faktura groszkowana

Charakteryzuje się występowaniem regularnie rozmieszczonych punktowych wklęsłości i wypukłości, uzyskanych przy użyciu groszkowników młotkowych, groszkowników dłutowych lub wstawek do groszkowników.

W zależności od stopnia wyrównania powierzchni oraz od głębokości i rozmieszczenia punktowych wklęsłości i wypukłości, rozróżnia się faktury groszkowane:

  • grubo – kiedy średni odstęp pomiędzy wklęsłościami i wypukłościami wynosi 6‑8 mm, a głębokość 4‑5 mm;  

  • średnio – średni odstęp pomiędzy wklęsłościami i wypukłościami wynosi 4‑6 mm, a głębokość 3‑4 mm;  

  • drobno – średni odstęp pomiędzy wklęsłościami i wypukłościami wynosi 4 mm, a głębokość poniżej 3 mm. 

Fakturę tę opisuje norma BN‑64/6740‑02. 

faktura grotowana
faktura grotowana

Charakteryzuje się występowaniem dłuższych lub krótszych bruzd rozmieszczonych w przybliżeniu równolegle do siebie, uzyskanych przy użyciu grotów.  
W zależności od stopnia wyrównania powierzchni oraz głębokości i rozmieszczenia bruzd, rozróżnia się faktury grotowane: 

  • grubo – kiedy średni odstęp pomiędzy bruzdami wynosi 30‑50 mm, a głębokość do 10 mm;

  • średnio – kiedy średni odstęp pomiędzy bruzdami wynosi 15‑30 mm, a głębokość do 7 mm; 

  • drobno – kiedy średni odstęp pomiędzy bruzdami wynosi poniżej 15 mm, a głębokość nie przekracza 5 mm. 

Fakturę tę opisuje norma BN‑64/6740‑02. 

faktura krzesana
faktura krzesana

Wygląd zewnętrzny powierzchni charakteryzujący się występowaniem nieregularnych długich nacięć, wgłębień i wypukłości do ± 20 mm oraz wyraźnych śladów narzędzi obróbczych, uzyskany przy pomocy grotów w kamieniach twardych oraz grotów, dziubaków lub ciosaków w kamieniach miękkich. Fakturę tę opisuje norma BN‑64/6740‑02. 

faktura łupana
faktura łupana

Naturalny przełom kamienia, uzyskany przez dzielenie (klinowanie) brył kamienia według płaszczyzn łupliwości, bez widocznych śladów narzędzi. Fakturę tę opisuje norma BN‑64/6740‑02. 

faktura nacinana
faktura nacinana

Charakteryzuje się występowaniem wyraźnych nacięć o ostrych krawędziach, przebiegających równolegle do siebie, wykonanych na powierzchni szlifowanej przy użyciu dłut szerokich. 

W zależności od faktury, od rozmieszczenia i głębokości nacięć, rozróżnia się faktury nacinane: 

  • grubo – kiedy odstęp nacięć wynosi około 15 mm, a głębokość 5 mm;

  • średnio – kiedy odstęp nacięć wynosi około 10 mm, a głębokość do 3 mm;

  • drobno – kiedy odstęp nacięć wynosi około 5 mm, a głębokość do 2 mm.

Fakturę tę opisuje norma BN‑64/6740‑02.

faktura nieregularnie dłutowana
faktura nieregularnie dłutowana

Charakteryzuje się występowaniem wyraźnych śladów nacięć w postaci bruzd i rowków, przebiegających nieregularnie, uzyskanych przy użyciu dłut szerokich.

W zależności od stopnia wyrównania powierzchni oraz odstępu i głębokości nacięć, rozróżnia się nieregularnie dłutowane:

  • grubo – kiedy średni odstęp nacięć wynosi 10‑15 mm, a głębokość do 4 mm; 

  • średnio – kiedy średni odstęp nacięć wynosi 5‑10 mm, a głębokość do 3 mm; 

  • drobno – kiedy średni odstęp nacięć wynosi poniżej 5 mm, a głębokość 2 mm. 

Fakturę tę opisuje norma BN‑64/6740‑02. 

faktura piaskowana
faktura piaskowana

Stan powierzchni charakteryzujący się stopniem szorstkości 0,1‑0,3 mm uzyskany przez natrysk strumienia piasku kwarcowego o wielkości ziaren 0,2‑0,7 mm pod ciśnieniem 4‑6 atmosfer.

frezarka
frezarka

Obrabiarka umożliwiająca rozcinanie płyt pod różnymi kątami.

granit
granit

Kwaśna skała magmowa – głębinowa, średnio- lub grubokrystaliczna. Z powodu środowiska głębinowego, w jakim granit powstał, ma budowę jawnokrystaliczną. Odznacza się wyraźnym ciosem, zwykle w trzech prostopadłych kierunkach, co ułatwia jego wietrzenie, a także eksploatację. Wietrzejąc, tworzy charakterystyczne skałki, owalne lub kuliste bloki skalne, niekiedy gołoborza, a w warunkach wietrzenia chemicznego w ciepłym i wilgotnym klimacie – „kaszę granitową”. Granit przybiera różne barwy, np. szarą, białoróżową, zieloną, czerwoną, czarną i inne. Ze względu na dostępność dużych bloków, łatwość cięcia i polerowania oraz walory estetyczne jest używany w budownictwie jako kamień budowlany i dekoracyjny. W Polsce granity występują na powierzchni ziemi na Dolnym Śląsku oraz w Tatrach, natomiast w głębokim podłożu również w pasie od Zawiercia do Krakowa i w północno‑wschodniej Polsce. 

kamieniarstwo
kamieniarstwo

Dział rzemiosła zajmujący się wydobywaniem i obróbką kamienia. Polega na wydobywaniu z kamieniołomów bloków kamiennych, a następnie ich obróbce. Bloki skalne są cięte na płyty o różnej grubości (słaby), te zaś są polerowane do uzyskania połysku. Wypolerowane płyty są cięte na elementy, których powierzchnię poleruje oraz frezuje.

marmur
marmur

Skała składająca się głównie z krystalicznego kalcytu lub dolomitu. Stosowany jest jako cenny materiał budowlany, rzeźbiarski oraz architektoniczny. Marmur zawierający serpentynę jest zielony, żółty zawiera limonit, czysty marmur kalcytowy jest biały, natomiast marmur z hematytem ma kolor czerwony. Marmur najczęściej stosowany jest do produkcji  parapetów, blatów kuchennych i łazienkowych, schodów, podłóg oraz na obudowę kominków. Marmury spękane i odpady z produkcji pełnowartościowego marmuru wykorzystuje się do produkcji lastriko lub grysu marmurowego. Dobrze poddaje się polerowaniu, natomiast nie jest odporny na kruszenie i działanie wszelkiego rodzaju płynów. W Polsce marmur wydobywany jest w Sudetach, przede wszystkim w Masywie Śnieżnika, gdzie występuje w dwóch odmianach kolorystycznych, jako „Biała Marianna” (na górze Krzyżnik) i „Zielona Marianna”. Innym złożem marmuru jest złoże marmuru szarego z odcieniem niebieskawym w Sławniowicach. Eksploatuje się także dolomity przeobrażone (nazywane przez większość geologów marmurem lub dolomitem krystalicznym) w Rędzinach.

otoczaki
otoczaki

Fragmenty minerału lub skały o rozmiarach frakcji żwirowej, wygładzone i zaokrąglone podczas transportu przez wodę. Podczas owego transportu fragmenty minerałów/ skał ocierają się o siebie i o dno zbiornika, to zaś powoduje obtoczenie większych ziaren i roztarcie drobniejszych. Występują w różnych wielkościach i kolorach, mają szerokie zastosowanie nie tylko w aranżacjach ogrodowych, coraz częściej pojawiają się w domach, jako np. wypełnienie części kominkowej, czy też  podłóg. 

piaskowiec
piaskowiec

Drobnoziarnista, zwięzła skała osadowa powstała w wyniku scementowania ziaren kwarcu, skaleni, miki oraz okruchów innych skał i minerałów o średnicy 0,063‑2 mm za pomocą spoiwa ilastego, krzemionkowego lub żelazistego. Przyjmuje różne zabarwienia: od szarego po żółte, czerwone i białe. Piaskowce są zwykle miękkie i łatwe w obróbce zwłaszcza tuż po wydobyciu, natomiast po wyschnięciu twardnieją. Dobrze znosi trudne warunki atmosferyczne. Stosowany w budownictwie jako materiał konstrukcyjny lub zdobniczy. Bardzo często wykorzystywany jest do produkcji schodów, fasad, elewacji, ogrodzeń, a także  rzeźb, ogrodowych kaskad czy fontanny.

piła mostowa
piła mostowa

Rodzaj przecinarki, w którym ruch posuwowy wykonuje suport z narzędziem przesuwającym się po moście. 

piła trakowa
piła trakowa

Element wyposażenia traka piłowego wykonany z cienkiego płaskownika stalowego o grubości 3‑6 mm. Piła napinana jest w ramie piłowej za pomocą uchwytów.

płomieniowanie
płomieniowanie

Rodzaj obróbki kamienia podegający na poddawaniu materiału działaniu wysokiej temperatury, a następnie schładzaniu wodą. Powoduje to powstanie nierównej i chropowatej, antypoślizgowej powierzchni.

porfir
porfir

Potoczna nazwa stosowana do określania magmowych skał wulkanicznych lub żyłowych, posiadających strukturę porfirową. Wyróżnia się porfiry: 1) kwarcowe – należące do grupy skał kwaśnych, charakteryzujące się występowaniem jasnych prakryształów kwarcu; 2)  bezkwarcowe – należące do grupy skał obojętnych zawierające prakryształy skaleni, piroksenów i amfiboli (np. trachit, latyt, andezyt). Ze względu na to, że porfir ma niemal idealnie płaską powierzchnią, nie wymaga skomplikowanej obróbki mechanicznej. Jest niejednolity kolorystycznie i w większości przypadków przejawia dominację barw: szarej, brązowej i czerwonej. Mrozoodporny, nie przyjmuje zanieczyszczeń. Najczęściej wykorzystywany jest jako kamień elewacyjny, na ścieżki, tarasy oraz wszelkiego rodzaju elementy architektury ogrodowej.

przecinarka
przecinarka

Obrabiarka służąca do rozcinania płyt na mniejsze elementy. Narzędzie tnące w przecinarce umożliwia rozcinanie płyty tylko pod jednym kątem, najczęściej prostym.

slab
slab

Surowa kamienna płyta powstała po rozcięciu bloku z kamienia. Slaby mają nierówne brzegi i nieregularne kształty; najczęściej ich grubość wynosi 2‑3 cm.

szlifierka
szlifierka

Obrabiarka przeznaczona do obróbki wykańczającej utwardzonych powierzchni przedmiotów uprzednio obrobionych innymi metodami. 

trak
trak

Obrabiarka do kamienia umożliwiająca rozcinanie bloków na elementy płytowe lub paskowe.

trak linowy
trak linowy

Rodzaj traka, w którym narzędziem pracy jest lina zbrojona koralikami diamentowymi, zwykle o średnicy 2000 mm.

trak piłowy
trak piłowy

Rodzaj traka piłujący bloki kamienne za pomocą gładkich pił trakowych oraz piasku stalowego lub za pomocą pił zbrojonych segmentami diamentowymi.

trak wielotarczowy
trak wielotarczowy

Obrabiarka służąca do wycinania pasków kamiennych bezpośrednio z bloku. Trak ten wyposażony jest we wrzeciono napędowe, na którym umieszcza się od kilku do nawet kilkudziesięciu diamentowych tarcz.

trawertyn
trawertyn

Porowata skała osadowa składająca się głównie z kalcytu i aragonitu; odmiana martwicy wapiennej, w której często występują szczątki roślin i zwierząt. Najczęściej ma biały kolor, często z uwarstwieniami koloru żółtego lub czerwonawego. Trawertyn, nazywany alabastrem egipskim, używany był już w starożytnym Egipcie do wyrobu posągów i waz. W Polsce występuje w okolicach Krzeszowic (górnokarbońska martwica karniowicka), neogeńskie martwice w okolicy Krakowa, w Tatrach i na Podhalu. Trawertyn to kamień trwały i wytrzymały, zazwyczaj wykonuje się z niego posadzki, ściany, kominki, stoły, stopnie, jak i blaty kuchenne, wanny czy umywalki. Nadaje pomieszczeniu rustykalny charakter.

waterjet
waterjet

Technologia przecinania lub czyszczenia różnych materiałów, w której wykorzystuje się działanie wody pod wysokim ciśnieniem. W technologii tej stosuje się dodatek ścierniwa. Obrobiona w ten sposób powierzchnia kamienia staje się matowa.

Interaktywne materiały sprawdzające
Przewodnik dla nauczyciela