E-materiały do kształcenia zawodowego

Dokumentacja technologiczna i konstrukcyjna procesów wytwarzania odlewów

Organizacja i nadzorowanie procesu odlewniczego – Technik odlewnik

bg‑cyan

Słownik pojęć dla e‑materiału

Aby wyszukać pojęcie lub frazę występujące w słowniku, wpisz je w poniższą ramkę.

1
ATD
ATD

analiza termiczno‑derywacyjna, dzięki której możemy określić podstawowe parametry żeliwa jeszcze na etapie wytopu. Rejestruje ona krzywe stygnięcia i krystalizacji, na podstawie których możemy określić charakterystyczne punkty

Film instruktażowy - tutorial „Opracowywanie dokumentacji technologicznej i konstrukcyjnej”DltXctA2PFilm instruktażowy - tutorial „Opracowywanie dokumentacji technologicznej i konstrukcyjnej”

baza obróbkowa
baza obróbkowa

to powierzchnia, linia lub punkt, względnie zespół powierzchni, linii lub punktów względem których określa się położenie innych powierzchni, linii oraz punktów danego rozpatrywanego przedmiotu lub powierzchni współpracujących innego komponentu (przedmiot, mechanizm, część maszyny)

E‑BOOK „Opracowanie dokumentacji technologicznej w celu wprowadzenia do produkcji nowego wyrobu”Dmjvsy6VjE‑BOOK „Opracowanie dokumentacji technologicznej w celu wprowadzenia do produkcji nowego wyrobu”

chropowatość powierzchni
chropowatość powierzchni

wynika z istnienia wielu mikronierówności na badanej powierzchni, powstałych podczas wytwarzania danego przedmiotu, a szczególnie podczas obróbki jego powierzchni, w zależności od wybranego rozaju obróbki. Opisuje się ją poprzez 2 podstawowe parametry: Ra oraz Rz.

  • Ra – to średnie arytmetyczne odchylenie profilu chropowatości od linii średniej,

  • Rz - to największa wysokość chropowatości według zmierzonych 10 najwyższych profili.

E‑BOOK „Opracowanie dokumentacji technologicznej w celu wprowadzenia do produkcji nowego wyrobu”Dmjvsy6VjE‑BOOK „Opracowanie dokumentacji technologicznej w celu wprowadzenia do produkcji nowego wyrobu”

cyzelowanie
cyzelowanie

obróbka wykańczająca odlewy głównie artystyczne polegająca na nadaniu ostatecznego kształtu poprzez usunięcie niedokładności i nierówności, wydobycia szczegółów ozdób i rysunku ornamentu, nadania powierzchni odpowiedniej faktury (charakterystycznego sposobu ukształtowania powierzchni)

Infografika „Etapy przygotowania i wykonania odlewu metodą wytapianych modeli”DqrWG16KMInfografika „Etapy przygotowania i wykonania odlewu metodą wytapianych modeli”

diagram Ishikawy
diagram Ishikawy

diagram przyczyn i skutków (cause and effect diagram), znany także jako diagram ryby lub jako diagram rybiej ości, a także diagram drzewa błędów, bowiem po odwróceniu schematu o 90° zgodnie z ruchem wskazówek zegara diagram przypomina drzewo, używany jest do ilustrowania związków przyczynowo‑skutkowych, pomaga w ten sposób oddzielić przyczyny od skutków danej sytuacji i dostrzec złożoność problemu

Wizualizacja modelu w grafice 2D lub 3D „Przedstawienie wytwarzania odlewów na przykładzie aluminiowej felgi”D9R3efrdRWizualizacja modelu w grafice 2D lub 3D „Przedstawienie wytwarzania odlewów na przykładzie aluminiowej felgi”

druk 3D
druk 3D

drukowanie przestrzenne - proces wytwarzania trójwymiarowych, fizycznych obiektów na podstawie komputerowego modelu. Jedna z metod szybkiego prototypowania używana zarówno do tworzenia modeli oraz gotowych form

Infografika „Etapy przygotowania i wykonania odlewu metodą wytapianych modeli”DqrWG16KMInfografika „Etapy przygotowania i wykonania odlewu metodą wytapianych modeli”

gąska
gąska

półwyrób hutniczy uzyskany przez odlanie ciekłego stopustopy metalistopu do form o pryzmatycznym kształcie, o znormalizowanych wymiarach i dużej swobodnej powierzchni krzepnięcia, przeznaczony do powtórnego przetapiania

RNLacHtr9WNkF
Gąska
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Wizualizacja modelu w grafice 2D lub 3D „Przedstawienie wytwarzania odlewów na przykładzie aluminiowej felgi”D9R3efrdRWizualizacja modelu w grafice 2D lub 3D „Przedstawienie wytwarzania odlewów na przykładzie aluminiowej felgi”

jakość
jakość

zgodność produktów odlewniczych z określonymi wymaganiami i standardami, obejmująca zarówno właściwości fizyczne odlewu, jak i jego zdolność do spełnienia określonych funkcji. Dotyczy to wyboru odpowiednich materiałów, odpowiedniego projektu odlewu oraz stosowania odpowiednich procesów i kontroli jakości w celu zapewnienia wysokiej jakości i zgodności z oczekiwaniami.

E‑BOOK „Opracowanie dokumentacji technologicznej w celu wprowadzenia do produkcji nowego wyrobu”Dmjvsy6VjE‑BOOK „Opracowanie dokumentacji technologicznej w celu wprowadzenia do produkcji nowego wyrobu”

karta technologiczna
karta technologiczna

dokument opisowy zawierający wszystkie zasadnicze informacje, dotyczące procesu technologicznego wykonania odlewu, charakterystyczne dla danej technologii

E‑BOOK „Opracowanie dokumentacji technologicznej w celu wprowadzenia do produkcji nowego wyrobu”Dmjvsy6VjE‑BOOK „Opracowanie dokumentacji technologicznej w celu wprowadzenia do produkcji nowego wyrobu”

karta wytopu
karta wytopu

formularz zawierający sprawozdanie o stanie pieca, przebiegu wytopu, składzie stopu, rejestrowane wg wymagań instrukcji technologicznej

Film instruktażowy - tutorial „Opracowywanie dokumentacji technologicznej i konstrukcyjnej”DltXctA2PFilm instruktażowy - tutorial „Opracowywanie dokumentacji technologicznej i konstrukcyjnej”

kokila
kokila

trwała, metalowa forma odlewnicza przeznaczona do wypełniania ciekłym metalem metodą grawitacyjną lub pod niskim albo wysokim ciśnieniem

Wizualizacja modelu w grafice 2D lub 3D „Przedstawienie wytwarzania odlewów na przykładzie aluminiowej felgi”D9R3efrdRWizualizacja modelu w grafice 2D lub 3D „Przedstawienie wytwarzania odlewów na przykładzie aluminiowej felgi”

matryca
matryca

forma jedno- lub wielownękowa z metalu, tworzywa sztucznego lub innego materiału, w której wykonuje się modele jednorazowe

Infografika „Etapy przygotowania i wykonania odlewu metodą wytapianych modeli”DqrWG16KMInfografika „Etapy przygotowania i wykonania odlewu metodą wytapianych modeli”

metal
metal

pierwiastek chemiczny, posiadający w sieci krystalicznej elektrony swobodne, odznaczający się dobrym przewodnictwem elektrycznym i cieplnym, charakterystycznym połyskiem, dużą wytrzymałością mechaniczną oraz plastycznością, wydobywany ze skał i w przyrodzie występuje zazwyczaj w stanie stałym w temperaturze pokojowej, poza rtęcią, występującą w stanie ciekłym

Film instruktażowy - tutorial „Opracowywanie dokumentacji technologicznej i konstrukcyjnej”DltXctA2PFilm instruktażowy - tutorial „Opracowywanie dokumentacji technologicznej i konstrukcyjnej”

metoda wytapianych modeli
metoda wytapianych modeli

to najstarsza i najczęściej stosowana metoda wytwarzania odlewów precyzyjnych, używana do produkcji seryjnej odlewów ze wszystkich tworzyw odlewniczych. Formy oraz modele używane do odlewania mogą być wykorzystane tylko jednokrotnie, ponieważ ulegają wytopieniu

E‑BOOK „Opracowanie dokumentacji technologicznej w celu wprowadzenia do produkcji nowego wyrobu”Dmjvsy6VjE‑BOOK „Opracowanie dokumentacji technologicznej w celu wprowadzenia do produkcji nowego wyrobu”

Infografika „Etapy przygotowania i wykonania odlewu metodą wytapianych modeli”DqrWG16KMInfografika „Etapy przygotowania i wykonania odlewu metodą wytapianych modeli”

model wypalany
model wypalany

jest to jednorazowy model odlewniczy wykorzystywany w metodzie pełnej formy. Wykonany jest najczęściej ze spienionego polistyrenu - odtwarza kształt odlewu (z uwzględnieniem skurczu odlewniczego). Model pokrywa się specjalną, zastygającą ognioodporną powłoką, a następnie umieszcza się w skrzynce i zasypuje piachem kwarcowym. Formę następnie umieszcza się w piecu i podgrzewa do temp. 800-1000 stopni Celsjusza w celu wypalenia polistyrenu i utworzenia wnęki dla ciekłego metalu.

Infografika „Etapy przygotowania i wykonania odlewu metodą wytapianych modeli”DqrWG16KMInfografika „Etapy przygotowania i wykonania odlewu metodą wytapianych modeli”

model wytapiany
model wytapiany

to jednorazowy model odlewniczy odtwarzający kształt odlewu (z uwzględnieniem skurczu odlewniczego) wykonany najczęściej z wosku. Wykorzystywany jest w metodzie wytapianych modeli, gdzie model umieszczany jest zastygającej, ceramicznej formie, a nastepnie wypalany w piecu. Tworzy to wnękę dla ciekłego metalu. Taka forma jest bardzo precyzyjna i jest w stanie odtworzyć małe detale, dlatego metoda ta wykorzystywana jest np. w jubilerstwie.

Infografika „Etapy przygotowania i wykonania odlewu metodą wytapianych modeli”DqrWG16KMInfografika „Etapy przygotowania i wykonania odlewu metodą wytapianych modeli”

modyfikator
modyfikator

substancja metaliczna lub niemetaliczna oddziaływująca na proces krystalizacji metali i stopów w kierunku rozdrobnienia ich struktury i uzyskania odpowiednich właściwości wlewków i odlewów

Film instruktażowy - tutorial „Opracowywanie dokumentacji technologicznej i konstrukcyjnej”DltXctA2PFilm instruktażowy - tutorial „Opracowywanie dokumentacji technologicznej i konstrukcyjnej”

nadlew
nadlew

zasobnik ciekłego metalumetalmetalu (stopustopy metalistopu), połączony z odlewem i przeznaczony do zasilania krzepnącego odlewu ciekłym metalem. Głównym jego zadaniem jest zapobieganie tworzenia się jam skurczowych i rzadzizn w odlewie. Nadlewy mogą być górne, boczne, zakryte lub odkryte

E‑BOOK „Opracowanie dokumentacji technologicznej w celu wprowadzenia do produkcji nowego wyrobu”Dmjvsy6VjE‑BOOK „Opracowanie dokumentacji technologicznej w celu wprowadzenia do produkcji nowego wyrobu”

nawęglacz
nawęglacz

materiał mający za zadanie uzupełnić kąpiel metalową w węgiel. Istnieje kilka metod nawęglania ciekłego metalu w piecach elektrycznych łukowych i indukcyjnych, żeliwiakach i kadziach. Należą do nich: dodawanie nawęglacza do stałego wsadu, narzucanie materiału nawęglającego na powierzchnię kąpieli metalowej, dodawanie nawęglacza na dno kadzi przy wylewaniu metalu z pieca, dodawanie na rynnę spustową oraz wprowadzenie nawęglacza w strumieniu gazu nośnego

RdU5uBbAXXYyH
Nawęglacz
Źródło: GroMar sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Film instruktażowy - tutorial „Opracowywanie dokumentacji technologicznej i konstrukcyjnej”DltXctA2PFilm instruktażowy - tutorial „Opracowywanie dokumentacji technologicznej i konstrukcyjnej”

norma
norma

dokument opracowany przez organizację normalizacyjną, który określa wymagania techniczne, wytyczne lub specyfikacje dotyczące konkretnego obszaru lub zagadnienia. Normy mają na celu ujednolicenie i standaryzację w danym sektorze, branży lub dziedzinie. Norma PN‑EN to polska norma techniczna oparta na międzynarodowych normach europejskich (EN) i dostosowana do polskich warunków i wymagań

Film instruktażowy - tutorial „Opracowywanie dokumentacji technologicznej i konstrukcyjnej”DltXctA2PFilm instruktażowy - tutorial „Opracowywanie dokumentacji technologicznej i konstrukcyjnej”

ochładzalnik
ochładzalnik

część formy odlewniczej powodująca przyspieszenie krzepnięcia grubych części odlewu

E‑BOOK „Opracowanie dokumentacji technologicznej w celu wprowadzenia do produkcji nowego wyrobu”Dmjvsy6VjE‑BOOK „Opracowanie dokumentacji technologicznej w celu wprowadzenia do produkcji nowego wyrobu”

płaszczyzna podziału
płaszczyzna podziału

to powierzchnia styku dwóch lub więcej skrzynek formierskich, przez którą będzie usuwało się model detalu.

Film instruktażowy - tutorial „Opracowywanie dokumentacji technologicznej i konstrukcyjnej”DltXctA2PFilm instruktażowy - tutorial „Opracowywanie dokumentacji technologicznej i konstrukcyjnej”

powłoka ochronna
powłoka ochronna

jest to pokrycie stosowane na formy, modele lub rdzenie odlewnicze. Dzieli się na piaskową oraz metalową. Jej zadaniem jest ułatwienie oddzielenia odlewu od wnęki formy oraz zwiększenie wytrzymałości elementów formy, co zapobiega pękaniu i  zmniejsza penetrację metalu. Pomaga zwiększyć gładkość i zarazem jakość powierzchni odlewu.

Film instruktażowy - tutorial „Opracowywanie dokumentacji technologicznej i konstrukcyjnej”DltXctA2PFilm instruktażowy - tutorial „Opracowywanie dokumentacji technologicznej i konstrukcyjnej”

przelew
przelew

element układu wlewowego, przeznaczony do odprowadzania gazów z formy, wyprowadzania zanieczyszczeń niemetalowych z wnęki formy, osłabienia uderzenia metalu o górną część formy oraz oceny zapełnienia formy metalem

E‑BOOK „Opracowanie dokumentacji technologicznej w celu wprowadzenia do produkcji nowego wyrobu”Dmjvsy6VjE‑BOOK „Opracowanie dokumentacji technologicznej w celu wprowadzenia do produkcji nowego wyrobu”

rdzennica
rdzennica

oprzyrządowanie odtwarzające cały rdzeń lub część zestawu rdzeniowego. Rozróżnia się rdzennice skrzynkowe, ramkowe lub wzorniki. Mogą być wykonane z drewna, metalu lub tworzyw sztucznych

E‑BOOK „Opracowanie dokumentacji technologicznej w celu wprowadzenia do produkcji nowego wyrobu”Dmjvsy6VjE‑BOOK „Opracowanie dokumentacji technologicznej w celu wprowadzenia do produkcji nowego wyrobu”

sferoidyzacja
sferoidyzacja

zabieg metalurgiczny polegający na wprowadzeniu do ciekłego metalu niewielkiej ilości określonych substancji tzw. sferoidyzatorów np. , , prowadzących do wydzielenia się grafitu w postaci kulkowej

Film instruktażowy - tutorial „Opracowywanie dokumentacji technologicznej i konstrukcyjnej”DltXctA2PFilm instruktażowy - tutorial „Opracowywanie dokumentacji technologicznej i konstrukcyjnej”

stopy metali
stopy metali

mieszaniny składające się z dwóch lub więcej pierwiastków chemicznych, gdzie przynajmniej jeden (występujący w przeważającej ilości) jest metalemmetalmetalem. Stopy metali często wykazują lepsze właściwości niż poszczególne składniki, takie jak większa twardość, wytrzymałość, odporność na korozję, temperatura topnienia czy właściwości magnetyczne

Film instruktażowy - tutorial „Opracowywanie dokumentacji technologicznej i konstrukcyjnej”DltXctA2PFilm instruktażowy - tutorial „Opracowywanie dokumentacji technologicznej i konstrukcyjnej”

surówka
surówka

produkt redukcji rudy żelaza otrzymywany w wielkim piecu, będący stopem żelaza z węglem (zazwwyczaj powyżej 2% węgla) i innymi pierwiastkami np. mangan – ,krzem – , siarka – , fosfor –. Jest to materiał przeznaczony do dalszej obróbki w stanie ciekłym lub stałym

Film instruktażowy - tutorial „Opracowywanie dokumentacji technologicznej i konstrukcyjnej”DltXctA2PFilm instruktażowy - tutorial „Opracowywanie dokumentacji technologicznej i konstrukcyjnej”

temperatura likwidus
temperatura likwidus

temperatura wyznaczana przez linię lub powierzchnię na wykresie fazowym, na której zaczyna się przemiana cieczy w ciało stałe (koniec tej przemiany określa solidustemperatura solidussolidus). Po jednej stronie tej granicy znajduje się ciecz, a po drugiej dwie fazy: ciało stałe (kryształy metalu) i roztwór nasycony (ciekły lub stały) względem składników fazy stałej

R11M210XegjhJ
Wykres fazowy
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Film instruktażowy - tutorial „Opracowywanie dokumentacji technologicznej i konstrukcyjnej”DltXctA2PFilm instruktażowy - tutorial „Opracowywanie dokumentacji technologicznej i konstrukcyjnej”

temperatura solidus
temperatura solidus

temperatura wyznaczana przez linię lub powierzchnię na wykresie fazowym, na której kończy się przemiana cieczy w ciało stałe (początek tej przemiany określa likwidustemperatura likwiduslikwidus). Po jednej stronie tej linii znajduje się ciało stałe (kryształy metalu), a po drugiej dwie fazy: ciało stałe i roztwór nasycony (ciekły lub stały) względem składników fazy stałej

Film instruktażowy - tutorial „Opracowywanie dokumentacji technologicznej i konstrukcyjnej”DltXctA2PFilm instruktażowy - tutorial „Opracowywanie dokumentacji technologicznej i konstrukcyjnej”

termoelement (termopara)
termoelement (termopara)

element obwodu elektrycznego składający się z dwóch różnych przewodników, wykorzystujący zjawisko Seebecka, zachodzące na ich styku. Termopara jest wykorzystywana jako czujnik temperatury. Termoelementy można podzielić na trzy grupy w zależności od zakresu pomiarowego:

  • Grupa I zakres temperatur od 200°C do 1200°C. Brak metali szlachetnych np. ,

  • Grupa II zakres temperatur od 0°C do 1600°C. Platynowo‑rodowe,

  • Grupa III zakres temperatur od 0°C do 2200°C. Wolframowo‑renowe

RijcIkaBXYIJK
Schemat termopary
A, B - dwa, różne materiały
T1 - temperatura odniesienia
T2 - temperatura pomiarowa
V - siła termoelektryczna proporcjonalna do różnicy temperatur
Źródło: GroMar sp. z o. o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Ilustracja przedstawia schemat termopary. Materiał A i B przedstawiono jako dwa jednakowe połączone łuki, które kształtem przypominają oko. Na dolnym łuku znajduje się okręg, wewnątrz którego wpisano literę V. W miejscu łączenia łuków po lewej stronie widnieje oznaczenie T1, natomiast po prawej T2. Materiał A i B są złączone w dwóch miejscach. W obu panuje odmienna temperatura oznaczona jako T1 i T2. Przy czym, T1 - temperatura odniesienia w miejscu styku materiałów A i B, natomiast T2 jest to temperatura pomiarowa w drugim miejscu styku materiałów A i B. Gdy T1 i T2 są od siebie różne, dochodzi do różnicy potencjałów i powstaje siła termoelektryczna V proporcjonalna do różnicy tych temperatur.

R1Q6ejbSIQGiA
Schemat termopary

Wizualizacja modelu w grafice 2D lub 3D „Przedstawienie wytwarzania odlewów na przykładzie aluminiowej felgi”D9R3efrdRWizualizacja modelu w grafice 2D lub 3D „Przedstawienie wytwarzania odlewów na przykładzie aluminiowej felgi”

trawienie
trawienie

ostatni etap przygotowania zgładu metalograficznego polegający na zanurzeniu próbki w odczynniku trawiącym np. Nital, , (woda królewska). Dzięki temu można obserwować składniki strukturalne badanej próbki, czyli poszczególne fazy stopów oraz granice ziaren

R1dHKWMncVpze
a) próbka przed trawieniem
b) próbka po trawieniu

Film instruktażowy - tutorial „Opracowywanie dokumentacji technologicznej i konstrukcyjnej”DltXctA2PFilm instruktażowy - tutorial „Opracowywanie dokumentacji technologicznej i konstrukcyjnej”

zasady TPM
zasady TPM

(Total Productive Maintenance – całkowite produktywne utrzymanie ruchu maszyn) pozwala na wyeliminowanie powstających problemów dzięki maksymalnemu wykorzystaniu dostępnego czasu maszyny do produkcji wyrobów dobrej jakości

Wizualizacja modelu w grafice 2D lub 3D „Przedstawienie wytwarzania odlewów na przykładzie aluminiowej felgi”D9R3efrdRWizualizacja modelu w grafice 2D lub 3D „Przedstawienie wytwarzania odlewów na przykładzie aluminiowej felgi”

zasypka egzotermiczna (lunkeryt)
zasypka egzotermiczna (lunkeryt)

materiał przeznaczony do zmniejszania jam skurczowych nadlewównadlewnadlewów w odlewach staliwnych, żeliwnych i metalach nieżelaznych, a także przy odlewaniu wlewków ze stali uspokojonej. Wykorzystuje on reakcje chemiczne, które mają dodatni bilans wymiany ciepła z otoczeniem. Można też powiedzieć, że są to reakcje, w których ciepło znajduje się po stronie produktów, tj. stronie, która emituje ciepło

E‑BOOK „Opracowanie dokumentacji technologicznej w celu wprowadzenia do produkcji nowego wyrobu”Dmjvsy6VjE‑BOOK „Opracowanie dokumentacji technologicznej w celu wprowadzenia do produkcji nowego wyrobu”

zestaw modelowy (choinka)
zestaw modelowy (choinka)

w metodzie wytapianych modeli jest to połączenie pojedynczych modeli w zestaw. Do głównego układu wlewowego dołącza się pojedyncze modele za pomocą lutowania

R1P4Vnj7z5pH2
Przykład łączenia modeli w zestawy modelowe, tzw. "choinki"
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Infografika „Etapy przygotowania i wykonania odlewu metodą wytapianych modeli”DqrWG16KMInfografika „Etapy przygotowania i wykonania odlewu metodą wytapianych modeli”

żelazostop
żelazostop

stop przejściowy żelaza z metalami i niemetalami wykorzystywany jako zaprawa, za pomocą której wprowadza się składniki stopowe do kąpieli metalowej. Niektóre żelazostopy stosuje się również jako materiały odgazowujące, odtleniające lub modyfikujące.

Film instruktażowy - tutorial „Opracowywanie dokumentacji technologicznej i konstrukcyjnej”DltXctA2PFilm instruktażowy - tutorial „Opracowywanie dokumentacji technologicznej i konstrukcyjnej”

żeliwo
żeliwo

stop odlewniczy żelaza z węglem, zawierający ponad 2,11% węgla (aż do 6,7%) oraz inne domieszki pochodzące z procesu metalurgicznego: mangan, krzem, fosfor, siarka. W żeliwach stopowych występują również specjalnie wprowadzane dodatki stopowe zmieniające jego własności, np. chrom, nikiel, molibden, tytan. Żeliwo jest odlewane i nie poddaje się go obróbce plastycznej.

Film instruktażowy - tutorial „Opracowywanie dokumentacji technologicznej i konstrukcyjnej”DltXctA2PFilm instruktażowy - tutorial „Opracowywanie dokumentacji technologicznej i konstrukcyjnej”