E‑book – Organizacja prac związanych z uprawą roślin sadowniczych
OGR.02. Zakładanie i prowadzenie upraw ogrodniczych – ogrodnik 611303
OGR.02. Zakładanie i prowadzenie upraw ogrodniczych – technik ogrodnik 314205
Sadzenie roślin i zakładanie upraw sadowniczych
Dobór odpowiednich odmian roślin sadowniczych
W wyborze odmian roślin do sadu należy kierować się przeznaczeniem owoców, które miałyby być uprawiane (produkcja owoców deserowych lub na potrzeby przetwórstwa). Trzeba też wziąć pod uwagę, jak bardzo dane odmiany są plenne, jakie mają tempo wzrostu, na jakiej rosną podkładce oraz w jakim stopniu są odporne na mróz, groźne choroby i szkodniki. Odmiany nieodporne na mróz powinny być sadzone w cieplejszych rejonach kraju. Tempo wzrostu jest dobierane do wielkości terenu przeznaczonego pod sad oraz do rozstawy, w jakiej chcemy sadzić rośliny.
Istotne są również aktualne preferencje konsumentów.
Nowoczesne odmiany dają ładne i smaczne owoce, jednak są z reguły dużo wrażliwsze od odmian tradycyjnych.
Uniwersalne odmiany drzew owocowych to:
jabłonie: gold milenium, antonówka, golden delicious, muna;
grusze: faworytka, bonkreta Williamsa, triumf Packhama;
śliwy: herman, cacanska rana, haganta;
czereśnie: rivan, burlat, merton premier;
wiśnie: kelleris, nefris, nana, debreceni botermo.
Ponadto w doborze odmiany należy pamiętać, że każda z nich różni się terminem owocowania. Zatem szukając odpowiedniej odmiany, trzeba zdecydować, czy wszystkie owoce mają dojrzewać w tym samym czasie, czy w odstępach.
Wiosenne przygotowanie gleby pod sadzenie roślin sadowniczych
Ziemia pozostawiona późną jesienią w ostrej skibie wymaga na wiosnę, przed posadzeniem drzewek, wyrównania i odpowiedniego rozdrobnienia. Służą temu ostateczne uprawki. Czynności te należy zakończyć najpóźniej dwa tygodnie przed planowanym terminem sadzenia drzew. W tym czasie gleba właściwie „osiada”.
Wyrównanie gleby najlepiej wykonać za pomocą brony. Po wyrównaniu powierzchni wałuje się ją. Wałowanie to zabieg uprawowy wykonywany za pomocą wałów rolniczych. Jego celem jest zwiększenie podsiąkania wody z dolnych warstw gleby, ugniecenie warstwy ornej, skruszenie brył i przyspieszenie osiadania gleby.
Po tych zabiegach można przystąpić do wyznaczania dróg i granic kwater, a następnie miejsc pod drzewa.
Wyznaczenie kwater
Pole pod sad dzielone jest na kwatery, czyli jednostki produkcyjne, na których rośnie jeden gatunek roślin sadowniczych. Gatunków nie należy ze sobą mieszać, ponieważ utrudnia to opryskiwanie, pielęgnację i zbiory.
Optymalna liczba odmian dla jednej kwatery waha się od 1 do 4. Odmiany niewymagające zapylenia krzyżowego, takie jak wiśnia łutówka i brzoskwinie, mogą rosnąć w kwaterach jednoodmianowych, natomiast odmiany, u których zapylenie krzyżowe jest konieczne, takie jak wszystkie jabłonie, grusze, śliwy i czereśnie, muszą zostać posadzone w kwaterze co najmniej dwuodmianowej tak, aby mogły wzajemnie się zapylać. Odmiany rosnące w jednej kwaterze muszą być podobne pod kątem ochrony przed chorobami i szkodnikami oraz powinny mieć podobną siłę wzrostu, okres kwitnienia i dojrzewania owoców.
Sad powinien być podzielony na kwatery o wielkości od 0,5 do 2 ha. Długość kwatery mierzona wzdłuż rzędu powinna wynosić od 50 do 400 m. Szerokość kwater jest dowolna. Najlepiej usytuować rzędy w kierunku od północy do południa, ponieważ są one wówczas równomiernie naświetlane.
W sadzie wykonuje się prace różnymi maszynami od wiosny do późnej jesieni, dlatego potrzebne są drogi wzdłuż ogrodzenia lub wolna przestrzeń o szerokości 7 m na zawracanie sprzętu. Drogi główne, które są prostopadłe do rzędów w kwaterze, powinny mieć od 9 do 12 m, aby ułatwić zawracanie ciągnikiem. Należy je utwardzić przez zapuszczenie murawy, wysypanie żwirem lub wkopanie betonowych kratek. Drogi wewnętrzne, równoległe do rzędów w kwaterze, którymi dowożona jest ciecz do opryskiwania i wywożone są gałęzie oraz owoce, powinny mieć od 5 do 6 m.
Wyznaczając kwatery, należy wziąć pod uwagę wytrzymałość danych gatunków i odmian na mróz. Czereśnie, grusze i brzoskwinie należy sadzić w miejscach wzniesionych, które są najmniej narażone na przemarznięcie. Wytrzymałe na mróz są jabłonie i śliwy.
Rozstawa drzew w sadzie
Rozstawa drzew w sadzie to liczba drzew na 1 ha. W jej planowaniu bierze się pod uwagę:
siłę wzrostu podkładki,
siłę wzrostu danej odmiany,
żyzność gleby,
zmęczenie gleby,
typ korony,
planowanie formowania oraz cięcia drzew,
szerokość maszyn wykorzystywanych podczas prac w sadzie.
Gęstość sadzenia drzew powinna być jak największa, ponieważ wiąże się to z osiągnięciem wysokich plonów z hektara, należy jednak pamiętać o konkurencji pomiędzy drzewami, która wpływa na:
dostępność światła,
rozmiar drzewa,
plonowanie,
jakość plonów,
okres eksploatacji sadu.
Istnieją dwa sposoby rozmieszczenia rzędów w kwaterze:
system rzędowy, w którym drzewa są zgrupowane w pojedynczych rzędach;
system pasowy, w którym drzewa są zgrupowane w pasy złożone z dwóch lub trzech rzędów oddzielonych od siebie uliczkami roboczymi.
System nasadzania drzew | Zalety | Wady |
|---|---|---|
System rzędowy | – drzewa nie są nadmiernie zagęszczone, dzięki czemu walka z zachwaszczeniem, chorobami i szkodnikami jest łatwiejsza – łatwy dojazd do każdego drzewa, co umożliwia dokładniejsze wykonanie zabiegów pielęgnacyjnych, takich jak cięcie, oraz łatwiejszy zbiór – dobre naświetlenie drzew, co przekłada się na lepszą jakość owoców | – możliwość nasadzenia mniejszej liczby drzew na danej powierzchni, co przekłada się na uzyskanie mniejszego plonu |
System pasowy | – możliwość nasadzenia dużej liczby drzew na danej powierzchni – możliwość uzyskania większego plonu w krótkim czasie z małego areału | – trudna walka z zachwaszczeniem, chorobami i szkodnikami, ponieważ penetracja cieczy opryskowej w głąb pasów jest gorsza – słabe naświetlenie gałęzi znajdujących się w środku pasów, przez co owoce są gorzej wybarwione, mniejsze, mają gorszy smak – utrudnione cięcie i zbiory – konkurencja między drzewami, przez co tracą one zdolność do owocowania i szybciej się starzeją |
Odległość pomiędzy poszczególnymi rzędami zależy od przewidywanej rozpiętości korony po pełnym wyrośnięciu rośliny i przestrzeni na przejazd maszyn. Drzewom na podkładkach karłowych należy pozostawić 3,5 m pomiędzy rzędami, drzewom na podkładkach półkarłowych – 4 m, a drzewom silnie rosnącym – 5 m. Po cięciu drzew takie odległości zapewniają 2 m szerokości uliczki roboczej, co umożliwia swobodny przejazd ciągnika od wiosny do czasu zbiorów.
Drzewa sadzone na podkładkach karłowych i półkarłowych powinny być wspierane za pomocą podpór. Można do tego wykorzystać drewniane paliki mające długość 2,5 m i średnicę od 6 do 10 cm, zabezpieczone przez impregnację olejem kreozotowym lub przez malowanie farbą, smołą albo lepikiem, lub przez opalanie. Paliki należy wbić od strony, z której przeważnie wieje wiatr, tak aby nie spychał drzewka na palik, lecz w stronę przeciwną. Paliki powinny zostać wbite w odległości od 10 do 15 cm od drzewka, na głębokości 0,5 m. Kolejnym sposobem jest sadzenie drzew przy łańcuchach szkółkarskich, drutach lub sznurach o średnicy od 3 do 4 mm rozciągniętych wzdłuż poszczególnych rzędów. Są do tego niezbędne paliki, w których znajduje się otwór na wysokości ok. 25 cm od góry do naciągania łańcucha, drutu bądź sznura.
Dołowanie drzewek
Drzewka pozyskane ze szkółki powinny jak najszybciej trafić do gruntu. Jeśli jednak zostały wykopane jesienią, a są przeznaczone do sadzenia wiosennego, należy je na zimę zadołować. Dołowanie polega na ułożeniu korzeni drzewek w wykopanym rowku oraz przysypaniu wilgotnymi trocinami i ziemią.
Przy dołowaniu należy pamiętać o kilku zasadach:
najlepiej na miejsce dołowania wybrać północną stronę budynku (mniejsze wahania temperatury), osłoniętą przed wiatrem;
drzewka powinny być ustawione prosto, by ograniczyć ich nagrzewanie się w słońcu;
należy przykryć miejsce okulizacji (ok. 10 cm nad oczkiem);
materiał użyty do dołowania (trociny, piasek, ziemię) trzeba namoczyć, aby dobrze przylgnął do korzeni;
warto również przeprowadzić zabiegi mające na celu walkę z gryzoniami, aby nie podgryzały one drzewek.
Wykopane drzewka najlepiej jest przechować u szkółkarza w chłodni z kontrolą temperatury i wilgotności powietrza. Nie zawsze jednak istnieje taka możliwość.
Termin sadzenia roślin sadowniczych
Drzewka i krzewy owocowe sadzone jesienią mają młode korzonki z włośnikami jeszcze przed zimą, dzięki czemu łatwiej się przyjmują. Na wiosnę korzenie wznawiają wcześnie wzrost. Wadą jesiennego sadzenia jest ryzyko zmarznięcia drzewek podczas mroźnej zimy (aby zabezpieczyć dolne części pnia przed mrozem, wokół drzew posadzonych jesienią usypuje się kopczyki z ziemi). Jesienią konieczne jest również zabezpieczenie nasadzeń przed zającami.
Drzewka i krzewy owocowe sadzone wiosną są gorszej jakości, ponieważ często przechowuje się je przez zimę w nieodpowiednich warunkach. Ponadto po posadzeniu wolniej rosną, gdyż później podejmują wzrost niż drzewka, które zostały posadzone jesienią. Sadzenie wiosną należy wykonać jak najwcześniej (zanim rozwiną się pąki).
Truskawki i poziomki sadzi się pod koniec lipca i na początku sierpnia. Wówczas ukorzeniają się przed zimą i owocują w następnym roku.
Sadzenie drzewek
Gdy rośliny mają już wyznaczone miejsca, można przystąpić do kopania dołków, w których zostaną posadzone. W przypadku dobrze przygotowanej gleby dołki pod drzewka powinny mieć średnicę wynoszącą 50 cm i głębokość 30 cm. Pod krzewy należy kopać dołki nieco mniejsze.
Prawidłowe sadzenie drzewek przebiega według następującego schematu:
Palik wyznaczający miejsce na drzewko należy wyjąć z ziemi w czasie kopania dołka. Przed jego wyjęciem warto posłużyć się deską sadowniczą, która umożliwi posadzenie rośliny we właściwym miejscu. Jest to listwa o długości ok. 2 m, z niewielkimi nacięciami pośrodku i przy końcach. Kładziemy ją na ziemi, wpasowując palik w środkowe nacięcie, natomiast przy obu nacięciach po bokach deski wbijamy patyki. Następnie należy wyjąć palik, a także odłożyć deskę. Można przystąpić do kopania dołka pomiędzy wbitymi w ziemię patykami.
R1SMWsDOraneP 
Kopanie dołka na drzewko w wyznaczonym miejscu z wykorzystaniem deski sadowniczejŹródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.Wykopywaną wierzchnią, próchniczą warstwę ziemi wykłada się po jednej stronie dołka, a głębszą warstwę – po drugiej stronie. Próchniczą ziemię należy wymieszać z kompostem, torfem lub dobrze przefermentowanym obornikiem (świeży może spalić korzenie).
Zamiast nawozu organicznego można użyć mineralnego nawozu startowego. Istnieją gotowe startowe mieszanki nawozowe, zawierające m.in. fosfor, azot, siarkę. Składniki te są szybko rozpuszczalne w wodzie i w krótkim czasie stają się dostępne dla roślin, niezależnie od pH gleby. Nawożenie sadzonych roślin zabezpiecza je przed zjawiskiem uwstecznienia makroelementów, głównie fosforu.
W przypadku sadzenia borówki wysokiej dołki należy wypełnić mieszanką ziemi i kwaśnego torfu wysokiego.
Na dnie dołka należy uformować kopczyk z części użyźnionej ziemi. Powinien mieć taką wysokość, by po ustawieniu na nim drzewka lub krzewu szyjka korzeniowa znajdowała się na poziomie powierzchni gleby.
Gdy kopczyk jest gotowy, znów przykłada się deskę tak, by wpasować końcowe nacięcia w patyki wbite wcześniej w ziemię. Środkowe nacięcie to miejsce sadzenia drzewka.
W dno dołka wbijamy palik (najlepiej od zachodu, ponieważ od tej strony wieją silne wiatry). Powinien on sięgać poniżej pierwszych konarów drzewka.
Na usypaną ziemię nakładamy drzewko i równomiernie rozkładamy jego korzenie wokół kopczyka (wcześniej należy odciąć korzenie nadłamane i uszkodzone). Przykrywamy je 20‑centymetrową warstwą reszty użyźnionej ziemi i zasypujemy dołek ziemią z głębszej warstwy. Najlepiej robić to w dwie osoby: jedna osoba podtrzymuje drzewko, a druga rozkłada korzenie i pokrywa je ziemią.
Dobrze jest potrząsać drzewkiem w trakcie sadzenia, aby ziemia wypełniła przestrzenie między korzeniami. Następnie warto ziemię ostrożnie udeptać. Po posadzeniu należy roślinę obficie oblać, by ziemia przylgnęła do korzeni.
Posadzone drzewko przywiązuje się do palika. Należy też zdjąć etykietę z pnia.
Sadzenie mechaniczne
Sadzenie roślin sadowniczych to pracochłonna czynność. Intensyfikacja upraw wymusza zastosowanie przy sadzeniu nowoczesnych maszyn, które znacząco przyspieszają pracę.
Bruzdownik to maszyna używana do wykonywania bruzd w glebie podczas ręcznego sadzenia drzewek owocowych. Można go wyposażyć w głębosze, co ułatwia sadzenie w ciężkich warunkach glebowych oraz ochrania bruzdownik przed uszkodzeniami przez kamienie. Maszyna ta stanowi również element konstrukcyjny sadzarek.
Sadzarki półautomatyczne i automatyczne zbudowane są z korpusu zakończonego ruchomą stopą, służącą do odgarnięcia i odwrócenia wierzchniej warstwy ziemi, a następnie dociśnięcia kopczyka. W stopie znajduje się również ruchomy kostur służący do sadzenia drzewka, podawanego z zasobnika tacowego. Sadzonki przed sadzeniem przekłada się ręcznie do otworów zasobnika. W sadzarkach półautomatycznych kierowca musi sam dokonywać korekty jazdy, natomiast w automatycznych tor jazdy jest wyznaczany przez elektroniczny sterownik. Sadzarki automatyczne mają większą prędkość roboczą.
Konstrukcja ramy sadzarek półautomatycznych i automatycznych pozwala na umieszczenie na niej dozownika nawozów mineralnych.
Sadzarki bez podajnika składają się z ramy, na której zamocowane są dwie wanny z miejscami do siedzenia dla obsługi oraz bruzdownik i dwa pochylone koła dociskające drzewko w uformowanej bruździe, a także z platformy, w której umieszcza się zapas sadzonek. Drzewka są sadzone ręcznie bezpośrednio w bruździe.
Tworzenie dołów na drzewka ułatwia zastosowanie świdra ziemnego zawieszanego do ciągnika (wiertnicy ciągnikowej).
Podlewanie drzewek po posadzeniu
Po posadzeniu drzewek należy je podlać, aby ziemia przylgnęła do korzeni. Jest to wskazane szczególnie po sadzeniu wiosennym, ponieważ wiosną drzewo szybciej traci wodę. Dzięki podlaniu młode drzewka mocniej osadzają się w glebie, co sprawia, że stają się odporniejsze na silniejsze wiatry. Im głębsze i większe były wykopane doły pod drzewka, tym istotniejsze jest ich podlanie.
Zabezpieczenie młodych drzewek przed zwierzętami
Groźnymi szkodnikami w młodym sadzie mogą być zające, które są w stanie w ciągu kilku dni zniszczyć wszystkie drzewka. Z tego powodu podczas jesiennego sadzenia drzew często zakłada się na pnie plastikowe osłonki, zwłaszcza w kolorze niebieskim, który najskuteczniej odstrasza te zwierzęta. Takie zabezpieczenie powinno sięgać do wysokości 60–100 cm, w zależności od wysokości drzewka.
Osłonka chroni też przed sarnami i jeleniami, które w okresie zimowym żywią się pędami i korą drzew.
W celu zniechęcenia zwierząt do obgryzania drzewek stosuje się również smarowanie odstraszającymi substancjami zapachowymi (repelentami). Istnieją preparaty, które jednocześnie zabezpieczają drzewka przed pękaniem kory w wyniku mrozów, dlatego ich zastosowanie może zastąpić bielenie wapnem. Wykorzystuje się także odstraszacze dźwiękowe.
Ponadto zalecane jest ogrodzenie (np. siatka leśna), w którym należy załatać wszelkie dziury. Można także zamontować pastuch elektryczny.
Funkcję zabezpieczenia przed zwierzętami mogą też pełnić osłony przed mrozem, np. owijanie słomą. Z nadejściem wiosny trzeba je zdjąć.
Nie należy owijać drzewek folią.
W przypadku gdy gałęzie zostaną częściowo obgryzione, można je ściąć skośnie tuż pod miejscem uszkodzenia, a ranę posmarować maścią ogrodniczą.
Młode drzewka należy też zabezpieczyć przed gryzoniami (takimi jak: karczowniki, nornice, norniki polne, myszy polne), które uszkadzają korzenie drzew, przyczyniając się do zahamowania wzrostu sadzonek i ograniczenia plonu. W walce z tymi zwierzętami stosowane są trutki i pułapki.
Powrót do spisu treściPowrót do spisu treści