Czym jest idealizmidealizmidealizm?

R19VxdvrIO6KQ1

Zdjęcie przedstawia rzeźbę głowy mężczyzny. Jest ona wykonana z białego marmuru. Mężczyzna jest dojrzały. Ma niewielki nos i wysokie czoło. Na jego twarzy znajdują się bruzdy od nosa po usta. Włosy mężczyzny są krótkie, przylegają do głowy, są proste, zaczesane na twarz. Mężczyzna ma gęstą brodę i wąsy.

Pojęcie ideaideaidea jest jednym z najbardziej podstawowych pojęć filozoficznych, a przez to, że posiada bardzo długą historię, stworzenie prostej i zwięzłej jego definicji nie jest możliwe. Idea w ujęciu Platona funkcjonuje jako coś niematerialnego, co stanowi tylko wyobrażenie doskonałej, perfekcyjnej rzeczy lub jej czysto umysłową manifestację. Z jednej strony: nie istnieje liczba pięć. To tylko cyfra, rzecz czysto abstrakcyjna, czyli inteligibilnainteligibiliainteligibilna (tzn. poznawalna tylko za pomocą rozumu, a nie zmysłów), ale widzimy jej materialną manifestację, gdy np. leży przed nami pięć jabłek. Z drugiej strony: możemy stwierdzić, że dane krzesło jest wykonane idealnie, co oznacza, że naszym zdaniem stolarz wykonał je na wzór idealnego wyobrażenia krzesła. Koncepcje filozoficzne, które wyrażają przekonanie o rzeczywistym istnieniu takich idei, czyli inteligibilnych rzeczy, abstrakcyjnych cyfr itd., nazywamy idealizmem obiektywnym.

Przed Platonem – czyli filozoficzne źródła myśli Ateńczyka

R10tsrhYRG2F51

Rysunek przedstawia portret starszego mężczyzny. Mężczyzna stoi. Ubrany jest w obszerną szatę, sięgającą do stóp. Na głowie ma zawinięty zawój z materiału. Mężczyzna ma wyraziste oczy i duży nos. Ma długą, gęstą brodę i wąsy.

Jak powszechnie wiadomo, Platon był uczniem Sokratesa i w przypadku ich relacji można powiedzieć, że uczeń przerósł mistrza. Swemu nauczycielowi zawdzięczał młody filozof teorię obiektywnych, racjonalnych cnót i głęboką niechęć do nauk sofistów. Oznacza to, że takie cnoty, jak dobro, sprawiedliwość czy prawość nie są relatywne, lecz obiektywne. Sofiści głosili, że każdy człowiek powinien odmiennie i w zgodzie z własnym interesem rozumieć każdą cnotę, zaś Sokrates udowadniał, że wszystkie cnoty są dla każdego takie same, poprawnie myślący człowiek będzie je tak właśnie rozumiał  i w ten sam sposób będzie czuł przymus ich przestrzegania.

R5KF9yO2OI9IH1

Zdjęcie przedstawia popiersie mężczyzny. Jest ono wykonane z białego marmuru. Mężczyzna jest dojrzały. Twarz mężczyzny jest owalna. Mężczyzna ma niewielki, zadarty nos. Włosy mężczyzny są krótkie, przylegają do głowy, są lekko falujące. Mężczyzna ma gęstą brodę i wąsy.

Teorię moralności przejął więc Platon od Sokratesa. Było to jednak za mało, aby stworzyć własny, zamknięty system filozoficzny. Jeśli chodzi o kwestie, którymi nauczyciel się nie zajmował, to możemy powiedzieć, że uczeń poszedł za rozwiązaniami dobrze już filozofii znanymi. W jego czasach znane już były dysputy wielkich materialistów, Empedoklesa, Demokryta i Anaksagorasa, dotyczące tego, jak i z czego zbudowana jest materia. Platon uznał, że w tym sporze rację ma pierwszy ze wspomnianych myślicieli, zdaniem którego cała rzeczywistość składa się z czterech elementów: wody, ziemi, ognia i powietrza. Każdy z nich może występować w czystej postaci, jednak rzadko się tak zdarza. Najczęściej bowiem poszczególne drobiny każdego z nich łączą się w tak skomplikowane i różnorodne struktury, że tworzą ogół rzeczy istniejących w rzeczywistości. Tę teorię należało jednak rozwinąć, czego Platon dokonał z typową dla siebie przenikliwością i oryginalnością.

Ważnym zapożyczeniem w filozofii Platona były pitagorejskie teorie dotyczące liczby jako zasady wszechrzeczy. Udało mu się pozyskać dostęp do tajemnych nauk pitagorejczyków, które nie były dostępne nikomu, poza członkami ich tajnych stowarzyszeń. Główną i najważniejszą z nich było przekonanie, że relacje i proporcje matematyczne rządzą całym wszechświatem i właśnie dzięki nim da się zrozumieć wszelkie zjawiska i rzeczy w nim istniejące. Liczby są więc i dla pitagorejczyków, i dla Platona, samoistnymi, inteligibilnymi bytami - istnieją w sposób niezależny od naszego poznania jako niematerialne, lecz nasz rozum jest w stanie je poznawać i odkrywać relacje, jakie pomiędzy nimi zachodzą.

Idealizm jako podstawa systemu filozoficznego

Wielkość Platona jako filozofa, a także historyczna doniosłość jego filozofii, nie polega jednak na tym, że zapożyczał z już znanych teorii, lecz na tym, że potrafił te teorie twórczo i oryginalnie rozwinąć. Było to niezbędne, aby mógł stworzyć pierwszy w dziejach system filozoficzny, a więc taką koncepcję filozoficzną, która jest wszechogarniająca, zwarta i spójna, a swoim namysłem obejmuje wszystkie sfery ludzkiego namysłu i odpowiada na wszelkie nurtujące ludzi pytania. Kluczowe jest tu oczywiście przekonanie o realnym istnieniu niematerialnych, odwiecznych i niezniszczalnych idei, które stanowią ponadzmysłowy świat wieczny, a jednocześnie są wzorcami rzeczy jednostkowych. Tak rozumiane, inteligibilne idee, przenikają bezkształtną, chaotyczną i zmienną materię. Traktując ją jako tworzywo, czynią z niej ogół zniszczalnych, doświadczalnych zmysłami przedmiotów, z których składa się cały świat widzialny, na którym przychodzi żyć człowiekowi. Przekonanie o realnym istnieniu tychże idei było wyjściowym założeniem, które przejawia się w całym systemie platońskim. Co koniecznie należy podkreślić, system ten stanowi najlepsze przykłady idealizmu, dualizmu i antynaturalizmu. Idealizmu, gdyż bez wątpienia jest idealizmem umiarkowanym – wyraża przekonanie o realnym istnieniu niematerialnych idei, lecz nie zaprzecza przy tym istnieniu materii. Wręcz przeciwnie: materia jest tworzywem, dzięki któremu idee, stanowiące odwieczne wzorce wszelkich rzeczy, mogą tworzyć jednostkowe, zniszczalne przedmioty. Z tego też powodu system platoński jest dualizmem – rzeczywistość niejako dzieli się na świat materialnych przedmiotów i świat wiecznych idei, które poznać możemy tylko za pośrednictwem intelektu. Antynaturalizm platoński polega zaś na tym, że filozof stanowczo występował przeciw tak popularnemu, materialistycznemu pojmowaniu rzeczywistości. Materialiści redukowali wszystkie wydarzenia, zjawiska i siły sprawcze do zagadnień materii i mechanizmów fizycznych, wykreślając ze swych rozważań siły nadprzyrodzone, niematerialne, pozafizyczne. Platon zaś (choć sam, idąc tropem Empedoklesa, tłumaczył właściwości materii) dokonał w filozofii prawdziwej rewolucji, otwierając jej drogę do badania świata wiecznego, niematerialnego, który stanowi przyczynę sprawczą wszystkich wydarzeń i zjawisk, z jakimi człowiek spotyka się na co dzień.

Idealizm platoński jest idealizmem umiarkowanym. Oznacza to, że oprócz przekonania o istnieniu niematerialnych, wiecznych i niezmiennych idei dopuszcza także istnienie materii. Ze swej natury jest ona niekształtna i bezładna, zaś dzięki przeniknięciu jej przez inteligibilne idee powstają zniszczalne rzeczy i przedmioty, które składają się na całą zmienną rzeczywistość. System Platona, rozumiany jako idealizm, jest zatem pewną formą dualizmu: istnieje materia oraz kształtujące ją idee. Ta ogólna zasada przekłada się na wszystkie sfery tego systemu.

R3DLwMhRsxmQF

Obraz przedstawia antyczną scenę rodzajową. Na wzgórzu zgromadzona jest grupa osób. Jeden z będących tu mężczyzn (odwrócony tyłem do widza) stoi z rozpostartymi rękami. Czterech innych mężczyzn klęczy w jego pobliżu. Wyglądają jakby się modlili. Nieopodal nich stroi grupa muzykantów, grają na różnych instrumentach. Całej scenie przyglądają się z oddali kobiety i dzieci.

REqvEqBfgLmWf1

Rysunek przedstawia starszego mężczyznę. Mężczyzna ubrany jest w długie szaty. Na głowie ma kaptur. Stoi z rękami podniesionymi do góry. Patrzy się na cztery rośliny. Są one zielone. Na każdej z łodyg widać kilka kwiatów.

W takich jego zagadnieniach, jak fizyka, metafizyka i kosmologia, wyżej sformułowane prawo jest raczej proste do zrozumienia. Dowolnie wybrany przedmiot powstał dzięki przeniknięciu przez materię konkretnych idei. Idee bycia: słodkim, kwaśnym, czerwonym, zielonym, chrupiącym, a także idee miąższości, kulistości i liczby pięć przeniknęły materię. Tak powstało pięć leżących przede mną jabłek. Tak opisujemy idee fizyczne oraz znacznie ważniejsze od nich idee matematyczne. Obie te grupy idei dotyczą zaś materii w sposób bezpośredni.

Jakościowo ważniejszymi od nich okazują się zaś idee moralne. Platon włączył bowiem całą etykę sokratejską do swych rozważań. Obiektywne cnoty Sokratesa stają się w niej ideami moralnym. Idee fizyczne i matematyczne kształtują bowiem rzeczywistość, natomiast idee moralne powinny kształtować działanie człowieka. Stąd jakościowa wyższość idei moralnych, takich, jak sprawiedliwość, męstwo, umiarkowanie, przezorność, nad ideami fizycznymi, jak bycie krzesłem, psem, paprocią, pięcioma jabłkami.

Sytuacja komplikuje się jednak, gdy przechodzimy do zagadnień poświęconych duszy ludzkiej. Platon łączy bowiem w swych rozważaniach koncepcję psychepsychepsyche (uprawianą zapewne i przez Sokratesa, ale ciesząca się o wiele dłuższym rodowodem) z rozważaniami pitagorejczyków na temat nieśmiertelności duszy i reinkarnacji. Tłumacząc najprościej: dusza przenika ciało, tworząc konkretnego człowieka. Oznacza to, że zachodzi tu relacja jak pomiędzy ideą i materią. Dusza zaś - jako niemal we wszystkim podobna do idei - również musi być odwieczna i niezniszczalna. Tak jak dana idea przenika wielość przedmiotów (idea czerwoności występuje bowiem we wszystkich przedmiotach czerwonych), tak dusza musi przenikać kolejne ciała, co oznacza palingenezę, czyli reinkarnację.

RfrHLpm7K3ry2

Grafika przedstawia niebo. Jest na nim dużo białych chmur. W centralnej części znajduje się słońce. Na tle nieba znajdują się zarysy trzech sylwetek ludzkich.

Słowniczek