Adaptacja filmowa jako interpretacja. Lawa w reżyserii Tadeusza Konwickiego a Dziady Adama Mickiewicza

1. Cele lekcji

a) Wiadomości

Uczeń:

• zna film Lawa w reż. T. Konwickiego i dramat Dziady A. Mickiewicza,

• definiuje pojęcia: „adaptacja filmowa”, „ekranizacja”.

b) Umiejętności

Uczeń potrafi wymienić i zinterpretować czynności adaptacyjne dokonane przez Konwickiego.

2. Metoda i forma pracy

Analiza i interpretacja porównawcza dzieła filmowego i literackiego

Dyskusja

Pogadanka

3. Środki dydaktyczne

Egzemplarze Dziadów Mickiewicza

Kaseta z filmem Lawa Konwickiego wraz ze sprzętem do jej odtworzenia

4. Przebieg lekcji

a) Faza przygotowawcza

Nauczyciel zapowiada, że celem lekcji będzie ukazanie wybranych zagadnień dotyczących adaptacji filmowej.

Zaznacza, że ekranizacja dzieła literackiego to zawsze rodzaj interpretacji, konkretyzacji wizji literackiej. Przykład omawiany na lekcji wyróżnia się tym, że Tadeusz Konwicki jest jednocześnie pisarzem i reżyserem, pochodzi z terenu Wileńszczyzny, więc jego stosunek do tekstu Mickiewicza zyskuje zabarwienie osobiste.

b) Faza realizacyjna

1. Zanim rozpocznie się projekcję wybranych scen lub kadrów z filmu Lawa. Opowieść o „Dziadach” Adama Mickiewicza, np.

Scena więzienna, Wielka Improwizacja, scena egzorcyzmów i II część Dziadów,

należy wyjaśnić tytuł filmu, wyraźnie informujący o subiektywizmie przekazu i swobodnym potraktowaniu tekstu literackiego.

2. Po projekcji nauczyciel inspiruje dyskusję z uczniami na temat pomysłów interpretacyjnych T. Konwickiego, np.:

   • rozdzielenie roli Gustawa‑Kordiana między dwóch aktorów – młodszego i starszego;

   • funkcji wstawek z filmów dokumentalnych w scenie Wielkiej Improwizacji;

   • sposobu prezentacji monologów Konrada;

   • obsadzenia kobiety w męskiej roli Guślarza;

   • oniryzmu w ukazaniu II części Dziadów.

W dyskusji powinny pojawić się wnioski, w jakim stopniu Konwicki pozostał wierny literackiemu oryginałowi i przesłaniu utworu Mickiewicza. Przy pomocy nauczyciela uczniowie odpowiadają na pytanie: Co o sobie i swoim pokoleniu powiedział Konwicki, odwołując się do arcydramatu romantycznego?

3. Kolejnym etapem jest interpretacja zawikłanej kompozycji filmu – wspólne z uczniami określanie funkcji licznych inwersji, amplifikacji (dodanie scen).

c) Faza podsumowująca

Na zakończenie nauczyciel proponuje porównać Dziady z Lawą na podstawie klasyfikacji trzech poziomów adaptacji wg Maryli Hopfinger:

• poziomu budowy utworu;

• poziomu budulcowo‑znaczeniowego;

• poziomu znaczeniowo‑kulturowego.

Rozważając wymienione kwestie, warto się skupić choćby na wymowie – wyborze tytułu filmu Konwickiego (można przypomnieć słowa Piotra Wysockiego charakteryzujące polskie społeczeństwo‑zapisanie cytatu na tablicy), kompozycji fragmentarycznej filmu nawiązującej do romantycznej poetyki fragmentu czy aktualizacji wątków politycznych. Wnioski mogą zostać zapisane w zeszytach.

5. Bibliografia

1. Grzebień M., Furgała M., Problemy filmowej adaptacji. Porównaj film z jego literackim pierwowzorem, [w:] Jak zdać maturę. Język polski, Wydawnictwo Eremis, Warszawa 2004.

2. Lawa. Opowieść o „Dziadach” Adama Mickiewicza, reż. T. Konwicki (kaseta VHS), Agencja Producentów Filmowych, Warszawa 1989.

3. Mickiewicz A., Dramaty, [w:] tegoż Dzieła, t. III, Wydanie Rocznicowe, Czytelnik, Warszawa 1995.

6. Załączniki

brak

7. Czas trwania lekcji

2 x 45 minut

8. Uwagi do scenariusza

Lekcja przeznaczona jest dla klasy drugiej liceum ogólnokształcącego z rozszerzonym programem języka polskiego.

W zależności od tempa pracy uczniów, długości czasu projekcji czas trwania lekcji może ulec zmianie.