R1GQMv20k2get
Na kolorowej ilustracji znajdują się dwa baobaby. Drzewa mają szerokie, zwężające się ku górze ciemnobrązowe pnie oraz małe gałęzie, na których nie ma liści. Wokół nich rosną nieduże krzaki, ziemia jest bardzo wysuszona. W tle widoczne jest niebo i słońce schowane za chmurami.

Afrykańska przygoda

Baobaby
Źródło: Pixabay, domena publiczna.
Twoje cele
  • przeanalizujesz wydarzenia opisane w powieści Henryka Sienkiewicza
    „W pustyni i w puszczy”,

  • odtworzysz trasę afrykańskiej wędrówki bohaterów powieści – Stasia i Nel,

  • zredagujesz plan wydarzeń powieści Henryka Sienkiewicza.

Akcja powieści Henryka Sienkiewicza „W pustyni i w puszczy” rozgrywa się w dalekiej Afryce, a jej głównymi bohaterami są dwoje dzieci – Staś Tarkowski i Nel Rawlison01Rawlison. Muszą oni przeciwstawić się licznym niebezpieczeństwom czającym się na nieznanym im kontynencie oraz wykazać się odwagą i odpowiedzialnością, gdy zostają porwani. Przez wiele miesięcy przemierzają miasta, pustynie i dżunglę, spotykają różnych ludzi i dzikie zwierzęta, za wszelką cenę próbując przeżyć i wrócić do rodziców.

01

Zapoznaj się z animacją pt. Wydarzenia przedstawione w powieści „W pustyni i w puszczy” i wykonaj polecenia.

ROnppVtvczRTk
Animacja prezentuje informacje dotyczące powieści - najważniejsze miejsca wydarzeń i pomaga stworzyć trasę wędrówki bohaterów.
Polecenie 1

Oceń, który z etapów podróży Stasia i Nel jest najbardziej ekscytujący i wywołuje największe emocje czytelnika. Uzasadnij swoją odpowiedź.

RanBX20pR8e6G
Miejsce na odpowiedź.
Polecenie 2

Wymień pięć współczesnych wynalazków, które ułatwiłyby Stasiowi i Nel podróżowanie po Afryce. Wyjaśnij, do czego mogłyby się przydać.

RciWshIBXJnAY
Miejsce na odpowiedź.
Polecenie 3

Wyobraź sobie, że masz przeprowadzić wywiad z wybraną przez siebie postacią z powieści H. Sienkiewicza „W pustyni i w puszczy”. Sformułuj dwa pytania, które można zadać bohaterom, aby dowiedzieć się czegoś o niebezpieczeństwach, jakie musieli pokonać.

RawPgC9P7zHuP
Miejsce na odpowiedź.

Zapoznaj się z zamieszczonym poniżej fragmentem powieści Henryka Sienkiewicza  i wykonaj ćwiczenia.

Henryk Sienkiewicz W pustyni i w puszczy

Tymczasem spadły pierwsze krople dżdżukrople dżdżukrople dżdżu, więc Staś postanowił odprowadzić natychmiast Nel do „Krakowa” — ale tu zaszła niespodziewana trudność. Słoń za nic nie chciał się z nią rozstać i za każdym razem, gdy próbowała się oddalić, zawracał ją trąbą i przyciągał ku sobie. Położenie stawało się ciężkie i wesoła zabawa wobec uporu zwierzęcia mogła się źle zakończyć. Chłopiec nie wiedział, co począć, gdyż deszcz padał coraz gęstszy i groziła ulewa. Oboje cofali się wprawdzie nieco ku wyjściu, ale bardzo nieznacznie, i słoń posuwał się za nimi.

Na koniec Staś stanął między nim a Nel, utkwił w jego oczach ostre spojrzenie, jednocześnie zaś rzekł cichym głosem do Nel:

— Nie uciekaj, ale cofaj się ciągle aż do wąskiego przejścia.

— A ty, Stasiu? — zapytała dziewczynka.

— Cofaj się — powtórzył z naciskiem — bo będę musiał zastrzelić słonia.

Dziewczynka pod wpływem tej groźby posłuchała rozkazu, tym bardziej że, mając już nieograniczoną ufność w słoniu, była pewna, że on w żadnym razie nie zrobi nic złego Stasiowi.

Chłopiec zaś stał o cztery kroki od olbrzyma, nie spuszczając zeńzeńzeń oczu.

Upłynęło w ten sposób kilka minut. Nastała chwila wprost groźna. Uszy słonia poruszyły się kilkakrotnie, małe oczki błysnęły jakoś dziwnie i trąba wzniosła się nagle do góry.

Staś uczuł, że blednie.

 „Śmierć!” — pomyślał.

Ale koloskoloskolos odwrócił się niespodzianie ku krawędzi parowuparówparowu, na której widywał zwykle Nel, i począł trąbić tak żałośnie jak nigdy przedtem.

A Staś poszedł spokojnie ku przejściu i za skałą znalazł Nel, która nie chciała wracać bez niego do drzewa.

Chłopak miał niepohamowaną ochotę powiedzieć jej: „Patrz, czegoś narobiła! O małom przez ciebie nie zginął”. Ale nie było czasu na wymówki, gdyż deszcz zmienił się w ulewę i trzeba było wracać jak najprędzej. Nel przemokła do nitki, choć Staś owinął ją we własne ubranie.

We wnętrzu drzewa kazał ją zaraz Murzynce przebrać — sam zaś odwiązał naprzód w męskim pokoju Sabę, którego poprzednio był przywiązał z obawy, aby pobiegłszy w jego ślady, nie płoszył mu zwierzyny, następnie począł przepatrywać raz jeszcze wszelkie ubrania i pakunki, w nadziei, że może znajdzie jaką zapomnianą szczyptę chininychininachininy.

Ale nie znalazł nic. Tylko na dnie słoika, który dał mu misjonarz w Chartumie, kryło się we wgłębieniach trochę białego proszku, tak jednak mało, że starczyć go mogło zaledwie na pobielenie końca palca. Postanowił wszelako nalać do słoika ukropuukropukropu i dać Nel do wypicia tę płukankę.

Po czym, gdy ulewa przeszła i zaświeciło znów słońce, wyszedł z drzewa, aby popatrzeć na ryby, które przyniósł Kali. Murzyn złowił ich kilkanaście na wędki poczynione z cienkiego drutu. Po większej części były małe, ale znalazły się trzy na stopę długie, srebrno nakrapiane i zadziwiająco lekkie. Mea, która wychowana nad brzegami Nilu Niebieskiego znała się na rybach, mówiła, że są one dobre do jedzenia i że pod wieczór wyskakują bardzo wysoko nad wodę. Jakoż przy oprawianiu ich pokazało się, że są tak lekkie dlatego, iż wewnątrz mają ogromne powietrzne pęcherze. Staś wziął jedną z takich baniek, dochodzącą do wielkości dużego jabłka, i poniósł pokazać ją Nel.

— Patrz — rzekł — to siedzi w rybach. Z kilkunastu takich pęcherzy można by zrobić szybę w naszym oknie.

I pokazał górny otwór w drzewie.

Lecz pomyślawszy potem przez chwilę, dodał:

— I jeszcze coś więcej.

— Co takiego? — zapytała rozciekawiona Nel.

— I latawce.

— Takie, jakie puszczałeś w Port‑Saidzie? O, dobrze! zrób!

— Zrobię. Z pociętych, cieniutkich bambusówbambusbambusów zbiję ramki, a tych błon użyję zamiast papieru. To będzie nawet lepsze od papieru, bo lżejsze — i deszcz tego nie rozmoczy. Taki latawiec pójdzie ogromnie w górę, a przy silnym wietrze zaleci Bóg wie dokąd…

Tu nagle uderzył się w czoło:

— Mam jedną myśl.

— Jaką?

— Zobaczysz. Jak sobie to jeszcze lepiej wyobrażę, to ci powiem. Teraz ten słoń tak ryczy, że nie można się nawet rozmówić…

Istotnie słoń z tęsknoty za Nel, a może za obojgiem dzieci, trąbił tak, aż cały wąwóz się trząsł razem z pobliskimi drzewami.

— Trzeba mu się pokazać — rzekła Nel — to się uspokoi.

I poszli do wąwozu. Ale Staś całkiem zajęty swą myślą począł półgłosem mówić:

— „Nelly Rawlison i Stanisław Tarkowski z Port‑Saidu, uciekłszy z Faszody od derwiszówderwiszederwiszów, znajdują się…”

I, zatrzymawszy się, zapytał:

— Jak oznaczyć, gdzie?…

— Co, Stasiu?

— Nic, nic. Już wiem: „Znajdują się o miesiąc drogi na wschód od Białego Nilu — i proszą o prędką pomoc…” Gdy wiatr będzie dął na północ albo na wschód, puszczę takich latawców dwadzieścia, pięćdziesiąt, sto, a ty, Nel, pomożesz mi je kleić.

— Latawce?

— Tak — i powiem ci tylko tyle, że mogą nam one oddać większą przysługę niż dziesięć słoni.

Tymczasem doszli do krawędzi. I dopieroż zaczęło się przestępywanie olbrzyma z nogi na nogę, kiwanie się, machanie uszami, gulgotanie i znów żałosne trąbienie, gdy Nel próbowała się choć na chwilę oddalić. W końcu dziewczynka poczęła tłumaczyć „kochanemu słoniowi”, że nie może ciągle przy nim przesiadywać, bo przecie musi spać, jeść, pracować i gospodarzyć w „Krakowie”. Ale on uspokoił się dopiero wówczas, gdy zepchnęła mu widełkami przygotowaną przez Kalego żywność — a i to wieczorem zaczął znów potrębywać.

Dzieci nazwały go tegoż wieczora: „King”, gdyż Nel zaręczała,
że zanim dostał się do wąwozu, był niezawodnie królem wszystkich słoni w Afryce.

wpis_01 Źródło: Henryk Sienkiewicz, W pustyni i w puszczy, Kraków 2018, s. 177–180.
R1LDj1rSBsM9j
Słoń afrykański
Źródło: Pixabay, domena publiczna.
RCHWBUukqHQbT
Ćwiczenie 1
Zadanie interaktywne polega na zaznaczeniu kolumny z prawidłową odpowiedzią - prawda lub fałsz.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
R12kRi5i2ZJAi
Ćwiczenie 2
Zadanie interaktywne polega na przyporządkowaniu bohaterów do poszczególnych kolumn tabeli - bohaterowie główni, drugoplanowi i epizodyczni.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
R58Onv65ClgrS
Ćwiczenie 3
Zadanie interaktywne polega na uzupełnieniu tekstu podanymi wyrazami.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
R1OOiWJ5QpMbm
Ćwiczenie 4
Zadanie interaktywne polega na pogrupowaniu zdań prawdziwych i fałszywych.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
RxEYtBdkF3svG
Ćwiczenie 5
Zadanie interaktywne polega na przyporządkowaniu cech bohatera do jego zachowań.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.

Zapoznaj się z zamieszczoną poniższej mapą interaktywną, a następnie uzupełnij ją o dodatkowe informacje, np. wybrane etapy podróży Stasia i Nel, wyjaśnienia, ikony itp. Informacje, które znajdują się w różnych miejscach mapy, umożliwią Ci wykonanie kolejnych poleceń i ćwiczeń.

RxRc2jNlTkqRT1
Mapa przedstawia kontynent Afryki. Na mapie zaznaczone zostały najważniejsze punkty podróży Stasia i Nel: Port Said, Medinet, Chartum, Omdurman, Wąwóz pod Faszodą, Baobab „Kraków”, Góra Lindego, Wioska Wa‑himów, Wielka Równina, Mombasa, wybrzeże Oceanu Indyjskiego.
Podróż Stasia i Nel
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.

Mapa interaktywna pt. Podróż Stasia i Nel Mapa przedstawia kontynent Afryki.  Mapa składa się z warstwy bazowej i 2 warstw dodatkowych. Opis warstwy bazowej: Na mapie zaznaczone zostały najważniejsze punkty podróży Stasia i Nel: Port Said, Medinet, Chartum, Omdurman, Faszoda, Wąwóz pod Faszodą, Baobab „Kraków”, Góra Lindego, Wioska Wa‑himów, Wielka Równina, Mombasa, wybrzeże Oceanu Indyjskiego. Na warstwie bazowej znajduje się 5 punktów z dodatkowymi informacjami: ► Punkt 1 - Port Said. Miasto w północno‑wschodnim Egipcie, założone w 1859 roku w związku z rozbudową Kanału Sueskiego. Obecnie stanowi kurort wypoczynkowy oraz port przystankowy odgrywający istotną rolę w żegludze śródziemnomorskiej. W powieści „W pustyni i w puszczy” Port Said został opisany jako miejsce, w którym Staś i Nel mieszkali ze swoimi ojcami po przyjeździe do Egiptu. Akcja dzieła Henryka Sienkiewicza rozpoczyna się w 1884 roku, rozmową młodych bohaterów na temat bieżących wydarzeń. Punkt z dodatkowymi informacjami zawiera również grafikę: Zdjęcie satelitarne przedstawia widok na miasto z lotu ptaka. W dolnej części zdjęcia widoczna jest linia brzegowa lądu z morzem. Na lądzie widoczna jest zabudowa, obszary pustynne oraz przecinające je nieliczne drogi. Przez ok. 3/4 długości zdjęcia, od jego lewego górnego rogu, aż do środka, widoczny jest kanał wodny - początkowo ma postać prostej linii, z której następnie odchodzi drugie koryto kanału. Tuż przy linii brzegowej lądu z morzem jedno koryto dzieli się na dwa równoległe. ► Punkt 2 - Medinet (Medinet El‑Fajum). Miasto w północnym Egipcie otoczone Pustynią Libijską. Stanowi stolicę oazy Fajum i gubernatorstwa o tej samej nazwie. Obecnie ośrodek turystyczny z ruinami starożytnego miasta Szedet. Medinet był miejscem, w którym bohaterowie powieści „W pustyni i w puszczy” spędzili ze swoimi ojcami pierwszą Wigilię po przyjeździe do Afryki. Z okazji świąt Bożego Narodzenia Staś otrzymał w prezencie sztucer, a Nel – olbrzymiego psa mastifa o imieniu Saba. Punkt z dodatkowymi informacjami zawiera również grafikę: Obraz przedstawia widok na afrykańskie miasto. Na pierwszym planie przedstawiono ludzi zmierzających drogą w stronę miasta. Po lewej stronie obrazu 3 osoby w niebieskich szatach i białych turbanach prowadzą przez most dwa konie, na których siedzą dwie osoby. Jedna z nich, siedząca na brązowym koniu, ubrana jest w białe szaty; druga, siedząca na czarnym koniu, ubrana jest w biało‑brązową tunikę, na głowie ma niebiesko‑czerwony turban. Pod mostem płynie rzeka, której koryto rozszerza się ku górnej części obrazu. Przed grupą ludzi, w pobliżu kolejnego mostu, na białym koniu jedzie ku miastu kolejna osoba. Ubrana jest w czerwono‑brązową tunikę. Na murku, do którego się zbliża, siedzi z jednej strony dwóch ludzi, a z drugiej strony jedna osoba. Na moście, oprócz nich, stoi jeden mężczyzna, a od strony miasta zbliża się do niego kilka grup ludzi. Grupa ludzi znajdująca się najbliżej mostu prowadzi osła transportującego bagaże. Po prawej stronie od mostu - w prawej dolnej części obrazu widać wyschnięte koryto rzeki i przewrócone usychające drzewo. W punkcie centralnym widać zabudowę miejską: ściany z przejściami z kolumnami podpierającymi łuki, mury, wysoką wieżę meczetu. Po prawej stronie za murem rośnie duże drzewo, w którego cieniu ukryła się liczna grupa ludzi. Za nim widoczny jest mały fragment jednej kopuły budynku, a jeszcze dalej widoczna jest druga wysoka wieża meczetu. Po lewej stronie rosną wysokie palmy. Po prawej stronie obrazu, w jego środkowej części namalowane są mury miasta, oraz widoczny jest budynek z oknami. Za nimi w oddali znajduje się wzniesienie. Po lewej stronie obrazu, w jego środkowej części widać rosnące wzdłuż rzeki zielone krzewy oraz dwie wysokie palmy. Za nimi znajduje się niska zabudowa miejsca, a jeszcze dalej widać wysoką wieżę. Górna część obrazu przestawia błękitne niebo. ► Punkt 3 - Omdurman. Najliczniej zaludnione miasto w Sudanie. Wraz z Chartumem i Bahri (Chartumem Północnym) stanowi jeden olbrzymi obszar metropolitarny, podzielony przez Nil i jego odnogi (Nil Błękitny i Nil Biały). Omdurman to miejsce pochówku Mahdiego, a także ważny ośrodek edukacyjny w Sudanie. W powieści „W pustyni i w puszczy” Omdurman został opisany jako miejsce spotkania Stasia i Nel z Mahdim, przywódcą rewolucji islamskiej, która trwała w Sudanie w latach 80. i 90. XIX wieku. Punkt z dodatkowymi informacjami zawiera również grafikę: Na pierwszym planie zdjęcia widać idącą w prawą stronę postać, ubraną w białą szatę okrywającą również jej głowę. Wzdłuż drogi, za postacią znajduje się zabudowa: po lewej stronie widać fragment parterowego budynku z płaskim dachem i oknem z zamkniętymi zielonymi okiennicami. Do ściany budynku przylega i ciągnie się ku prawej stronie zdjęcia mur stanowiący ogrodzenie terenu. Za nim widoczne są palmy, a następnie wyższy budynek o żółtej fasadzie ze srebrnym dachem w kształcie kopuły. W rogach budynku na szarych kolumnach łukowych wzniesione są wieżyczki, również ze srebrnym kopułowatym dachem. Na szczycie wszystkich kopuł dachowym znajduje się srebrny szpic zbudowany z trzech kul i księżyca na szczycie. ► Punkt 4 - Chartum. Stolica Sudanu, państwa graniczącego z Egiptem. Miasto położone na prawym brzegu Nilu jest częścią większej aglomeracji, na którą składają się Chartum, Bahri (Chartum Północny) i Omdurman. W powieści Henryka Sienkiewicza Chartum zostało opisane jako miejsce, do którego Staś i Nel dotarli przed udaniem się do Faszody (miasta, w którym mieli spotkać się ze Smainem). Punkt z dodatkowymi informacjami zawiera również grafikę: Czarno‑biała ilustracja przedstawia widok na miasto z lotu ptaka. Po lewej stronie ilustracji widać liczną zabudowę mieszkalną z umieszczoną pomiędzy budynkami roślinnością - przeważnie palmami. Po prawej stronie ilustracji, w jej prawym dolnym rogu, na pierwszym planie widoczny jest taras lub dach budynku z balustradami, na którym narysowana jest czarna sylwetka człowieka. W otoczeniu tarasu występuje liczna roślinność, w tym wysoka palma przysłaniająca częściowo dalszy widok - zakole rzeki oraz jej prawy brzeg pozbawiony zabudowy. W oddali na rzece widoczne są płynące statki. ► Punkt 5 - Mombasa. Miasto w południowo‑wschodniej Kenii, kraju graniczącym z Sudanem Południowym. Mombasa leży nad Oceanem Indyjskim, dawniej stanowiła ośrodek handlowy, w którym sprzedawano m.in. kość słoniową. Obecnie miasto jest ważnym ośrodkiem turystycznym. W powieści Henryka Sienkiewicza Mombasa została opisana jako miejsce ponownego spotkania Stasia i Nel z ich ojcami. Zjednoczenie z rodziną zakończyło wielomiesięczną podróż dzieci po Afryce. Punkt z dodatkowymi informacjami zawiera również grafikę: Zdjęcie przedstawia asfaltową dwupasmową jezdnię, przy której umieszczona jest instalacja przedstawiająca kły słonia - jeden kieł słonia umieszczony jest po jednej stronie jezdni, drugi kieł po drugiej stronie jezdni. Szpice kłów słonia skierowane są ku sobie i krzyżują się ze sobą nad środkiem jezdni. Na zdjęciu widać ogólnie 4 kły nad jezdnią. W tle zdjęcia, wzdłuż jezdni, widoczne są kilkupiętrowe budynki. W lewym dolnym rogu zdjęcia widać znak drogowy, a za nim idących wzdłuż jezdni dwóch pieszych - jeden ubrany jest w biały podkoszulek i czarne długie spodnie, drugi ubrany jest w czerwony podkoszulek i krótkie spodnie tego samego koloru. Warstwy dodatkowe: ● Warstwa 1 - Pustynia. Mapa przedstawia kontynent Afryki. Zaznaczone czerwoną obwódką są punkty przy miastach:  Port Said, Medinet, Omdurman, Chartum, Wąwóz pod Faszodą, Wielka Równina, Mombasa ● Warstwa 2 - Puszcza. Mapa przedstawia kontynent Afryki.  Zaznaczone zieloną obwódką są punkty przy miastach: Baobab „Kraków”, Góra Lindego, Wioska Wa‑himów.

RUsujX6IALPpG
Ćwiczenie 6
Zadanie interaktywne polega na połączeniu miejsc z ich opisami.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
RFHzAXnVcKPmn
Ćwiczenie 7
Zadanie interaktywne polega na chronologicznym uporządkowaniu wydarzeń z lektury.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
Ćwiczenie 8

Sformułuj dwa argumenty potwierdzające, że zaradność i pomysłowość Stasia pomogła dzieciom w przetrwaniu trudności. Argumenty zilustruj przykładami z przytoczonego powyżej fragmentu powieści.

RpEGuwVLIQsl4
Miejsce na odpowiedź.
Ćwiczenie 9

Wymień dwie sytuacje z powieści Henryka Sienkiewicza, które świadczą o tym, że Staś był osobą odpowiedzialną.

R10yWKEBV8gay
Miejsce na odpowiedź.
Polecenie 4
R17n5KsUSKFDB
Zadanie interaktywne polega na sporządzeniu planu wydarzeń w formie graficznej.
RwxEVwNfI622l
Miejsce na odpowiedź.
Polecenie 4

Korzystając z dostępnych źródeł informacji, opisz krótko dwa miejsca, które chciałbyś odwiedzić podczas swojej wymarzonej afrykańskiej przygody.

R98Y4NqOGvKL0
Miejsce na odpowiedź

Słownik

bambus
bambus

roślina tropikalna o zdrewniałych, rurkowatych łodygach, które w środku są puste

chinina
chinina

proszek stosowany w leczeniu malarii

derwisze
derwisze

członkowie muzułmańskiego bractwa religijnego

kolos
kolos

olbrzym

krople dżdżu
krople dżdżu

krople drobnego deszczu

parów
parów

dolina o płaskim dnie i stromych zboczach

ukrop
ukrop

tu: gorąca woda, wrzątek

zeń
zeń

z niego

Notatnik

RYT1TNQK2yjNy
Miejsce na notatki.

Bibliografia

Brodzka A. (red.), (1992), Słownik literatury polskiej XX wieku, Wrocław: Ossolineum.

Głowiński M., (2002), Słownik terminów literackich, Wrocław: Ossolineum.

Sienkiewicz H., (2018), W pustyni i w puszczy, Kraków: Skrzat.

Żabski T. (red.), (2006), Słownik literatury popularnej, Wrocław: Ossolineum.