Afrykańska przygoda
przeanalizujesz wydarzenia opisane w powieści Henryka Sienkiewicza
„W pustyni i w puszczy”,odtworzysz trasę afrykańskiej wędrówki bohaterów powieści – Stasia i Nel,
zredagujesz plan wydarzeń powieści Henryka Sienkiewicza.
Akcja powieści Henryka Sienkiewicza „W pustyni i w puszczy” rozgrywa się w dalekiej Afryce, a jej głównymi bohaterami są dwoje dzieci – Staś Tarkowski i Nel RawlisonRawlison. Muszą oni przeciwstawić się licznym niebezpieczeństwom czającym się na nieznanym im kontynencie oraz wykazać się odwagą i odpowiedzialnością, gdy zostają porwani. Przez wiele miesięcy przemierzają miasta, pustynie i dżunglę, spotykają różnych ludzi i dzikie zwierzęta, za wszelką cenę próbując przeżyć i wrócić do rodziców.
Zapoznaj się z animacją pt. Wydarzenia przedstawione w powieści „W pustyni i w puszczy” i wykonaj polecenia.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/ROnppVtvczRTk
Animacja prezentuje informacje dotyczące powieści - najważniejsze miejsca wydarzeń i pomaga stworzyć trasę wędrówki bohaterów.
Oceń, który z etapów podróży Stasia i Nel jest najbardziej ekscytujący i wywołuje największe emocje czytelnika. Uzasadnij swoją odpowiedź.
Wymień pięć współczesnych wynalazków, które ułatwiłyby Stasiowi i Nel podróżowanie po Afryce. Wyjaśnij, do czego mogłyby się przydać.
Wyobraź sobie, że masz przeprowadzić wywiad z wybraną przez siebie postacią z powieści H. Sienkiewicza „W pustyni i w puszczy”. Sformułuj dwa pytania, które można zadać bohaterom, aby dowiedzieć się czegoś o niebezpieczeństwach, jakie musieli pokonać.
Zapoznaj się z zamieszczonym poniżej fragmentem powieści Henryka Sienkiewicza i wykonaj ćwiczenia.
W pustyni i w puszczyTymczasem spadły pierwsze krople dżdżukrople dżdżu, więc Staś postanowił odprowadzić natychmiast Nel do „Krakowa” — ale tu zaszła niespodziewana trudność. Słoń za nic nie chciał się z nią rozstać i za każdym razem, gdy próbowała się oddalić, zawracał ją trąbą i przyciągał ku sobie. Położenie stawało się ciężkie i wesoła zabawa wobec uporu zwierzęcia mogła się źle zakończyć. Chłopiec nie wiedział, co począć, gdyż deszcz padał coraz gęstszy i groziła ulewa. Oboje cofali się wprawdzie nieco ku wyjściu, ale bardzo nieznacznie, i słoń posuwał się za nimi.
Na koniec Staś stanął między nim a Nel, utkwił w jego oczach ostre spojrzenie, jednocześnie zaś rzekł cichym głosem do Nel:
— Nie uciekaj, ale cofaj się ciągle aż do wąskiego przejścia.
— A ty, Stasiu? — zapytała dziewczynka.
— Cofaj się — powtórzył z naciskiem — bo będę musiał zastrzelić słonia.
Dziewczynka pod wpływem tej groźby posłuchała rozkazu, tym bardziej że, mając już nieograniczoną ufność w słoniu, była pewna, że on w żadnym razie nie zrobi nic złego Stasiowi.
Chłopiec zaś stał o cztery kroki od olbrzyma, nie spuszczając zeńzeń oczu.
Upłynęło w ten sposób kilka minut. Nastała chwila wprost groźna. Uszy słonia poruszyły się kilkakrotnie, małe oczki błysnęły jakoś dziwnie i trąba wzniosła się nagle do góry.
Staś uczuł, że blednie.
„Śmierć!” — pomyślał.
Ale koloskolos odwrócił się niespodzianie ku krawędzi parowuparowu, na której widywał zwykle Nel, i począł trąbić tak żałośnie jak nigdy przedtem.
A Staś poszedł spokojnie ku przejściu i za skałą znalazł Nel, która nie chciała wracać bez niego do drzewa.
Chłopak miał niepohamowaną ochotę powiedzieć jej: „Patrz, czegoś narobiła! O małom przez ciebie nie zginął”. Ale nie było czasu na wymówki, gdyż deszcz zmienił się w ulewę i trzeba było wracać jak najprędzej. Nel przemokła do nitki, choć Staś owinął ją we własne ubranie.
We wnętrzu drzewa kazał ją zaraz Murzynce przebrać — sam zaś odwiązał naprzód w męskim pokoju Sabę, którego poprzednio był przywiązał z obawy, aby pobiegłszy w jego ślady, nie płoszył mu zwierzyny, następnie począł przepatrywać raz jeszcze wszelkie ubrania i pakunki, w nadziei, że może znajdzie jaką zapomnianą szczyptę chininychininy.
Ale nie znalazł nic. Tylko na dnie słoika, który dał mu misjonarz w Chartumie, kryło się we wgłębieniach trochę białego proszku, tak jednak mało, że starczyć go mogło zaledwie na pobielenie końca palca. Postanowił wszelako nalać do słoika ukropuukropu i dać Nel do wypicia tę płukankę.
Po czym, gdy ulewa przeszła i zaświeciło znów słońce, wyszedł z drzewa, aby popatrzeć na ryby, które przyniósł Kali. Murzyn złowił ich kilkanaście na wędki poczynione z cienkiego drutu. Po większej części były małe, ale znalazły się trzy na stopę długie, srebrno nakrapiane i zadziwiająco lekkie. Mea, która wychowana nad brzegami Nilu Niebieskiego znała się na rybach, mówiła, że są one dobre do jedzenia i że pod wieczór wyskakują bardzo wysoko nad wodę. Jakoż przy oprawianiu ich pokazało się, że są tak lekkie dlatego, iż wewnątrz mają ogromne powietrzne pęcherze. Staś wziął jedną z takich baniek, dochodzącą do wielkości dużego jabłka, i poniósł pokazać ją Nel.
— Patrz — rzekł — to siedzi w rybach. Z kilkunastu takich pęcherzy można by zrobić szybę w naszym oknie.
I pokazał górny otwór w drzewie.
Lecz pomyślawszy potem przez chwilę, dodał:
— I jeszcze coś więcej.
— Co takiego? — zapytała rozciekawiona Nel.
— I latawce.
— Takie, jakie puszczałeś w Port‑Saidzie? O, dobrze! zrób!
— Zrobię. Z pociętych, cieniutkich bambusówbambusów zbiję ramki, a tych błon użyję zamiast papieru. To będzie nawet lepsze od papieru, bo lżejsze — i deszcz tego nie rozmoczy. Taki latawiec pójdzie ogromnie w górę, a przy silnym wietrze zaleci Bóg wie dokąd…
Tu nagle uderzył się w czoło:
— Mam jedną myśl.
— Jaką?
— Zobaczysz. Jak sobie to jeszcze lepiej wyobrażę, to ci powiem. Teraz ten słoń tak ryczy, że nie można się nawet rozmówić…
Istotnie słoń z tęsknoty za Nel, a może za obojgiem dzieci, trąbił tak, aż cały wąwóz się trząsł razem z pobliskimi drzewami.
— Trzeba mu się pokazać — rzekła Nel — to się uspokoi.
I poszli do wąwozu. Ale Staś całkiem zajęty swą myślą począł półgłosem mówić:
— „Nelly Rawlison i Stanisław Tarkowski z Port‑Saidu, uciekłszy z Faszody od derwiszówderwiszów, znajdują się…”
I, zatrzymawszy się, zapytał:
— Jak oznaczyć, gdzie?…
— Co, Stasiu?
— Nic, nic. Już wiem: „Znajdują się o miesiąc drogi na wschód od Białego Nilu — i proszą o prędką pomoc…” Gdy wiatr będzie dął na północ albo na wschód, puszczę takich latawców dwadzieścia, pięćdziesiąt, sto, a ty, Nel, pomożesz mi je kleić.
— Latawce?
— Tak — i powiem ci tylko tyle, że mogą nam one oddać większą przysługę niż dziesięć słoni.
Tymczasem doszli do krawędzi. I dopieroż zaczęło się przestępywanie olbrzyma z nogi na nogę, kiwanie się, machanie uszami, gulgotanie i znów żałosne trąbienie, gdy Nel próbowała się choć na chwilę oddalić. W końcu dziewczynka poczęła tłumaczyć „kochanemu słoniowi”, że nie może ciągle przy nim przesiadywać, bo przecie musi spać, jeść, pracować i gospodarzyć w „Krakowie”. Ale on uspokoił się dopiero wówczas, gdy zepchnęła mu widełkami przygotowaną przez Kalego żywność — a i to wieczorem zaczął znów potrębywać.
Dzieci nazwały go tegoż wieczora: „King”, gdyż Nel zaręczała,
że zanim dostał się do wąwozu, był niezawodnie królem wszystkich słoni w Afryce.Źródło: Henryk Sienkiewicz, W pustyni i w puszczy, Kraków 2018, s. 177–180.

Zapoznaj się z zamieszczoną poniższej mapą interaktywną, a następnie uzupełnij ją o dodatkowe informacje, np. wybrane etapy podróży Stasia i Nel, wyjaśnienia, ikony itp. Informacje, które znajdują się w różnych miejscach mapy, umożliwią Ci wykonanie kolejnych poleceń i ćwiczeń.

Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/b/PLPTAZL4X
Mapa interaktywna pt. Podróż Stasia i Nel Mapa przedstawia kontynent Afryki. Mapa składa się z warstwy bazowej i 2 warstw dodatkowych. Opis warstwy bazowej: Na mapie zaznaczone zostały najważniejsze punkty podróży Stasia i Nel: Port Said, Medinet, Chartum, Omdurman, Faszoda, Wąwóz pod Faszodą, Baobab „Kraków”, Góra Lindego, Wioska Wa‑himów, Wielka Równina, Mombasa, wybrzeże Oceanu Indyjskiego. Na warstwie bazowej znajduje się 5 punktów z dodatkowymi informacjami: ► Punkt 1 - Port Said. Miasto w północno‑wschodnim Egipcie, założone w 1859 roku w związku z rozbudową Kanału Sueskiego. Obecnie stanowi kurort wypoczynkowy oraz port przystankowy odgrywający istotną rolę w żegludze śródziemnomorskiej. W powieści „W pustyni i w puszczy” Port Said został opisany jako miejsce, w którym Staś i Nel mieszkali ze swoimi ojcami po przyjeździe do Egiptu. Akcja dzieła Henryka Sienkiewicza rozpoczyna się w 1884 roku, rozmową młodych bohaterów na temat bieżących wydarzeń. Punkt z dodatkowymi informacjami zawiera również grafikę: Zdjęcie satelitarne przedstawia widok na miasto z lotu ptaka. W dolnej części zdjęcia widoczna jest linia brzegowa lądu z morzem. Na lądzie widoczna jest zabudowa, obszary pustynne oraz przecinające je nieliczne drogi. Przez ok. 3/4 długości zdjęcia, od jego lewego górnego rogu, aż do środka, widoczny jest kanał wodny - początkowo ma postać prostej linii, z której następnie odchodzi drugie koryto kanału. Tuż przy linii brzegowej lądu z morzem jedno koryto dzieli się na dwa równoległe. ► Punkt 2 - Medinet (Medinet El‑Fajum). Miasto w północnym Egipcie otoczone Pustynią Libijską. Stanowi stolicę oazy Fajum i gubernatorstwa o tej samej nazwie. Obecnie ośrodek turystyczny z ruinami starożytnego miasta Szedet. Medinet był miejscem, w którym bohaterowie powieści „W pustyni i w puszczy” spędzili ze swoimi ojcami pierwszą Wigilię po przyjeździe do Afryki. Z okazji świąt Bożego Narodzenia Staś otrzymał w prezencie sztucer, a Nel – olbrzymiego psa mastifa o imieniu Saba. Punkt z dodatkowymi informacjami zawiera również grafikę: Obraz przedstawia widok na afrykańskie miasto. Na pierwszym planie przedstawiono ludzi zmierzających drogą w stronę miasta. Po lewej stronie obrazu 3 osoby w niebieskich szatach i białych turbanach prowadzą przez most dwa konie, na których siedzą dwie osoby. Jedna z nich, siedząca na brązowym koniu, ubrana jest w białe szaty; druga, siedząca na czarnym koniu, ubrana jest w biało‑brązową tunikę, na głowie ma niebiesko‑czerwony turban. Pod mostem płynie rzeka, której koryto rozszerza się ku górnej części obrazu. Przed grupą ludzi, w pobliżu kolejnego mostu, na białym koniu jedzie ku miastu kolejna osoba. Ubrana jest w czerwono‑brązową tunikę. Na murku, do którego się zbliża, siedzi z jednej strony dwóch ludzi, a z drugiej strony jedna osoba. Na moście, oprócz nich, stoi jeden mężczyzna, a od strony miasta zbliża się do niego kilka grup ludzi. Grupa ludzi znajdująca się najbliżej mostu prowadzi osła transportującego bagaże. Po prawej stronie od mostu - w prawej dolnej części obrazu widać wyschnięte koryto rzeki i przewrócone usychające drzewo. W punkcie centralnym widać zabudowę miejską: ściany z przejściami z kolumnami podpierającymi łuki, mury, wysoką wieżę meczetu. Po prawej stronie za murem rośnie duże drzewo, w którego cieniu ukryła się liczna grupa ludzi. Za nim widoczny jest mały fragment jednej kopuły budynku, a jeszcze dalej widoczna jest druga wysoka wieża meczetu. Po lewej stronie rosną wysokie palmy. Po prawej stronie obrazu, w jego środkowej części namalowane są mury miasta, oraz widoczny jest budynek z oknami. Za nimi w oddali znajduje się wzniesienie. Po lewej stronie obrazu, w jego środkowej części widać rosnące wzdłuż rzeki zielone krzewy oraz dwie wysokie palmy. Za nimi znajduje się niska zabudowa miejsca, a jeszcze dalej widać wysoką wieżę. Górna część obrazu przestawia błękitne niebo. ► Punkt 3 - Omdurman. Najliczniej zaludnione miasto w Sudanie. Wraz z Chartumem i Bahri (Chartumem Północnym) stanowi jeden olbrzymi obszar metropolitarny, podzielony przez Nil i jego odnogi (Nil Błękitny i Nil Biały). Omdurman to miejsce pochówku Mahdiego, a także ważny ośrodek edukacyjny w Sudanie. W powieści „W pustyni i w puszczy” Omdurman został opisany jako miejsce spotkania Stasia i Nel z Mahdim, przywódcą rewolucji islamskiej, która trwała w Sudanie w latach 80. i 90. XIX wieku. Punkt z dodatkowymi informacjami zawiera również grafikę: Na pierwszym planie zdjęcia widać idącą w prawą stronę postać, ubraną w białą szatę okrywającą również jej głowę. Wzdłuż drogi, za postacią znajduje się zabudowa: po lewej stronie widać fragment parterowego budynku z płaskim dachem i oknem z zamkniętymi zielonymi okiennicami. Do ściany budynku przylega i ciągnie się ku prawej stronie zdjęcia mur stanowiący ogrodzenie terenu. Za nim widoczne są palmy, a następnie wyższy budynek o żółtej fasadzie ze srebrnym dachem w kształcie kopuły. W rogach budynku na szarych kolumnach łukowych wzniesione są wieżyczki, również ze srebrnym kopułowatym dachem. Na szczycie wszystkich kopuł dachowym znajduje się srebrny szpic zbudowany z trzech kul i księżyca na szczycie. ► Punkt 4 - Chartum. Stolica Sudanu, państwa graniczącego z Egiptem. Miasto położone na prawym brzegu Nilu jest częścią większej aglomeracji, na którą składają się Chartum, Bahri (Chartum Północny) i Omdurman. W powieści Henryka Sienkiewicza Chartum zostało opisane jako miejsce, do którego Staś i Nel dotarli przed udaniem się do Faszody (miasta, w którym mieli spotkać się ze Smainem). Punkt z dodatkowymi informacjami zawiera również grafikę: Czarno‑biała ilustracja przedstawia widok na miasto z lotu ptaka. Po lewej stronie ilustracji widać liczną zabudowę mieszkalną z umieszczoną pomiędzy budynkami roślinnością - przeważnie palmami. Po prawej stronie ilustracji, w jej prawym dolnym rogu, na pierwszym planie widoczny jest taras lub dach budynku z balustradami, na którym narysowana jest czarna sylwetka człowieka. W otoczeniu tarasu występuje liczna roślinność, w tym wysoka palma przysłaniająca częściowo dalszy widok - zakole rzeki oraz jej prawy brzeg pozbawiony zabudowy. W oddali na rzece widoczne są płynące statki. ► Punkt 5 - Mombasa. Miasto w południowo‑wschodniej Kenii, kraju graniczącym z Sudanem Południowym. Mombasa leży nad Oceanem Indyjskim, dawniej stanowiła ośrodek handlowy, w którym sprzedawano m.in. kość słoniową. Obecnie miasto jest ważnym ośrodkiem turystycznym. W powieści Henryka Sienkiewicza Mombasa została opisana jako miejsce ponownego spotkania Stasia i Nel z ich ojcami. Zjednoczenie z rodziną zakończyło wielomiesięczną podróż dzieci po Afryce. Punkt z dodatkowymi informacjami zawiera również grafikę: Zdjęcie przedstawia asfaltową dwupasmową jezdnię, przy której umieszczona jest instalacja przedstawiająca kły słonia - jeden kieł słonia umieszczony jest po jednej stronie jezdni, drugi kieł po drugiej stronie jezdni. Szpice kłów słonia skierowane są ku sobie i krzyżują się ze sobą nad środkiem jezdni. Na zdjęciu widać ogólnie 4 kły nad jezdnią. W tle zdjęcia, wzdłuż jezdni, widoczne są kilkupiętrowe budynki. W lewym dolnym rogu zdjęcia widać znak drogowy, a za nim idących wzdłuż jezdni dwóch pieszych - jeden ubrany jest w biały podkoszulek i czarne długie spodnie, drugi ubrany jest w czerwony podkoszulek i krótkie spodnie tego samego koloru. Warstwy dodatkowe: ● Warstwa 1 - Pustynia. Mapa przedstawia kontynent Afryki. Zaznaczone czerwoną obwódką są punkty przy miastach: Port Said, Medinet, Omdurman, Chartum, Wąwóz pod Faszodą, Wielka Równina, Mombasa ● Warstwa 2 - Puszcza. Mapa przedstawia kontynent Afryki. Zaznaczone zieloną obwódką są punkty przy miastach: Baobab „Kraków”, Góra Lindego, Wioska Wa‑himów.
Sformułuj dwa argumenty potwierdzające, że zaradność i pomysłowość Stasia pomogła dzieciom w przetrwaniu trudności. Argumenty zilustruj przykładami z przytoczonego powyżej fragmentu powieści.
Wymień dwie sytuacje z powieści Henryka Sienkiewicza, które świadczą o tym, że Staś był osobą odpowiedzialną.
Korzystając z dostępnych źródeł informacji, opisz krótko dwa miejsca, które chciałbyś odwiedzić podczas swojej wymarzonej afrykańskiej przygody.
Słownik
roślina tropikalna o zdrewniałych, rurkowatych łodygach, które w środku są puste
proszek stosowany w leczeniu malarii
członkowie muzułmańskiego bractwa religijnego
olbrzym
krople drobnego deszczu
dolina o płaskim dnie i stromych zboczach
tu: gorąca woda, wrzątek
z niego
Notatnik
Bibliografia
Brodzka A. (red.), (1992), Słownik literatury polskiej XX wieku, Wrocław: Ossolineum.
Głowiński M., (2002), Słownik terminów literackich, Wrocław: Ossolineum.
Sienkiewicz H., (2018), W pustyni i w puszczy, Kraków: Skrzat.
Żabski T. (red.), (2006), Słownik literatury popularnej, Wrocław: Ossolineum.