Akcent wyrazowy i zdaniowy

1. Cele lekcji

a) Wiadomości

Uczeń:

• zna definicje akcentu wyrazowego i zdaniowego,

• wie, jak akcentuje się wyrazy w języku polskim,

• wymienia wyjątki od podstawowej reguły,

• zna zasady podziału wyrazów na sylaby.

b) Umiejętności

Uczeń potrafi:

• prawidłowo akcentować wyrazy,

• określać akcent w zdaniu,

• poprawnie dzielić wyrazy na sylaby.

2. Metoda i forma pracy

Pogadanka, praca samodzielna, ćwiczenia wdrażające.

3. Środki dydaktyczne

Zeszyt ćwiczeń, ćwiczenia przygotowane przez nauczyciela.

4. Przebieg lekcji

a) Faza przygotowawcza

Nauczyciel dyktuje uczniom grupę wyrazów. Prosi o zapisanie ich w zeszytach i podzielenie na sylaby. Po wykonaniu zadania, prosi o głośne przeczytanie wyrazów i wskazanie tych cząstek, na które kładzie się nacisk. Nauczyciel informuje, iż głośniejsze (mocniejsze) wymówienie jednej sylaby w wyrazie określamy mianem akcentu wyrazowego.

Nauczyciel w formie krótkiej pogadanki mówi uczniom, iż akcent w języku polskim, poza niektórymi wyjątkami, pada na drugą sylabę od końca.

Nauczyciel prosi uczniów o zapisanie w zeszycie kilku zdań (poniżej). Następnie głośno czyta, w każdym zdaniu akcentując inny wyraz. Uczniowie mają za zadanie podkreślić te wyrazy i wskazać, który wyraz w każdym ze zdań jest najważniejszy.

Moja mama kupiła mi wczoraj nowy rower.

Moja mama kupiła mi wczoraj nowy rower.

Wczoraj moja mama kupiła mi nowy rower.

Moja mama kupiła mi wczoraj nowy rower.

Nauczyciel pyta, dlaczego w każdym ze zdań – poprzez wymowę – wyróżnił inne słowo, jaki efekt uzyskał w ten sposób.

Nauczyciel podaje definicję, którą uczniowie zapisują w zeszytach:

Akcent zdaniowy – to mocniejsze wymówienie jednego wyrazu w zdaniu.

b) Faza realizacyjna

Nauczyciel proponuje, by utrwalić te wiadomości poprzez wykonanie ćwiczeń wdrażających (karta pracy).

c) Faza podsumowująca

Na zakończenie lekcji nauczyciel sprawdza poprawność wykonania ćwiczeń, dokonuje krótkiego podsumowania wprowadzonych wiadomości.

5. Bibliografia

1. Chwastek D., Nowosielska E., Oglądam świat. Język polski 6. Podręcznik do kształcenia językowego, Wydawnictwo Arka, Poznań 2000.

2. Nauka o języku dla polonistów, pod red. S. Dubisza, Wydawnictwo „Książka i Wiedza”, Warszawa 2002.

6. Załączniki

a) Karta pracy ucznia

Zadanie 1. Wskaż akcentowaną sylabę w podanych niżej wyrazach.

ba‑nan po‑pu‑lar‑ny ta‑bli‑ca

gnia‑zde‑czko szko‑ła po‑dręcz‑nik

ge‑o-gra‑fia tam‑ci te‑le‑wi‑zor

Zadanie 2. Poniżej znajduje się grupa wyrazów. Wskaż te, które nie mają samodzielnego akcentu. Jak nazywają się te części mowy?

obrazek, na, malować, torebka, my, plecaczek, samodzielny, w, jabłko, granatowy, on, szkoła, więc, boisko, przy, koleżanka,za, rodzice, ten, samochód, ja, lecz, stołówka, i, makaron

Odpowiedź: samodzielnego akcentu nie mają:

• jednosylabowe zaimki, np. on, ja

• przyimki, np. za, na, w

• spójniki, np. i, więc

Zadanie 3. Wypisz wszystkie znane ci słowa kończące się na -yka, - ika, które kojarzą się ze szkołą. Następnie podziel je na sylaby. Jakbyś je zaakcentował? Napisz wniosek.

[Przykładowe: wyrazy: matematyka, arytmetyka, ekonomika, gimnastyka, fizyka, muzyka, plastyka, gramatyka]

Wniosek: W wyrazach obcego pochodzenia, które kończą się na - yka, - ika, akcentujemy trzecią sylabę od końca.

Zadanie 4. Odmień przez osoby w czasie przeszłym i w trybie przypuszczającym czasowniki namalować oraz skomponować. Wskaż akcentowaną sylabę. Sformułuj wniosek.

czas przeszły tryb przypuszczający

ja namalowałem namalowałbym

ty ................................ .......................................

on ................................ .......................................

ona ................................ .......................................

ono ................................ .......................................

my ................................ .......................................

wy ................................ .......................................

oni ................................ .......................................

ja skomponowałem skomponowałbym

ty ................................ .......................................

on ................................ .......................................

ona ................................ .......................................

ono ................................ .......................................

my ................................ .......................................

wy ................................ .......................................

oni ................................ .......................................

Wnioski:

W formach trybu przypuszczającego cząstki: by, bym, byś, byśmy, byście nie przesuwają akcentu w wyrazie, z którym się łączą (D. Chwastek, E. Nowosielska, Oglądam świat. Język polski 6. Podręcznik do kształcenia językowego, Wydawnictwo Arka, Poznań 2000, s. 15).

Zadanie 5. Ułóż 3 zdania wg wzoru. Które słowa należy zaakcentować, dlaczego? Która informacja w zdaniu jest najważniejsza?

Wzór:

Jasiek pojechał rano do cioci.

Jasiek pojechał do cioci rano.

Jasiek pojechał rano do cioci.

b) Zadanie domowe

Napisz kilka przykładowych słów polskich oraz obcego pochodzenia. Podziel je na sylaby
i wskaż tę akcentowaną.

7. Czas trwania lekcji

2 x 45 minut

8. Uwagi do scenariusza

brak