Ważne daty

Znaczenie twórczości Charlesa Ivesa

Dla przeciętnego melomana przywołanie nazwisk kompozytorów amerykańskich sprzed XX wieku jest niełatwym zadaniem. Stany Zjednoczone w dziedzinie muzyki pozostawały bowiem przez długi czas w cieniu zdobyczy europejskich – z Europy pochodziła większość artystów współtworzących amerykańską kulturę muzyczną, w sposób naturalny inkorporując do muzyki Nowego Świata popularne w danym okresie style i techniki kompozytorskie. U schyłku XIX wieku, profesorem i dyrektorem Narodowego Konserwatorium w Nowym Jorku, został twórca czeskiej szkoły narodowej – Antonin Dvořák, zaproszony do Ameryki, by pomóc sformułować zasady stylu „amerykańskiego” w muzyce.

Okazało się jednak, że to nie Dvořák, a zupełnie inny twórca przyczynił się do stworzenia oryginalnego obrazu muzyki amerykańskiej. Był to Charles Ives, który jako jedyny (jak podaje Bogusław Schaeffer) nie odbył regularnych studiów kompozytorskich w Europie. Choć jego twórczość doceniona została stosunkowo późno, dzisiaj nie mówi się o nim inaczej, niż „lider awangardyAwangardaawangardy”. Jego odważne pomysły wyprzedziły bowiem eksperymenty twórców uznawanych za klasyków XX wieku: Claude’a Debussy’ego, Igora Strawińskiego, Arnolda Schoenberga, Albana Berga i Antona Weberna. W swojej muzyce połączył tradycję europejską z jazzemJazzjazzem, folkiemFolkfolkiem, hymnami religijnymi, muzyką afro‑amerykańską i muzyką Indian. Od ojca przejął zmysł eksperymentatora i pasję łączenia różnych akcji muzycznych w postaci kolażu muzycznegoKolaż muzycznykolażu muzycznego. Przykładem takiego zabiegu jest poemat symfonicznyPoemat symfonicznypoemat symfoniczny Central Park in the Dark, w którym oddane są różne odgłosy akustyczne, jakie na przełomie XIX i XX wieku można było usłyszeć podczas wieczornego spaceru.

R1IunCOiJR8tC1

Zdjęcie przedstawiające Charlesa Ivesa. Mężczyzna ma siwe włosy i brodę, na główie ma założony kapelusz. Ubrany jest w białą koszulę i szarą marynarkę.

Połączenie rozmaitych cytatów i autocytatów można zaobserwować w jego dziełach symfonicznych, fortepianowych i pieśniach. Wprowadził w nich także elementy aleatoryzmuAleatoryzmaleatoryzmu (w II Sonacie fortepianowej „Concord” pianista może, acz nie musi, w końcowych fragmentach dołączyć partię wykonywaną na flecie i na altówce), preparacjiPreparacja instrumentupreparacji fortepianu (w celu uzyskania „efektu groty” i rozwibrowanego dźwięku we wspomnianej Sonacie nakazuje użycie listewki, która niemal bezgłośnie przyciska klawisze fortepianu odsuwając jednocześnie młoteczki od strun), rezygnację z kreski taktowej oraz komplikacje strukturalne. Posłuchajmy także jednej z pieśni Ivesa:

Twórczość George'a Gershwina

Konglomeratem elementów klasycznych oraz jazzu, bluesaBluesbluesa i kultury spiritualsSpirituals (negro spirituals)spirituals jest twórczość George’a Gershwina. Uznanie publiczności zdobywał początkowo jako autor piosenek, rewii i musicaliMusicalmusicali; największą sławę przyniosły mu: poemat symfoniczny Amerykanin w Paryżu i Błękitna rapsodia. Historycy muzyki są jednak zgodni – jego najwybitniejszym osiągnięciem jest operaOperaopera Porgy and Bess, „opera ludowa” – jak mawiał o niej sam kompozytor.

R4RXsdVPRoonl1

Zdjęcie przedstawiające George'a Gershwina. Mężczyzna w ciemnych, krótko obciętych włosach w szarej marynarce, pod którą ma białą koszule i krawat.

RQBobWB2zZEQI1

Zdjęcie przedstawiające nuty - jedno z najsłynniejszych glissand w historii muzyki – początek „Błękitnej rapsodii” George'a Gershwina.

Bernstein, Copland i inni

Leonard Bernstein, kompozytor i dyrygent, obecnie znany przede wszystkim jako prelegent w transmitowanych przez telewizję programach edukacyjnych (Young People’s Concerts, np. Muzyka symfoniczna, jak się ją tworzy), był kontynuatorem wskazanej przez Gershwina syntezy stylu wysokiego z muzyką popularną. Obecnie najczęściej wymienia się jego musical West Side Story oparty na motywach Romea i Julii Szekspira.

R41MD6H8LZILE1

Zdjęcie przedstawiające Leonarda Bernsteina. Mężczyzna w średnim wieku, z bujną fryzurą. Na twarzy ma lekko zarysowany uśmiech. Ubrany jest w rozpiętą koszulę, pod którym ma biały t-shirt.

Twórcy amerykańscy, którzy odbywali studia muzyczne w Europie, najczęściej wybierali szkołę Nadii Boulanger, hołdującej mistrzostwu rzemiosła i wzorcom klasycznym. Jednym z takich kompozytorów był Aaron Copland, który neoklasycyzmNeoklasycyzmneoklasycyzm połączył z inspiracjami amerykańskim folklorem. Pod koniec życia zainteresował się technikami nowatorskimi, włączając je do swojej twórczości.

RhkoY368McD871

Zdjęcie przedstawiające Aarona Coplanda. Starszy mężczyzna w okularach z poważną miną. Za plecami mężczyzny znajduje się drewniany regał z książkami.

Amerykańską kulturę muzyczną, w związku z zawieruchami wojennymi w Europie, wspierać zaczęli także muzycy wybierający emigrację w obawie przed prześladowaniami, utratą życia, czy ingerencjami władzy w proces twórczy. Spośród kompozytorów, którzy osiedlili się w Stanach Zjednoczonych, wymienić można: Igora Strawińskiego, Arnolda Schoenberga, Belę Bartóka, Paula Hindemitha i Bohuslava Martinů.

Pytanie o granice muzyki – zainteresowania Johna Cage’a

W latach trzydziestych na scenę muzyczną wkroczył John Cage, którego nazwisko stało się synonimem postawy awangardowej.Awangardaawangardowej. Sięgnął on po środki elektroniczne, na szeroką skalę wykorzystywał preparację fortepianu, zaczął w funkcji instrumentów muzycznych stosować przedmioty codziennego użytku (w wykonaniu utworu Living‑Room Music biorą udział cztery osoby i przedmioty znajdujące się w pokoju), zainteresował się filozofią Wschodu, wprowadził do muzyki działania losowe, zmieniając relacje pomiędzy twórcą, wykonawcą i odbiorcą dzieła muzycznego. Swoistym manifestem twórcy stała się kompozycja 4’33’ tacet, zapisana bez użycia jakiejkolwiek nuty. Muzyk wychodzący na scenę kłania się, siada i po odczekaniu 4 minut i 33 sekund kłania się ponownie i schodzi ze sceny. Zamysłem kompozytora było włączenie w tkankę dźwiękową utworu odgłosów publiczności, narastających, a następnie wygasających odpowiednio do poniższego planu dramaturgicznego.

R1dbVqUyaR2Fc1

Zdjęcie przedstawiające zapis nutowy kompozycji 4’33'' tacet Johna Cage'a.

R2LcTeh0Apfw01

Zdjęcie przedstawiające plan dramaturgiczny kompozycji 4'33'’ tacet Johna Cage’a.

Dalsze poszukiwania kompozytorów amerykańskich prowadziły w stronę uproszczenia struktur muzycznych – odrzucając serializmSerializmserializm, neoklasycyzmNeoklasycyzmneoklasycyzm i folkloryzmFolkloryzmfolkloryzm zwrócili się ku redukcji materiału muzycznego i jego powtarzalności, stąd też nurt ten przybiera nazwy minimalizmu i muzyki repetytywnej (przedstawiciele: Terry Riley, Steve Reich, Philip Glass).

RDrAdmS1FQXY21

Zdjęcie przedstawiające Terry'ego Rileya. Starszy mężczyzna w okularach, z długą siwą brodą na której ma zaplecionego warkocza. Ubrany jest w czerwoną bluzkę z długim rękawem, na którą ma zarzucony czerwony szalik.

RdGgQvDqkMUI71

Zdjęcie przedstawiające Steve'a Reicha. Uśmiechnięty mężczyzna w średnim wieku. Ubrany w szarą koszulkę, w tle widać studio nagraniowe.

RnGwK8yiRj9yO1

Zdjęcie przedstawiające Philipa Glassa. Mężczyzna w średnim wieuku siedzi przy fortepianie i przegląda strony zapisane nutami. Ubrany jest w czarnąbluzkę

Jazz i muzyka popularna

Pod koniec XIX wieku, w Stanach Zjednoczonych pojawił się wykształcony z tradycji ragtime‘uRagtimeragtime‘u jazzJazzjazz. U jego podstaw legła marszowa muzyka Konfederatów, muzyka kreolska, religijne śpiewy gospel i spiritualsSpirituals (negro spirituals)spirituals oraz bluesBluesblues. Początkowo jazz kojarzony był ze środowiskiem Nowego Orleanu, później – Nowego Jorku, by ostatecznie jego stolicą zostało Chicago. Przemysł fonograficzny, związany z upowszechnieniem nagrań płytowych, gwiazdami uczynił wykonawców muzyki rozrywkowej. W połowie XX stulecia rozpoczęły się dzieje rock and rolla, a na fali protestu popularność zyskał folkFolkfolk.

Zadania

Zadanie domowe

Słownik pojęć

Źródło

• encyklopedia.pwn.pl

• sjp.pwn.pl

Biblioteka muzyczna