Ważne daty

Renesans w Europie

Renesans, jako epoka w dziejach kultury europejskiej, przypada zasadniczo na XV i XVI wiek. Jego kolebką jest Italia, za najważniejszych przedstawicieli uznajemy więc twórców włoskich – zarówno pisarzy, jak i malarzy, architektów i naukowców. Trudno wskazać datę rozpoczęcia „odrodzenia” we włoskiej i europejskiej kulturze. Często zwraca się uwagę na powiązanie rozwoju kultury z przełomowymi zmianami społecznymi i gospodarczymi owych czasów – m.in. upadkiem Konstantynopola, wynalezieniem druku, czy dopłynięciem Krzysztofa Kolumba do wybrzeży Nowego Świata. W tym czasie wśród wykształconych elit zaczyna dominować również światopogląd humanistyczny. Przyjęcie drugiej połowy XV w. za początek renesansu jest jednak jedynie umowną periodyzacją. Przełomowi włoscy pisarze, tacy jak Dante Alighieri (autor Boskiej komedii) oraz autor sonetów Francesco Petrarka, tworzyli przecież dużo wcześniej. Już w ich twórczości dostrzec można było ślady przemian.

R8xzFXYccO4ym1

Praca autorstwa Sebastiana del Piombo przedstawia domniemany portret Krzysztofa Kolumba, który został przedstawiony jako mężczyzna w średnim wieku. Kolumb ma średniej długości brązowe kręcone włosy, które są przykryte czarnym kapeluszem, ubrany jest w długą szatę spod której wystaje biała koszula. Na jego twarzy widoczne są liczne zmarszczki, oraz delikatny uśmiech. Mężczyzna spogląda w lewą stronę. Nad portretem znajduje się ledwo widoczna inskrypcja.

RVMkZtsgz1fHy1

Praca autorstwa Botticelliego przedstawia portret Dantego Alighieriego. Na szarym płótnie umieszczono portret wspomnianego mężczyzny, który widoczny jest z lewego profilu. Alighieri ubrany jest w czerwony kaptur z którego wychodzą białe ściągacze oraz czerwoną szatę. Na jego kapturze widoczny jest wieniec laurowy. Twarz Alighieriego nie zdradza żadnych emocji.

R1a56eu7WUiYa1

Praca nieznanego autora przedstawia portret Francesco Petrarki, młodego mężczyzny, który pozuje na stojąco. Mężczyzna ma na głowie brązowy kaptur na którym znajduje się wieniec z liści laurowych, ubrany jest w długą białą szatę. W jednej dłoni trzyma książkę, druga jest niewidoczna. Twarz mężczyzny nie wyraża żadnych uczuć, na jego twarzy widoczna jest obojętność.

Nazwiska, które najczęściej kojarzymy z włoskim odrodzeniem, należą przede wszystkim do włoskich twórców XV w. Często są to postaci niezwykłe, bardzo wszechstronnie uzdolnione i wyróżniające się wiedzą w wielu dziedzinach. Również dziś takie osoby nazywamy „ludźmi renesansu” lub „polihistorami”.

Leonardo da Vinci (1452‑1519) – malarz, rzeźbiarz, wynalazca i pisarz. To on namalował jedne z najbardziej rozpoznawalnych obrazów wszechczasów: Mona Lisę, Damę z gronostajem, Ostatnią Wieczerzę i wiele innych.

Michał Anioł Buonarroti (1475‑1564) - będący zarówno malarzem, rzeźbiarzem, architektem i poetą. Sławny zarówno przez wzgląd na freski z Kaplicy Sykstyńskiej, jak i wspaniałe rzeźby – przede wszystkim Pietę i Dawida.

Rafael Santi (1483‑1520) - malarz i architekt, twórca m.in. malowidła Szkoła Ateńska.

Oto oczywiste i najbardziej rozpoznawalne nazwiska tej słynnej epoki. Warto jednak pamiętać również o innych ośrodkach kulturalnego odrodzenia - choćby Niderlandach, gdzie działał wybitny uczony Erazm z Rotterdamu (1467‑1536). W Anglii z kolei żył i tworzył w owym czasie Tomasz More (Morus) (1478‑1536), autor dzieła „Utopia”, późniejszy święty Kościoła Katolickiego. To właśnie Morusowi Erazm zadedykował jedno ze swoich najważniejszych dzieł – „Pochwałę głupoty”. Gdy obserwujemy ogniska odrodzenia, pojawiające się w kolejnych miejscach Europy, nie dziwi nas, że humanistyczne poglądy musiały przedostać się również do państwa Jagiellonów – jednej z najpotężniejszych monarchii tamtych czasów.

Początki polskiego odrodzenia

Potęga państwa Jagiellonów, które skutecznie broniło swych granic, dochodziło swych racji w sporze z państwem krzyżackim i nawiązywało coraz to korzystniejsze stosunki dyplomatyczne i handlowe, spowodowała z czasem również napływ nośnych idei humanizmu.

Za pierwszy ośrodek renesansu na ziemiach polskich zwykło się uznawać Dunajów, posiadłość arcybiskupów lwowskich. Stanowił on siedzibę arcybiskupa Grzegorza z SanokaGrzegorz z Sanoka Grzegorza z Sanoka (ok. 1407‑1477), który sam był humanistą i poetą. Zasłynął między innymi komentowaniem poezji Wergiliusza. Swoje wykształcenie zawdzięczał studiom na Akademii Krakowskiej, następnie wyjechał do Rzymu, gdzie kontynuował naukę. W kraju był m.in. wychowawcą dzieci króla Kazimierza Jagiellończyka.

W Dunajowie schronienie znalazł włoski humanista Filippo Buonaccorsi, znany jako Filip KallimachFilip KallimachFilip Kallimach (1437‑1496). Musiał on uciekać z Rzymu, zamieszany w spisek przeciwko papieżowi Pawłowi II. Przybywszy do posiadłości Grzegorza z Sanoka, przebywał w Dunajowie aż do śmierci papieża. Następnie udał się do Krakowa, gdzie również pełnił funkcję wychowawcy, a następnie doradcy króla Jana Olbrachta. Kallimach pisał po łacinie przepiękne wiersze miłosne, przejmując od starożytnych antyczne miary wierszowe – m.in. strofę saficką i alcejską. Jego utwory były pisane w duchu tzw. imitatio antiquorum – naśladowania starożytnych. Wzorem dla Kallimacha była starożytna liryka miłosna, m.in. utwory Owidiusza. Był on również autorem żywotów Zbigniewa Oleśnickiego i Grzegorza z Sanoka. Brał udział w misjach dyplomatycznych, pisał również dzieła wychwalające czyny Władysława Warneńczyka.

RDbvslapoJsmn1

Praca Wita Stwosza przedstawia wizerunek Kalimacha, który jest w trakcie pracy i siedzi przy pulpicie. Kalimach został przedstawiony jako mężczyzna w średnim wieku, o długich włosach, ubrany jest w długą szatę, w dłoniach trzyma księgę. W tle widoczne są nożyce, kałamarz oraz inne przedmioty potrzebne do tworzenia zapisków.

Sodalitas litteraria vistulana

Za namową Kallimacha powstało w Krakowie Nadwiślańskie Towarzystwo Literackie (Sodālitās Litterāria Vistulāna). Był to rodzaj akademii, utworzonej na styl włoski. Towarzystwo założone zostało przez Konrada CeltisaKonrad CeltisKonrada Celtisa (1459‑1508), który był wszechstronnie wykształconym niemieckim humanistą. Jeździł on z wykładami po całej Europie, komentował dzieła Platona i Cycerona, zajmował się również reżyserowaniem spektakli, podczas których odgrywano komedie Plauta i Terencjusza. W Krakowie spędził trzy lata, głównie po to by słuchać Wojciecha z Brudzewa (1446‑1496) - wybitnego astronoma i matematyka z Akademii Krakowskiej. Do Sodālitās Litterāria Vistulāna należeli więc najwybitniejsi humaniści, przebywający w owym czasie na ziemiach polskich – m.in. Celtis, Kallimach, Wojciech z Brudzewa i Wawrzyniec Korwin.

R1AmJnRPRLc1f1

Czarno-biała praca nieznanego autora przedstawia portret Konrada Celtisa, który został przedstawiony jako młody mężczyzna o krótkich włosach, które zostały ukryte pod bogato zdobioną czapką. Mężczyzna ubrany jest w ciemny płaszcz, spod którego wystaje złoty krzyż. W jednej dłoni trzyma zwój papierów. Pod portretem widnieje napis: CONRADUS CELTES PROTUCIUS.

RqGn3eKRr8ctg1

Czarno-biała praca nieznanego autora przedstawia portret Wojciecha z Brudzowa, który został przedstawiony jako mężczyzna w podeszłym wieku, o długich włosach i bujnym zaroście. Jego włosy zakryte są przez czepiec. Na jego twarzy widoczny jest uśmiech.

Uczniem Wojciecha z Brudzewa był z kolei najwybitniejszy polski astronom – Mikołaj Kopernik (1473‑1543), autor dzieła O obrotach sfer niebieskich (Dē revolūtiōnibus orbium coelestium). Fakt ten jednoznacznie potwierdza, jak ważnym ośrodkiem kultury i nauki był w tamtych czasach Kraków. Dla samej stolicy najwspanialszy okres miał jednak dopiero nadejść. Wielu wybitnych twórców polskiego humanizmu renesansowego również miało się dopiero pojawić.

RNinucIws8pLB1

Praca nieznanego autora przedstawia portret Mikołaja Kopernika, który został przedstawiony jako mężczyzna w średnim wieku. Kopernik ma długie ciemne włosy, pozuje z pół profilu. Na jego twarzy widoczny jest delikatny uśmiech. Ubrany jest w pomarańczową kamizelkę spod której wystaje czarna koszula.

Podsumowanie

Wzorem dla pierwszych twórców polskiego renesansu byli pisarze starożytni - zarówno greccy jak i łacińscy. Powracający ze studiów we Włoszech Grzegorz z Sanoka oddawał się lekturze i komentowaniu Wergiliusza. Kallimach zastosował normy starożytnej poezji, tworząc utwory traktujące o Polsce i czynach wybitnych Polaków. Wszechstronny Konrad Celtis komentował prozę Platona i Cycerona, żywo interesując się również poezją i teatrem Plauta oraz Terencjusza. Nawet krakowskie środowisko astronomiczne z Wojciechem Brudzewskim na czele, w swojej krytyce geocentryzmu nadal odwoływało się do antycznych koncepcji Ptolemeusza. Kolejni twórcy również mieli nawiązywać do antyku - początkowo w duchu imitātīō (naśladowania), następnie aemulātiō (współzawodniczenia ze starożytnym pierwowzorem).

Zadania

RPLtPtds2arbM

Ćwiczenie 2

Wskaż który z poniższych był nauczycielem Mikołaja Kopernika. Możliwe odpowiedzi: 1. Wojciech z Brudzewa 2. Konrad Celtis 3. Wit Stwosz

Wskaż który z poniższych był nauczycielem Mikołaja Kopernika. Możliwe odpowiedzi: 1. Wojciech z Brudzewa 2. Konrad Celtis 3. Wit Stwosz

Poniższym obrazom przyporządkuj odpowiedniego autora i tytuł.

Rafael Santi- Szkoła Ateńska, Michał Anioł- Stworzenie Adama, Leonardo da Vinci- Ostatnia Wieczerza

.................

.................

.................

RTz6HwIT513ic

Ćwiczenie 5

Właściwe nazwisko Kallimacha brzmiało. Możliwe odpowiedzi: 1. Filippo Buonaroti 2. Filipo Buonaccorsi 3. Filippo Santi

Właściwe nazwisko Kallimacha brzmiało. Możliwe odpowiedzi: 1. Filippo Buonaroti 2. Filipo Buonaccorsi 3. Filippo Santi

Właściwe nazwisko Kallimacha brzmiało:

• Filippo Buonarroti
• Filippo Buonaccorsi
• Filippo Santi

RYctKcwWZjZyi

Ćwiczenie 6

Łacińskie słowa: “Gregorius Sanocensis Archiepiscopus Leopoliensis” wskazują na: Możliwe odpowiedzi: 1, Arcybiskupa Leopolda z Sanoka 2. Grzegorza Leopolda, arcybiskupa sanockiego 3. Arcybiskupa lwowskiego Grzegorza z Sanoka

Łacińskie słowa: “Gregorius Sanocensis Archiepiscopus Leopoliensis” wskazują na: Możliwe odpowiedzi: 1, Arcybiskupa Leopolda z Sanoka 2. Grzegorza Leopolda, arcybiskupa sanockiego 3. Arcybiskupa lwowskiego Grzegorza z Sanoka

Łacińskie słowa: “Gregorius Sanocensis Archiepiscopus Leopoliensis” wskazują na:

• Arcybiskupa Leopolda z Sanoka
• Grzegorza Leopolda, arcybiskupa sanockiego
• Arcybiskupa lwowskiego Grzegorza z Sanoka

R1DE48XT9YPlz

Ćwiczenie 7

Wskaż gdzie znajduje się słynny portret Mikołaja Kopernika. Możliwe odpowiedzi: 1. Ratusz Staromiejski w Toruniu 2. Muzeum Narodowe w Warszawie 3. Antykamera króla Jana III Sobieskiego w Pałacu w Wilanowie 4. Muzeum Narodowe w Poznaniu 5. Komnaty Królewskie na Wawelu w Krakowie

Wskaż gdzie znajduje się słynny portret Mikołaja Kopernika. Możliwe odpowiedzi: 1. Ratusz Staromiejski w Toruniu 2. Muzeum Narodowe w Warszawie 3. Antykamera króla Jana III Sobieskiego w Pałacu w Wilanowie 4. Muzeum Narodowe w Poznaniu 5. Komnaty Królewskie na Wawelu w Krakowie

Poniższy portret przedstawia:

• Mikołaja Kopernika
• Grzegorza z Sanoka
• Wojciecha z Brudzewa

Słowniki

Galeria dzieł sztuki

R8xzFXYccO4ym1

Praca autorstwa Sebastiana del Piombo przedstawia domniemany portret Krzysztofa Kolumba, który został przedstawiony jako mężczyzna w średnim wieku. Kolumb ma średniej długości brązowe kręcone włosy, które są przykryte czarnym kapeluszem, ubrany jest w długą szatę spod której wystaje biała koszula. Na jego twarzy widoczne są liczne zmarszczki, oraz delikatny uśmiech. Mężczyzna spogląda w lewą stronę. Nad portretem znajduje się ledwo widoczna inskrypcja.

RVMkZtsgz1fHy1

Praca autorstwa Botticelliego przedstawia portret Dantego Alighieriego. Na szarym płótnie umieszczono portret wspomnianego mężczyzny, który widoczny jest z lewego profilu. Alighieri ubrany jest w czerwony kaptur z którego wychodzą białe ściągacze oraz czerwoną szatę. Na jego kapturze widoczny jest wieniec laurowy. Twarz Alighieriego nie zdradza żadnych emocji.

R1a56eu7WUiYa1

Praca nieznanego autora przedstawia portret Francesco Petrarki, młodego mężczyzny, który pozuje na stojąco. Mężczyzna ma na głowie brązowy kaptur na którym znajduje się wieniec z liści laurowych, ubrany jest w długą białą szatę. W jednej dłoni trzyma książkę, druga jest niewidoczna. Twarz mężczyzny nie wyraża żadnych uczuć, na jego twarzy widoczna jest obojętność.

R7RvwSLI87k5K1

Dzieło Michała Anioła przedstawia pracę pod tytułem „Stworzenie Adama”, które prezentuje stworzenie tytułowego Adama przez Boga. Na fresku z prawej strony widoczny jest starszy mężczyzna o siwych włosach oraz długiej siwej brodzie. Ubrany jest w długą białą szatę i lewituje w powietrzu. Wokół starszego mężczyzny krążą nagie osoby. Jego dłoń wyciągnięta jest w kierunku młodego mężczyzny siedzącego na wzgórzu. Jest to osoba o atletycznej budowie ciała, który opiera się o skałę w pozycji półleżącej.

R5aZbW4kXWMKf1

Dzieło Leonardo da Vinciego przedstawia pracę pod tytułem „Ostatnia wieczerza”, która prezentuje ostatnią wieczerzę Chrystusa ze swoimi apostołami. W centrum widoczny jest Chrystus, który został przedstawiony jako mężczyzna o długich brązowych włosach, ubrany jest w czerwono-niebieską szatę. Wokół Chrystusa zgromadzili się jego uczniowie. Uczta odbywa się w pomieszczeniu.

R1RzrageEYjl51

Dzieło Rafaela Santiego pod tytułem „Szkoła Ateńska” przedstawia dużą grupę ludzi rozmawiającą i pracującą w pomieszczeniach szkoły. W centrum fresku rozmawiają ze sobą Platon i Arystoteles. Jeden z nich ma czerwoną szatę, a drugi niebieską. W pomieszczeniu widoczne są liczne rzeźby, oraz łuki.

RDbvslapoJsmn1

Praca Wita Stwosza przedstawia wizerunek Kalimacha, który jest w trakcie pracy i siedzi przy pulpicie. Kalimach został przedstawiony jako mężczyzna w średnim wieku, o długich włosach, ubrany jest w długą szatę, w dłoniach trzyma księgę. W tle widoczne są nożyce, kałamarz oraz inne przedmioty potrzebne do tworzenia zapisków.

RNinucIws8pLB1

Praca nieznanego autora przedstawia portret Mikołaja Kopernika, który został przedstawiony jako mężczyzna w średnim wieku. Kopernik ma długie ciemne włosy, pozuje z pół profilu. Na jego twarzy widoczny jest delikatny uśmiech. Ubrany jest w pomarańczową kamizelkę spod której wystaje czarna koszula.

Bibliografia

A.W. Mikołajczak, Łacina w kulturze polskiej, Wrocław 1999.

J. Ziomek, Renesans, Warszawa 2018.