Ważne daty

Architektoniczne osiągnięcia Borrominiego

Francesco Castelli urodził się w 1599 roku w rodzinie kamieniarza, w miasteczku Bissone, na pograniczu włosko‑szwajcarskim. Spokrewniony był z wielkimi rzymskimi architektami; Domenico Fontaną i Carlo Maderną. Uczył się w Mediolanie, gdzie w hołdzie biskupowi Karolowi Boromeuszowi, kanonizowanemu w 1610 roku zmienił nazwisko z Castelli na Borromini. W 1619 roku wyjechał do Rzymu, gdzie pracował u krewnego – Carla Maderny, twórcy fasady głównej bazyliki św. Piotra na Watykanie. Dla niej rzeźbił herby, ornamenty i putti (małe aniołki). Borromini był świetnym rysownikiem, wkrótce stał się asystentem Berniniego i współpracował z nim przy budowie baldachimu nad grobem św. Piotra. Artyści się poróżnili, prawdopodobnie z powodów finansowych i Borromini rozpoczął karierę na własny rachunek i rywalizację z Berninim, którego artystyczną dominację przełamał.

Pierwszym dziełem Francesca Borrominiego jest kościół pod wezwaniem Karola Boromeusza wzniesiony przy placu Czterech Fontann – San Carlo alle Quattro Fontane zwany przez Rzymian San Carlino (Świętym Karolkiem). Budowla pochłonęła 11 678 scudi. Kościół i przylegający doń klasztor zbudowano w latach 1634‑1677 dla zakonu trynitarzy, wykupujących chrześcijan z rąk pogan. Jest to pierwszy kościół który wzniesiono na planie elipsy, nakreślonej na podstawie z dwóch trójkątów i koła (figur symbolizujących Trójcę świętą i jej doskonałość). Wnętrze nawy otoczyły kaplice i zakrystia, a całość nakryto kopułą w kształcie elipsy (z owalną latarnią), wspartą na kolumnach korynckich. Ściany wzniesiono z białego marmuru i stiuku. Wnętrze kopuły ozdobiły figury geometryczne zmniejszające swe rozmiary wraz ze wzrostem wysokości, tworząc w ten sposób iluzję kopuły o dużej wysokości.

Kościół rozsławił imię architekta tak, że wiele osób chciało, nadaremnie, uzyskać plany budowli. Jest to pierwsza, tak dynamiczna budowla, której fasadaFasadafasada faluje, cofa się częściowo i wysuwa do przodu umożliwiając jej optymalny ogląd z perspektywy niewielkiego placu i wąskiej ulicy, przy której wzniesiono kościół. Efekt ten uzyskano poprzez wsparcie na czterech kolumnach parteru i czterech kolumnach piętra dwóch wydatnych gzymsówGzymsgzymsów o wklęsło‑wypukłym biegu wzdłuż całej fasady, zastosowaniu wklęsłych ścian pomiędzy kolumnami oraz balustrady umieszczonej na międzypiętrowym gzymsie (pełniącym funkcję fryzuFryzfryzu oddzielającym parter od piętra zobacz balustradąBalustradabalustradą.

RMRGpmcMy7TpT1

Ilustracja o kształcie pionowego prostokąta przedstawia wnętrze kościoła św. Karola. Widok na ołtarz główny ukazuje wnękę, w której osadzony został obraz ołtarzowy. Po bokach dekorują ją białe podwójne kolumny korynckie. W górnej części zdjęcia widoczny jest fragment niszy.

R16c3WQwkKFug1

Zdjęcie o kształcie poziomego prostokąta przedstawia wnętrze kopuły San Carlo alle Quattro Fontane. Nawę główną, która ma rzut zbliżony do elipsy, okalają nieregularne kaplice i zakrystia. Owalne wnętrze przykrywa piękna kasetonowa kopuła. Charakteryzuje się geometrycznym wzorem z oknami otoczonymi fantazyjnymi ornamentami. Od elipsy biegną korynckie, białe kolumny ze złoconymi kapitelami.

Z nominacji Urbana VIII Francesco Borromini został architektem Uniwersytetu Rzymskiego. Przystąpił do projektowania okazałego kościoła jakim stał się kościół Stant’ Ivo alla Sapienza, zbudowany przy Palazzo della Sapienza (Pałacu Mądrości). Świątynię w jej zasadniczym zrębie zbudowano w latach 1642‑1660, wieńcząc całość wyjątkową kopułą ze spiralnie ukształtowaną latarniąLatarnialatarnią. Jej forma przypominać miała muszlę ozdobioną krzyżem i globem. Architekt wzniósł kościół na planie opartym o przenikanie się koła i trójkąta, figury symbolizujące jego cześć dla Boga odbijaną przez doskonałość geometrii. Borromini rzut świątyni oparł o dwa przecinające się trójkąty tworzące sześcioramienną gwiazdę (heksagramHeksagramheksagram). Wnętrze ujął okazałymi pilastrami, których kapitele podpierają wydatny gzyms będący podstawą kopuły zbudowanej w oparciu o sześć trójkątnych płaszczyzn. Kopułę tą zwieńczyła latarnia, której forma nawiązywała do wieży Babel, symbolu mądrości. Wyjątkowa jest fasada kościoła, która w dolnej części jest wklęsła, a w górnej wręcz odwrotnie – wypukła. Wklęsłą fasadę Borromini zaprojektował też dla kościoła Santa Agnese in Agone przy Piazza Navona, ujmując ją po bokach dwoma wieżami. Uważa się, że projekt ten pokazuje, jak powinna według Borrominiego wyglądać fasada kościoła św. Piotra na Watykanie aby lepiej wyeksponować kopułę Michała Anioła. Kościół powstał w miejscu związanym z męczeństwem św. Agnieszki. Borromini pracował przy nim w latach 1652‑1657 zastępując na stanowisku kierownika budowy rodzinę architektów Rainaldich.

R1Gt5bgJlQm091

Ilustracja o kształcie pionowego prostokąta przedstawia przekrój przez kościół Sant’ Ivo della Sapienza w Rzymie Francesco Borrominiego. Półkoliste wnętrze dzielone jest gzymsem – część dolną stanowi ściana i ołtarzowa, górną – kopuła zwieńczona wysoka latarnią. Po bokach zamknięte półkoliście, dwupoziomowe nawy boczne. Lawowany rysunek tuszem zawiera także elementy nieba i fragment placu przed kościołem.

RUD0SvTb79A5k1

Ilustracja o kształcie poziomego prostokąta przedstawia kościół Sant’ Ivo della Sapienza w Rzymie Francesco Borrominiego. Ukazuje widok na fasadę zamkniętą placem, otoczonym arkadowymi loggiami. W centrum znajduje się wklęsły łuk fasady, smukła latarnia nad kopułą o bogatych zdobieniach rzeźbiarskich. Kompozycja bryły jest zwarta, symetryczna i rytmiczna. Rytm pojawia się w układzie okien. Kondygnacje dzieli gzyms.

Kościół św. Jana na Lateranie należy do najważniejszych kościołów Rzymu. Jest bazyliką tytularną papieża, przy której pierwotnie mieściła się jego rezydencja. Pierwszy, starochrześcijański kościół został wzniesiony na terenie przekazanym chrześcijanom przez Konstantyna Wielkiego w latach 314‑318. Gdy zbliżał się jubileuszowy rok 1650 podjęto decyzję o jego gruntownej przebudowie. Zmieniła ona jednak wygląd i wystrój starego kościoła począwszy od fasady po okazałe, zdobione marmurami wnętrze. Borromini, któremu powierzono to zadanie musiał zachować dawną strukturę świątyni, która wyrażała ciągłość tradycji Kościoła. Borromini musiał zachować drewniany, kasetonowy stropStrop kasetonowykasetonowy strop oraz plan kościoła. Zachował też kształt prezbiterium, w którym zachowano starożytne cyborium będące baldachimem zdobiącym papieski ołtarz główny, w którym ukryto relikwie śś. Piotra i Pawła. Rzędy kolumn architekt zastąpił monumentalnymi filarami, w których umieszczono ok. 1750 roku figury 12 Apostołów. Uprościł też wnętrze, przekształcając je w istocie z pięcionawowego w trójnawowe. Dominuje szeroka nawa główna oraz transept.

RVuBPRhEtmvJN

Ilustracja interaktywna o kształcie pionowego prostokąta przedstawia wnętrze kościoła św. Jana na Lateranie. Uwagę zwraca dekoracyjna posadzka oraz dekorowany kasetonami płaski sufit. Po bokach znajduj a się arkadowe ściany, dzielące nawy. Przez zamieszczone nad nimi ona wpada światło dzienne. W tle widoczna jest apsyda z prezbiterium. Dodatkowo na ilustracji została zamieszczona informacja: 1. W absydzie zamykającej prezbiterium od strony wschodniej ustawiono tron papieski. Prace kosztowały około 70 000 scudi. Fasada bazyliki jest późniejsza, neoklasyczna, zbudowana w I połowie XVIII wieku.

Ilustracja interaktywna o kształcie pionowego prostokąta przedstawia wnętrze kościoła św. Jana na Lateranie. Uwagę zwraca dekoracyjna posadzka oraz dekorowany kasetonami płaski sufit. Po bokach znajduj a się arkadowe ściany, dzielące nawy. Przez zamieszczone nad nimi ona wpada światło dzienne. W tle widoczna jest apsyda z prezbiterium. Dodatkowo na ilustracji została zamieszczona informacja: 1. W absydzie zamykającej prezbiterium od strony wschodniej ustawiono tron papieski. Prace kosztowały około 70 000 scudi. Fasada bazyliki jest późniejsza, neoklasyczna, zbudowana w I połowie XVIII wieku.

1

1. W absydzie zamykającej prezbiterium od strony wschodniej ustawiono tron papieski. Prace kosztowały około 70 000 scudi. Fasada bazyliki jest późniejsza, neoklasyczna, zbudowana w I połowie XVIII wieku.

RnycdlHZsFnYb1

Ilustracja przedstawia plan kościoła św. Jana na Lateranie wraz z otaczającą zabudową. Rysunek wykonany został tuszem na papierze. Kościół ma rzut krzyża łacińskiego z apsydą i transeptem. Nawy boczne zawierają kaplice. Na planie zostały oznaczone poszczególne elementy kościoła. Pod rysunkiem znajduje się legenda. Opisy wykonane zostały w języku włoskim.

Mistrz iluzji

Francesco Borromini był mistrzem iluzji, kształtującym zaskakujące widza skróty perspektywiczne. Widać to na przykładzie Galerii Perspektywy w Palazzo Spada wzniesionej w latach 1652‑1653. Jest to galeria kolumnowa, która została zaprojektowana przez Borrominiego tak, aby zmierzający w jej kierunku widz myślał, że ma przed sobą do pokonania długi tunel składający się z kolumn dźwigających kolebkowe sklepienie.

R1D3VX8wpB9dQ

Ilustracja interaktywna o kształcie poziomego prostokąta przedstawia Galerię Palazzo Spada, zaprojektowaną przez Borrominiego. ukazuje przejście sklepione kolebkowo z kasetonami, zamknięte po bokach kolumnami w stylu doryckim Nad kolumnami znajduje się wystający gzyms. Dodatkowo na ilustracji została zamieszczona informacja: 1. Wrażenie długiego tunelu Borromini uzyskał stopniowo zmniejszając wysokość kolumn – przy wejściu są one znacznie wyższe a na końcu galerii – niższe (na początku liczą 5,8 metra a na wyjściu tylko 2, 5 metra). Korytarz galerii zwęża się z 3,5 do 1 metra. Dzięki tym zabiegom galeria wydaje się mieć długość około 30 metrów, w istocie ma ich tylko 8 a figurka Marsa w jej głębi mierzy tylko 60 cm.

Ilustracja interaktywna o kształcie poziomego prostokąta przedstawia Galerię Palazzo Spada, zaprojektowaną przez Borrominiego. ukazuje przejście sklepione kolebkowo z kasetonami, zamknięte po bokach kolumnami w stylu doryckim Nad kolumnami znajduje się wystający gzyms. Dodatkowo na ilustracji została zamieszczona informacja: 1. Wrażenie długiego tunelu Borromini uzyskał stopniowo zmniejszając wysokość kolumn – przy wejściu są one znacznie wyższe a na końcu galerii – niższe (na początku liczą 5,8 metra a na wyjściu tylko 2, 5 metra). Korytarz galerii zwęża się z 3,5 do 1 metra. Dzięki tym zabiegom galeria wydaje się mieć długość około 30 metrów, w istocie ma ich tylko 8 a figurka Marsa w jej głębi mierzy tylko 60 cm.

1

1. Wrażenie długiego tunelu Borromini uzyskał stopniowo zmniejszając wysokość kolumn – przy wejściu są one znacznie wyższe a na końcu galerii – niższe (na początku liczą 5,8 metra a na wyjściu tylko 2, 5 metra). Korytarz galerii zwęża się z 3,5 do 1 metra. Dzięki tym zabiegom galeria wydaje się mieć długość około 30 metrów, w istocie ma ich tylko 8 a figurka Marsa w jej głębi mierzy tylko 60 cm.

Papież Grzegorz XV utworzył 22 czerwca 1622 roku dla misjonarzy Congregazione di Propaganda Fide. Prace nad powstaniem budynku dla Kongregacji zlecono najpierw Berniniemu, a potem Borrominiemu od 1648, prace ukończono w 1667 roku, po śmierci artysty). Borromini zbudował fasadę od strony Via di Propaganda, burząc kaplice Re Magi Berniniego, która postawił od nowa we własnym stylu (powstała Capella dei Re Magi – Kaplica Trzech Króli).

RRxqIk9JaZdtb

Ilustracja interaktywna o kształcie kwadratu przedstawia fasadę Palazzo Propaganda Fide od strony Via di Propaganda, zaprojektowaną przez Borrominiego. Fragment ukazuje widok na drugą kondygnację, w której znajdują się okna dekorowane kolumienkami i zwieńczone łukiem. Nad nimi wystaje dekoracyjny gzyms gierowany. Dodatkowo na ilustracji została zamieszczona informacja: 1. Aby ożywić i zdynamizować fasadę zastosował pilastry, które wydają się obracać według własnej osi, wklęsłe ościeża okien oraz wklęsło wypukłe gzymsy i fryzy.

Ilustracja interaktywna o kształcie kwadratu przedstawia fasadę Palazzo Propaganda Fide od strony Via di Propaganda, zaprojektowaną przez Borrominiego. Fragment ukazuje widok na drugą kondygnację, w której znajdują się okna dekorowane kolumienkami i zwieńczone łukiem. Nad nimi wystaje dekoracyjny gzyms gierowany. Dodatkowo na ilustracji została zamieszczona informacja: 1. Aby ożywić i zdynamizować fasadę zastosował pilastry, które wydają się obracać według własnej osi, wklęsłe ościeża okien oraz wklęsło wypukłe gzymsy i fryzy.

1

1. Aby ożywić i zdynamizować fasadę zastosował pilastry, które wydają się obracać według własnej osi, wklęsłe ościeża okien oraz wklęsło‑wypukłe gzymsy i fryzy.

Ponieważ Francesco Borromini kształcił się w Mediolanie uważa się, że architektura tamtejszej gotyckiej katedry musiała wywrzeć wpływ na jego twórczość. Stąd stosowanie przez niego rzymskiej, czerwonej cegły do budowy trzech budowli: Santa Maria dei Sette Dolori, Sant’ Andrea delle Fratte i oratorium Filipinów. Pierwszy kościół zbudowano w latach 1643‑1665. Borromini zaprojektował siedmioosiową, dwupiętrową, surową, ceglaną fasadę, planując budowę niewielkiej wieżyczki. Niestety wieżyczki tej nie zbudowano. Drugi budynek, już z wieżyczką to kościół św. Andrzeja, zaprojektowany został przez Borrominiego w 1653 roku. Architekt połączył tu późnorenesansową/wczesnobarokową fasadę kościoła, wzorowaną być może na fasadzie jezuickiej świątyni Il Gesù, z korpusem z charakterystycznymi dla niego wklęsło‑wypukłymi ścianami. Wzniósł też wieżyczkę z białego kamienia, wzorowaną na rzymskim grobowcu zw. Conocchia. Trzecią budowlą jest oratorium, czyli sala do odprawiania śpiewanych mszy. Jej budowę zlecili oratorianie z zakonu Filipa Neri, którzy w 1575 roku otrzymali stary kościół Santa Maria in Valicella i ogłosili konkurs na nową budowlę. Konkurs wygrał Borromini, który ją zaprojektował zadbał, by wzniesiono ją pod jego nadzorem, co uczyniono w latach 1637‑1650. Fasada oratorium to kwintesencja stylu Borrominiego – aby nie tworzyć masywnego, jednolitego lica budynku, środkową, wklęsłą, ujętą pilastrami część fasady wysunięto do przodu, wieńcząc ją frontonemFrontonfrontonem o kształcie zbliżonym kształtem do trójkąta. Dodatkowo fasadę ożywia dodany w górnej części balkon z wklęsłą niszą.

R1KhQpSjYxgKM1

Zdjęcie o kształcie pionowego prostokąta przedstawia kościół Santa Maria dei Sette Dolori w Rzymie. Fasada wykonana jest z surowej cegły i ma kształt wklęsłych i wypukłych linii. Naroże jest zaokrąglone a ściana posiada małe półeliptyczne wgłębieniami na środku. Przed kościołem znajduje się niewielki plac

RajkoEfhdBNwQ1

Ilustracja o kształcie kwadratu przedstawia kościół Sant Andrea delle Fratte w Rzymie. Zdjęcie zostało wykonane od strony północno-zachodniej. Ukazuje dwukondygnacyjną budowlę z cegły z detalami architektonicznymi z kamienia lub stiuku. Pierwsza kondygnacja fasady dekorowana jest sześcioma jońskimi pilastrami, jej część środkowa z czterema pilastrami jest lekko wysunięta do przodu. Pilastry podtrzymują belkę z fryzem i wystającym gzymsem. Drzwi wejściowe mają podniesiony fronton na wspornikach, a nad nim tarczę z herbem rodziny Del Bufalo. Druga kondygnacja znajduje się na cokole z pięcioma wpuszczonymi prostokątnymi panelami. Nad cokołem cztery ceglane pilastry korynckie podtrzymują belkę z trójkątnym frontonem o niewypełnionym tympanonie.

R1JfsTJNfZXJe1

Ilustracja o kształcie poziomego prostokąta przedstawia Oratorium Filipinów w Rzymie. Główny korpus jest podzielony na pięć sektorów przez pilastry Centralny obszar fasady i jej pilastry wykonane są z cienkich cegieł, z bardzo drobnymi połączeniami. Naroże wypełniają masywne pilastry, mające na celu eliminację krzywizn zaokrąglenia. Fasada oparta jest na symetrii.

Francesco Borromini był jednym z najwybitniejszych architektów barokowego Rzymu. Konkurował z Gianlorenzo Berninim, który jego dzieła określał jako ekstrawaganckie. Czasem, gdy chciano obrazić Borrominiego, mówiono, że są one gotyckie.

Borromini przełamał dominację artystyczną Berniniego i stworzył dzieła, wobec których nikt nie mógł przejść obojętnie. Jego architektura nie wywarła jednak większego wpływu na architekturę Europy, w której poszukiwano mniej dynamicznych form (np. we Francji odrzucono projekty Berniniego). W kolejnych wiekach architekturę Borrominiego krytykowano, traktując ją, podobnie jak barok, jako wynaturzenie. Dopiero na przełomie XIX i XX wieku nareszcie uznano wartość baroku i doceniono Francesco Borrominiego, introwertycznego architekta epoki Rubensa, Rembrandta, Galileusza i Newtona.

Słownik pojęć

Słownik pojęć został opracowany na podstawie:

Słownik terminologiczny sztuk pięknych, opr. zbiorowe pod red. Krystyny Kubalskiej‑Sulkiewicz, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2003

Galeria dzieł sztuki

RdhQWL8zBtklH1

Ilustracja o kształcie pionowego prostokąta przedstawia fasadę kościoła San Carlo alle Quattro Fontane Francesco Borrominiego. Jej krzywa linia wychodzi na wąską ulicę. Podzielona jest na dwie części fryzem. Na fryzie znajduje się napis "IN HONOREM SS TRINITAIS ETD CAROLI M DC LXVII", co znaczy "Na cześć Świętej Trójcy i Karolowi, 1667 r." Pierwsza i druga kondygnacja powtarza ten sam rytm kolumn. Górną wieńczy owalne wklęsłe lustro. W niszach dolnej znajdują się figury, górne są puste.

R1Gt5bgJlQm091

Ilustracja o kształcie pionowego prostokąta przedstawia przekrój przez kościół Sant’ Ivo della Sapienza w Rzymie Francesco Borrominiego. Półkoliste wnętrze dzielone jest gzymsem – część dolną stanowi ściana i ołtarzowa, górną – kopuła zwieńczona wysoka latarnią. Po bokach zamknięte półkoliście, dwupoziomowe nawy boczne. Lawowany rysunek tuszem zawiera także elementy nieba i fragment placu przed kościołem.

RUD0SvTb79A5k1

Ilustracja o kształcie poziomego prostokąta przedstawia kościół Sant’ Ivo della Sapienza w Rzymie Francesco Borrominiego. Ukazuje widok na fasadę zamkniętą placem, otoczonym arkadowymi loggiami. W centrum znajduje się wklęsły łuk fasady, smukła latarnia nad kopułą o bogatych zdobieniach rzeźbiarskich. Kompozycja bryły jest zwarta, symetryczna i rytmiczna. Rytm pojawia się w układzie okien. Kondygnacje dzieli gzyms.

Rz1BbaxlkCBnk1

Ilustracja o kształcie pionowego prostokąta przedstawia wnętrze kościoła św. Jana na Lateranie. Uwagę zwraca dekoracyjna posadzka oraz dekorowany kasetonami płaski sufit. Po bokach znajduj a się arkadowe ściany, dzielące nawy. Przez zamieszczone nad nimi ona wpada światło dzienne. W tle widoczna jest apsyda z prezbiterium.

RoyePSQ5biTtr1

Ilustracja o kształcie poziomego prostokąta przedstawia Galerię Palazzo Spada, zaprojektowaną przez Borrominiego. ukazuje przejście sklepione kolebkowo z kasetonami, zamknięte po bokach kolumnami w stylu doryckim Nad kolumnami znajduje się wystający gzyms.

R16c3WQwkKFug1

Zdjęcie o kształcie poziomego prostokąta przedstawia wnętrze kopuły San Carlo alle Quattro Fontane. Nawę główną, która ma rzut zbliżony do elipsy, okalają nieregularne kaplice i zakrystia. Owalne wnętrze przykrywa piękna kasetonowa kopuła. Charakteryzuje się geometrycznym wzorem z oknami otoczonymi fantazyjnymi ornamentami. Od elipsy biegną korynckie, białe kolumny ze złoconymi kapitelami.

RXA41WWjUd3pz1

Ilustracja o kształcie kwadratu przedstawia fasadę Palazzo Propaganda Fide od strony Via di Propaganda, zaprojektowaną przez Borrominiego. Fragment ukazuje widok na drugą kondygnację, w której znajdują się okna dekorowane kolumienkami i zwieńczone łukiem. Nad nimi wystaje dekoracyjny gzyms gierowany.

R1KhQpSjYxgKM1

Zdjęcie o kształcie pionowego prostokąta przedstawia kościół Santa Maria dei Sette Dolori w Rzymie. Fasada wykonana jest z surowej cegły i ma kształt wklęsłych i wypukłych linii. Naroże jest zaokrąglone a ściana posiada małe półeliptyczne wgłębieniami na środku. Przed kościołem znajduje się niewielki plac

RajkoEfhdBNwQ1

Ilustracja o kształcie kwadratu przedstawia kościół Sant Andrea delle Fratte w Rzymie. Zdjęcie zostało wykonane od strony północno-zachodniej. Ukazuje dwukondygnacyjną budowlę z cegły z detalami architektonicznymi z kamienia lub stiuku. Pierwsza kondygnacja fasady dekorowana jest sześcioma jońskimi pilastrami, jej część środkowa z czterema pilastrami jest lekko wysunięta do przodu. Pilastry podtrzymują belkę z fryzem i wystającym gzymsem. Drzwi wejściowe mają podniesiony fronton na wspornikach, a nad nim tarczę z herbem rodziny Del Bufalo. Druga kondygnacja znajduje się na cokole z pięcioma wpuszczonymi prostokątnymi panelami. Nad cokołem cztery ceglane pilastry korynckie podtrzymują belkę z trójkątnym frontonem o niewypełnionym tympanonie.

R1JfsTJNfZXJe1

Ilustracja o kształcie poziomego prostokąta przedstawia Oratorium Filipinów w Rzymie. Główny korpus jest podzielony na pięć sektorów przez pilastry Centralny obszar fasady i jej pilastry wykonane są z cienkich cegieł, z bardzo drobnymi połączeniami. Naroże wypełniają masywne pilastry, mające na celu eliminację krzywizn zaokrąglenia. Fasada oparta jest na symetrii.

Bibliografia

Słownik terminologiczny sztuk pięknych, opr. zbiorowe pod red. Krystyny Kubalskiej‑Sulkiewicz, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2003