przełom X i XI w. – rotunda Najświętszej Marii Panny (Feliksa i Adaukta) w Krakowie
I poł. XII w. – kolegiata św. Piotra i Pawła w Kruszwicy
XII w. – kolegiata Najświętszej Marii Panny i św. Aleksego w Tumie pod Łęczycą
XII w. – kościół św. Trójcy w Strzelnie
XII w. – krypta św. Leonarda na Wawelu, Kraków
XII w. – Rotunda św. Prokopa, Strzelno
II poł. XII w. – Drzwi Gnieźnieńskie
II poł. XII w. – płyta wiślicka
ok. 1250 – koniec stylu romańskiego w Polsce
m7e7319effa0bdf52_0000000000053
1
Scenariusz lekcji dla nauczyciela
R1TPBcLGBBzmM1
m7e7319effa0bdf52_0000000000056
I. Rozwijanie zdolności rozumienia przemian w dziejach sztuki w kontekście ich uwarunkowań kulturowych, środowiskowych, epok, kierunków, stylów i tendencji w sztuce. Uczeń:
1. wykazuje się znajomością chronologii dziejów sztuki, z uwzględnieniem:
c) średniowiecza (sztuki bizantyńskiej, karolińskiej, ottońskiej, romańskiej, gotyckiej, protorenesansowej),
2. wymienia cechy sztuki poszczególnych epok, kierunków i tendencji;
3. rozumie konteksty kulturowe i uwarunkowania przemian w dziejach sztuki (w tym historyczne, religijne, filozoficzne);
II. Zapoznawanie z najwybitniejszymi dziełami w zakresie architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:
12. wskazuje w dziele sztuki symbol i alegorię, potrafi wytłumaczyć ich znaczenie;
13. dokonuje opisu i analizy, w tym porównawczej, dzieł z uwzględnieniem ich cech formalnych:
a) w architekturze: planu, układu przestrzennego, opisu fasady i elewacji, wnętrza,
16. rozpoznaje podstawowe motywy ikonograficzne, świętych chrześcijańskich, bogów greckich i alegorie wybranych pojęć na podstawie atrybutów;
18. formułuje samodzielne, logiczne wypowiedzi argumentacyjne na temat dzieł sztuki.
3. umiejscawia dzieła w czasie (wskazuje stulecie powstania dzieł sztuki dawnej, a w przypadku dzieł sztuki nowoczesnej i współczesnej datuje je z dokładnością do połowy wieku), w nielicznych przypadkach, dotyczących sztuki nowoczesnej i współczesnej, zna daty powstania dzieł lub datuje je z dokładnością jednej dekady;
4. zna plany i układy przestrzenne najbardziej znanych dzieł architektury oraz dzieł charakterystycznych dla danego stylu i kręgu kulturowego;
9. identyfikuje najbardziej reprezentatywne i najsłynniejsze dzieła na podstawie charakterystycznych środków warsztatowych i formalnych oraz przyporządkowuje je właściwym autorom;
IV. Kształcenie w zakresie rozumienia i stosowania terminów i pojęć związanych z dziełami sztuki, ich strukturą i formą, tematyką oraz techniką wykonania. Uczeń:
1. definiuje terminy związane z opisem formy i struktury dzieła architektonicznego, w tym określenia dotyczące typów i elementów planów budowli, elementów konstrukcyjnych i dekoracyjnych (dekoracji fasady i wnętrza) oraz układu przestrzennego;
5. analizując i opisując dzieła architektoniczne, właściwie stosuje terminy i pojęcia dotyczące struktury architektury;
6. właściwie stosuje terminy dotyczące opisu treści i formy dzieł sztuk plastycznych;
9. nazywa oznaczone na ilustracji elementy architektoniczne, właściwe dla poszczególnych stylów i tendencji, w tym:
e) romańskich.
m7e7319effa0bdf52_0000000000063
Nauczysz się
charakteryzować cechy architektury romańskiej w Polsce;
analizować bryłę i dekorację budowli pochodzących z tego okresu;
odczytywać symbole i alegorie polskich rzeźbach romańskich;
rozpoznawać zabytki sztuki romańskiej;
przeprowadzać analizę porównawczą rzeźb.
m7e7319effa0bdf52_0000000000070
Przed lekcją
Zapoznaj się z animacją o historii św. Wojciecha w Drzwiach Gnieźnieńskich, dostępną tutajm7e7319effa0bdf52_0000000000033tutaj
Znaczenie chrystianizacji dla kształtowania się stylu romańskiego w Polsce
Wydarzeniem, które miało wpływ na rozwój stylu romańskiego był chrzest przyjęty przez Mieszka I w 966 roku, który przyczynił się do chrystianizacji kraju i wpisaniu Polski w zachodni krąg kultury europejskiej, a tym samym pojawienie się architektury kamiennej. Wykorzystanie tego surowca do budowy świątyń miało podkreślić rangę obiektów, niezniszczalność wiary i instytucji kościelnej. Jako przedromańskie powstały w X wieku pierwsze kamienne budowle bazylikoweBazylikabazylikowe o układzie trzynawowym. Były masywne, ciężkie i mroczne, posiadały niewielkie, głęboko osadzone okna i nawiązywały do wzorców karolińskich oraz ottońskich.
Chrystianizacja przyczyniła się do zbudowania pierwszej katedry na Ostrowie Tumskim w Poznaniu o bazylikowym układzie z prezbiterium zakończonym absydąAbsydaabsydą. Od strony zachodniej posiadała kolumnową galerię – westwerkWestwerkwestwerk przeznaczony dla świeckiego władcy i jego dworu. Jednym z najstarszych zabytków z czasów Mieszka I i Bolesława Chrobrego jest zespół budowlany na Ostrwie Lednickim koło Gniezna, w skład którego wchodziła m.in. kaplicaKaplicakaplica założona na planie krzyża greckiego z rotundąRotundarotundą i licznymi absydami, połączona z prostokątnym palatium.
RwlTGj8mZKaYS1
Rotundy, mające swoje źródło w architekturze antycznej, a przejęte później przez sztukę karolińską, należały do powszechnych budowli wczesnoromańskich. Prawdopodobnie na przełomie X i XI wieku została wzniesiona rotunda Najświętszej Marii Panny, później pod wezwaniem Feliksa i Adaukta, z czterema półkolistymi absydami.
Posadowiona jest wprost na skale. Jej mury, wykonane z płytowego piaskowca łączonego zaprawą wapienną, zachowały się średnio do wysokości około 3m, zaś apsyda południowo‑wschodnia – aż do 7 m. Ocalało również ościeże przejścia pomiędzy kolistym aneksem a nawą oraz części obramień dwu otworów okiennych o dwustronnym rozglifieniu.
Trudno jednoznacznie określić funkcję tej kaplicy w obrębie kurii książęcej. Jej niewielka skala świadczy o charakterze ściśle prywatnym, przeznaczeniu do użytkowania jedynie przez władcę i jego najbliższe otoczenie. Być może służyła ona do gromadzenia i eksponowania relikwii, stanowiąc swoisty skarbiec tego typu przedmiotów, niezwykle cennych pod względem materialnym oraz ideowym.
Źródło: http://wawel.pl/okresy/okres‑przedromanski/rotunda‑czteroapsydowa‑sw‑sw‑feliksa‑i-adaukta/ (dostęp z dnia 31.03.2018)
R1bxDTOZ3dkKZ1
R1ZbkbfPpk5ZY1
Rozwój architektury polskiej i rzeźby architektonicznej w okresie rozkwitu romanizmu
Największy rozkwit architektury romańskiej w Polsce przypada na wiek XII. Mimo rozbicia dzielnicowego, w sztuce tego okresu nastąpił rozwój dzięki fundatorom oraz napływającym z Saksonii, Dolnej Nadrenii, znad Mozy i z Włoch architektonicznym wzorom, a także przybywających budowniczych, którzy udoskonalili obróbkę kamienia, stropyStropstropy zastąpili sklepieniamiSklepieniesklepieniami i wzbogacili dekorację rzeźbiarską.
Na krakowskim Wawelu, z inicjatywy Bolesława Szczodrego lub Władysława Hermana, powstała na przełomie XI i XII wieku katedra mająca formę bazyliki z absydą i emporami, dwiema wieżami od zachodu oraz kryptamiKryptakryptami, z których zachowała się zachodnia krypta św. Leonarda, posiadająca układ trzynawowy z absydą i sklepienie krzyżoweSklepieniesklepienie krzyżowe, wsparte na sześciu kolumnachKolumnakolumnach, dekorowanych głowicamiGłowica (kapitel)głowicami kostkowymi.
R1JuGVUvT7oKV1
Układ bazylikowy posiada także kolegiata św. Piotra i Pawła w Kruszwicy. Bryła została oparta na idei budowli z Cluny – liczne dostawione do niej absydy służyły wprowadzeniu do wnętrz wielu ołtarzy.
Kolegiata w Kruszwicy należy do najlepiej zachowanych zabytków sztuki romańskiej w Polsce. Świątynia zbudowana została w połowie XI wieku jako trójnawowa bazylika na planie krzyża łacińskiego; w pierwszej połowie XII wieku dobudowano boczne kaplice nadając jej wygląd charakterystyczny dla ówczesnych kościołów benedyktyńskich. (…)
Kościół zbudowany jest z ciosanych, granitowych i piaskowcowych kamieni. Jest to budowla trzynawowa, bazylikowa z nawą poprzeczną – transeptem. Elewację wschodnią tworzy pięć półokrągłych absyd o różnej wielkości. Zachodnia fasada, niegdyś dwuwieżowa, ma obecnie jedną późnogotycką wieżę, nakrytą hełmem namiotowym. (…) Od strony południowej do kościoła prowadzą trzy romańskie portale, portal północny jest zamurowany.
Źródło: http://www.szlakpiastowski.pl/obiekty/trasa‑zachod‑wschod/kruszwica/kolegiata‑ss‑piotra‑i-pawla (dostęp z dnia 31.03.2018)
R1F092AFQR1BW1
R1Q8lmbilyDot1
Przykładem kolegiaty romańskiej jest także kościół pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny i św. Aleksego w Tumie pod Łęczycą. Budowlę zbudowano na założeniu dwuchórowym bez transeptuTransepttranseptu. Jest to trójnawowa bazylikaBazylikabazylika, której nawy boczne i prezbiteriumPrezbiteriumprezbiterium zostały zamknięte absydami. Od strony wschodniej znajdują się dwie niższe wieże o przekroju koła, natomiast od zachodu wysokie wieże czworoboczne, posiadające w dolnych kondygnacjach biforiaBiforiumbiforia, a w części górnej triforiaTriforiumtriforia. Kolumienki okien zwieńczone są głowicami kostkowymi, a poszczególne kondygnacje otoczone lizenąLizenalizeną z fryzem arkadkowymFryz arkadkowyfryzem arkadkowym.
RQSDx73FDX42x1
RuzouoT1VCEI01
R15RCkOA69CBN1
Do tradycji rotundRotundarotund nawiązuje kościół św. Prokopa w Strzelnie z II poł. XII wieku. Centralna część łączy się z kwadratowym prezbiterium, dwiema absydami od północy oraz emporąEmporaemporą i cylindryczna wieżą. Ściany wykonane zostały z kostki granitowej, a nawę sklepiono płytkami ceramicznymi i wzmocniono pasami z piaskowca.
R1GoZme82PaVk1
Rc8Hs4DVcENzR1
Perły polskiej rzeźby i plastyki romańskiej
Rzeźba romańska jest w znacznym stopniu zintegrowana z architekturą. Prawo ram ograniczało tę dyscyplinę, podporządkowując się strukturalnym zasadom budownictwa. Mimo to romanizm nie pozbawił sztuki rzeźbiarskiej zaniku – stanowiąc dekoracyjną oprawę surowej architektury, często stanowiła o jej dekoracyjności oraz przepełniona była symboliką.
Wpływy włoskie i francuskie widoczne są w dekoracji rzeźbiarskiej tumskiej kolegiaty. Wewnątrz tympanonuTympanontympanonu, datowanego na ok. 1160 rok i otoczonego trzema szerokimi łukami uskokowych archiwoltArchiwoltaarchiwolt, które dekorowane są splotami roślinnymi i motywami zoomorficznymi, znajduje się Matka Boska z Dzieciątkiem w otoczeniu aniołów. Archiwolty schodkowego portaluPortalportalu wsparte są na kolumnach z głowicami, dekorowanymi akantamiAkantakantami.
Rz1txQ5AJ8WhV1
Znaczącymi zabytkami romańskimi ze Strzelna są rzeźby z bazyliki św. Trójcy, budowli powstałej jako kościół klasztorny wspólnoty kanoniczek reguły św. Norberta, jednak przebudowanej w okresie gotyku i późnego baroku. Z dawnej świątyni przetrwał między innymi tympanon fundacyjny, prawdopodobnie pierwotnie osadzony w zachodnim przęśle nawyPrzęsłoprzęśle nawy południowej, a obecnie dekorujący wejście późnogotyckiej kaplicy św. Barbary. Płaskorzeźba pełni rolę symbolicznego aktu przekazania kościoła św. Annie. Ukazuje świętą trzymająca małą Marię w towarzystwie dwóch fundatorów – mężczyzny przekazującego model kościoła i kobiety z księgą w rękach. W półkolu nad przedstawieniem znajduje się napis: TOBIE, ANNO CZCIGODNA MATKO POBOŻNEJ DZIEWICY MARII, DAREM TYM CZEŚĆ ODDAJE PIOTR, TAK SOBIE TEGO ONGIŚ ŻYCZYŁ, który mógłby wskazywać albo na uczczenie św. Anny przez poświęcenie jej Kościoła, albo na osobę Marii, która została zaakcentowana w tekście.
Ry0WQtYrirtJR1
Najbardziej jednak znanym zabytkiem z kościoła św. Trójcy są międzynawowe kolumny z wyobrażeniem cnót i przywar (występków). Trzony kolumnTrzonTrzony kolumn podzielone są pasami ornamentów roślinnych na trzy strefy, w każdej z nich znajduje się sześć arkadekArkadkaarkadek, w których umieszczone zostały postacie kobiet i mężczyzn, będących alegoriami postaw moralnych. Wszystkie cnoty można rozpoznać po kolistych nimbachNimbnimbach wokół głów i są one zgromadzone na kolumnie południowej, a przywary znalazły się na kolumnie północnej.
W strefie dolnej kolumny cnót można rozpoznać: Sprawiedliwość z wagą w ręku, Roztropność trzymającą książkę, Wstrzemięźliwość z szeroko otwartymi oczyma, Posłuszeństwo dłonią dotykającą piersi, Cierpliwość napominającą gestem prawej ręki o wyciągniętym palcu wskazującym. W strefie środkowej Pokora, uważana przez teologów za królową cnót, ukazana jest jako kobieta z warkoczami spływającymi na barki i skrzyżowanymi rękoma, Radości towarzyszy wyłaniająca się z obłoków Ręka Boga. W strefie górnej znalazły się: Czystość z berłem zakończony kwiatem lilii, Wiara z krzyżem w ręku oraz po raz drugi Posłuszeństwo. ReliefReliefRelief na głowicy przedstawia Chrzest Chrystusa w Jordanie, dokonywany przez św. Jana Chrzciciela w towarzystwie aniołów, pełniących rolę atlantówAtlantatlantów.
Na kolumnie północnej w strefie dolnej znalazły się: Gniew w postaci kobiety, szarpiącej w napadzie złości swe włosy, Pycha z dumnie podniesioną głową i ręką wskazującą na warkocz. Pas środkowy wypełniły przedstawienia: Obżarstwa – kobiety o zaokrąglonych kształtach i zbliżająca łapczywie jedzenie do ust, Zabójstwa jako mężczyzny w rycerskiej tunice i z mieczem w ręku, Swawoli jako mężczyzny z kloszowatym przedmiotem w ręku (atrybutem Swawoli jest dzwonek), Krzywoprzysięstwa jako mężczyzny z mieczem i uniesioną lewą ręką, Niewiary lub Bałwochwalstwa jako postaci trzymającej w prawej ręce odwrócony krzyż, a lewej ułożonej na piersi. Górny pas przedstawia m.in.: Zawiść – kobietę z wężem w ręku, Nieczystość zasłaniającą znamiona płci rękoma (odpowiednik antycznej Wenus Wstydliwej).
Warsztat kolumn ze Strzelna wskazuje na cechy antykizujące - postacie mają na sobie udrapowane szaty, podkreślające anatomię, ich postawy podkreślają ugiętą nogę na wzór kontrapostuKontrapostkontrapostu rzeźb klasycznych, a najsilniejszym dowodem na oddziaływanie antyku jest obecność aktu na kolumnie przywar. Ponadto w dekoracjach nie pojawiają się ornamenty abstrakcyjne i zwierzęce, charakterystyczne dla rzeźby romańskiej.
RHal7GlRmVtme1
Rx8L1Fs854rXX1
Raia3wtFd7i391
Do ważnych zabytków romańskich o charakterze reliefowym należy gipsowa płyta z krypty kolegiaty w Wiślicy z II poł. XII wieku, składająca się z dwóch pól, na których przedstawieni są adoranci w modlitewnych pozach – zgrupowanych po trzech w każdym polu. Mają złożone dłonie i wzniesione ku górze głowy. Gesty postaci wyraźnie skierowane są ku wyobrażeniu Chrystusa lub Marii, pierwotnie znajdujące się na ołtarzu. Częściowo zachowany napis wskazuje na postawę pokory i pobożności chrześcijańskiej: Ci pragną być deptani, aby kiedyś móc wznieść się do gwiazd. Pola otacza dekoracyjna bordiura, której lewą część wypełniają zwierzęta: lew, centaur, smok i bazyliszek, u góry znajdują się dwa lwy z umiejscowionym pomiędzy nimi Drzewem Życia. Inne pasy wypełnia dekoracja roślinna w postaci plecionki, przeplatana przedstawieniami zoomorficznymi.
RZ0tSiImdaywQ1
RaBfrOAQH5FUg1
Program i symbolika Drzwi Gnieźnieńskich
Najcenniejszym zabytkiem polskiej rzeźby romańskiej są brązowe Drzwi Gnieźnieńskie, wykonane dla katedry w Gnieźnie, a znajdujące się dziś w jej gotyckim portalu zachodniego przęsła nawyPrzęsłoprzęsła nawy południowej. Składają się z dwu skrzydeł nierównej wielkości i zostały odlane ze stopu miedzi i cyny metodą wosku traconegoWosk traconywosku traconego. Osobno zostały odlane kołatyKołata (kołatka)kołaty, które przylutowano.
Ostateczny materialny kształt stworzonej w Wielkopolsce wizji artystycznej nadali jej mistrzowie sztuki odlewniczej z nieznanego nam warsztatu, sprowadzonego do Gniezna z ziem Cesarstwa. W oparciu o przygotowany materiał ikonograficzny, artysta biegły w snycerstwie wykonał model w skali 1:1 w pszczelim wosku. Powstałą w ten sposób rzeźbę pokryto masą z ogniotrwałej gliny. Podczas procesu ogrzewania glinianej formy, topiący się wosk został usunięty z wnętrza, a w jego miejsce wlano roztopiony brąz. Po ostygnięciu całości, glinianą formę rozbito, a gotowe dzieło sztuki wmontowano w główny portal gnieźnieńskiej archikatedry.
Źródło: http://muzeumgniezno.pl/fotki/files/files/aktualnosci/2017‑10/000_Wetesko_materialy.pdf (dostęp z dnia 31.03.2018)
Drzwi poświęcone są epizodom i zdarzeniom z życia i męczeńskiej śmierci św. Wojciecha, ukazanych w osiemnastu kwaterachKwaterakwaterach – dziewięć scen lewego skrzydła przedstawia jego pobyt w Czechach, Niemczech i Włoszech, a na dziewięciu kwaterach prawego skrzydła mówi o pobycie w Prusach i pośmiertnych losach w Polsce. Sceny zostały tak dobrane, by ukazywały sytuacje wyjątkowe z życia świętego. Ich narracja zaczyna się u dołu skrzydła lewego, czyta się je ku górze, następnie skrzydło prawe, od góry do dołu.
W swym ogólnym zarysie tak skonstruowany program przedstawień ilustruje chrześcijańską ideę świętości, pojmowaną jako naśladownictwo Chrystusa (imitatio Christi) i znak jego obecności na Ziemi. Nie przypadkiem cykl rozwija się, podobnie jak obrazowe opowieści o Chrystusie, od dzieciństwa Wojciecha, przez jego publiczną działalność (pełną cudów, a zarazem podporządkowaną głoszeniu słowa bożego) po Pasję. Nawet poszczególne sceny, zarówno w ogólnych schematach kompozycyjnych jaki i w wielu motywach, nawiązują do ustalonej w dojrzałym średniowieczu ikonografii chrystologicznej. Czerpią one obficie także z obrazowych żywotów innych świętych, ale równocześnie odnaleźć można wśród nich sceny pozbawione bezpośrednich analogii (np. „Wystawienie ciała”).
Źródło: https://culture.pl/pl/dzielo/drzwi‑gnieznienskie (dostęp z dnia 31.03.2018)
Analiza ikonograficzna kwater i bordiury Drzwi Gnieźnieńskich
R1SNcUfVQ3NSl1
RBqfGFYze3DC3
Ćwiczenie 1
Ćwiczenie 2
Do ilustracji brył budowli dopasuj właściwe plany.
R114CGt1a8SW5
Rg1DyG8IbOhmJ
Inna wersja zadania
Wymień cechy romańskich budowli.
RHZzVq0F5OaxL
Ćwiczenie 3
R1jRRs7mSqr27
Ćwiczenie 4
Ćwiczenie 5
Na podstawie ilustracji uzupełnij dane o zabytku.
RuXnV2lNxExQZ
R1F3Mf9Rf1SM7
Inna wersja zadania
Opisz sposób przedstawienia postaci na Płycie z Wiślicy.
R1bWAZWd1eClY
Ćwiczenie 6
Ri0UUtdAdeyXT
Ćwiczenie 7
m7e7319effa0bdf52_0000000000259
Polecenie 1
Porównaj kompozycję zabytków romańskich: Drzwi Gnieźnieńskich i Drzwi św. Bernwarda z katedry Najświętszej Marii Panny w Hildesheim oraz wyciągnij wnioski z porównania.
RFMqxFpUeUFUL1
Rp9aMrdCFl3631
Podaj 4 cechy kompozycji:
Ra7bcDg092EkU
Rq4LOXtjIvZMZ
Wnioski
Rg1Qy7UE47f8u
Inna wersja zadania
Odpowiedz, jaką Twoim zdaniem funkcję pełni tematyka i dekoracja Drzwi Gnieźnieńskich.
m7e7319effa0bdf52_0000000000275
Słownik pojęć
Absyda
Absyda
w architekturze (gł. sakralnej) pomieszczenie na rzucie półkola, półelipsy, trójliścia, podkowy, trapezu lub wieloboku, zamykające prezbiterium lub nawę (niekiedy nawy boczne i ramiona transeptu), o równej lub mniejszej od nich wysokości i szerokości.
Akant
Akant
akant, roślina o dużych, głęboko wyciętych liściach i zebranych w kłos kwiatostanach, rosnąca w stanie dzikim w krajach śródziemnomorskich; pierwowzór ornamentów znanych pod nazwą liścia, kwiatu i wici akantu, stosowanych szeroko w ornamentyce od starożytności do czasów współczesnych.
Archiwolta
Archiwolta
część portalu, element dekoracyjny w kształcie łuku, umieszczony nad drzwiami lub oknami, stanowiący część składową arkady.
Arkadka
Arkadka
element architektoniczny składający się z dwóch podpór (filarów, kolumn) zamkniętych górą łukiem.
Atlant
Atlant
gigant, telamon, posąg mężczyzny w postawie stojącej (rzadziej siedzącej lub klęczącej), służący za podporę zamiast kolumny, filara lub pilastra, wspierający głową, barkami albo rękami belkowanie, sufit, balkon czy inny element architektoniczny.
Bazylika
Bazylika
w architekturze chrześcijańskiej, kościół wielonawowy, o nawie środkowej wyższej od bocznych (przeciwieństwo kościoła halowego).
Biforium
Biforium
dwudzielne arkadowe okno lub przezrocze, typowe dla architektury romańskiej i gotyckiej.
Empora
Empora
galeria wsparta na kolumnach lub filarach, otwarta do wnętrza kościoła; umieszczona nad nawami bocznymi tworząca osobne pomieszczenie dla np. kobiet, zakonników; umieszczona nad kruchtą lub pomiędzy nawą a prezbiterium przeznaczona na ogół dla śpiewaków i instrumentów muzycznych.
Fryz arkadkowy
Fryz arkadkowy
1. w architekturze: środkowa część belkowania; 2. ornament w postaci poziomego pasa, zdobiący np. ściany, naczynia; fryz arkadowy fryz w postaci arkady.
Głowica (kapitel)
Głowica (kapitel)
górna, wieńcząca część kolumny, pilastra, filara, ukształtowana plastycznie; pełni funkcję konstrukcyjną jako człon pośredniczący między podporą i elementami podpieranymi.
Kaplica
Kaplica
mała kultowa budowla wolno stojąca lub połączona z większym kompleksem architektonicznym.
Kolumna
Kolumna
pionowa podpora architektoniczna o przekroju kolistym lub wielokątnym, pełniąca również funkcje dekoracyjną; składa się z trzech części: głowicy, trzonu i bazy, lub przynajmniej z dwóch pierwszych.
Kołata (kołatka)
Kołata (kołatka)
metalowy przedmiot mocowany na drzwiach wejściowych lub bramie, służący do stukania.
Kontrapost
Kontrapost
zasada kompozycji polegająca na ustawieniu postaci ludzkiej tak, aby ciężar ciała spoczywał na jednej nodze i na zrównoważeniu tej postawy lekkim wygięciem tułowia i ramienia w stronę odwrotną; ta przeciwwaga i kontrastowanie ruchu wzbogaca kompozycję, pozbawiając ją frontalności i uwypuklając rysunek mięśni.
Krypta
Krypta
w starożytności termin o wielu znaczeniach, określający generalnie pomieszczenie zaciemnione, słabo oświetlone dla zachowania niskiej temperatury, ale gł. podziemny korytarz lub salę; w okresie starochrześcijańskim. sklepione pomieszczenie z grobem świętego w katakumbach; później podziemne lub na pół podziemne sklepione pomieszczenie pod prezbiterium kościoła, mieszczące relikwie lub grób świętego; służyło także jako miejsce chowania dostojników świeckich i duchownych.
Kwatera
Kwatera
1) w terminologii arch. segment wielodzielnego okna; 2) wydzielone obramieniem malowane lub rzeźb, pole skrzydeł ołtarza.
Lizena
Lizena
płaski, pionowy pas muru lekko występujący z jego lica; w odróżnieniu od pilastra bez głowicy i na ogół bez bazy.
Nawa
Nawa
część kościoła między prezbiterium a kruchtą, przeznaczona dla wiernych. W zależności od liczby naw rozróżnia się kościoły jedno , dwu , trzy , pięcio i siedmionawowe. W założeniach wielonawowych rozróżnia się nawą główną, sytuowaną na osi budynku, zazwyczaj szerszą od naw bocznych, oddzielonych od niej najczęściej rzędem podpór (kolumny, filary), oraz nawę poprzeczną (transept), która przecina nawę główną pod kątem prostym, tworząc po jej obu stronach dwa ramiona. W najprostszym układzie nawa poprzeczna krzyżuje się z nawą główną tuż przy prezbiterium (tzw. rzut krzyża łacińskiego).
Nimb
Nimb
w sztukach plastycznych, świetlisty otok wokół głów postaci boskich i świętych.
Portal
Portal
ozdobne obramienie otworu wejściowego, na które składają się elementy architektoniczne i rzeźbiarskie.
Prezbiterium
Prezbiterium
przestrzeń kościoła przeznaczona dla duchowieństwa, zazwyczaj wydzielona od nawy.
Przęsło
Przęsło
1) we wnętrzu budowli przestrzeń między parą podpór dźwigających odrębną konstrukcyjnie część sklepienia; 2) wyodrębniona rytmicznie powtarzanymi elementami podziału pionowego część płaszczyzny elewacji (p. ścienne).
Relief
Relief
kompozycja rzeźb, wydobyta z płaszczyzny płyty kamiennej, drewnianej lub metalowej, z pozostawieniem w niej tła; przeznaczona do oglądania wyłącznie od frontu; uzyskana techniką rzeźbienia, kucia, odlewania itp.
Rotunda
Rotunda
budowla w układzie centralnym, wzniesiona na planie koła, zwykle przykryta kopułą, budowle tego typu są znane od starożytności.
Sklepienie
Sklepienie
konstrukcja budowlana wykonana z kamienia naturalnego, sztucznego lub cegły, o przekroju krzywoliniowym, służąca do przekrycia określonej przestrzeni budynku.
Strop
Strop
zespół elementów konstrukcyjnych rozdzielających w poziomie poszczególne kondygnacje budynku lub ograniczających go od góry.
Transept
Transept
określenie równoznaczne z terminem nawa poprzeczna.
Triforium
Triforium
1) w kościołach romańskich i gotyckich rząd trójdzielnych ślepych arkadek lub galeria mieszcząca się w grubości muru i otwierająca się do wnętrza rzędem przeprutych arkadek; 2) trójdzielne arkadowe okno lub przezrocze.
Trzon
Trzon
trzon kolumny; najważniejsza część kolumny ustawiana na bazie albo bezpośrednio na stylobacie.
Tympanon
Tympanon
1. wewnętrzne pole trójkątnego frontonu, gładkie lub wypełnione rzeźbą; 2. półokrągłe lub ostrołukowe pole umieszczone w górnej części portalu nad nadprożem.
Westwerk
Westwerk
rozbudowana zachodnia część bazyliki charakterystyczna dla architektury wczesnoromańskiej.
Wosk tracony
Wosk tracony
znana od czasów starożytnych metoda odlewnicza polegająca na wykonaniu woskowego prototypu zamierzonego przedmiotu.
m7e7319effa0bdf52_0000000000407
Galeria dzieł sztuki
RwlTGj8mZKaYS1
R1ZbkbfPpk5ZY1
R1JuGVUvT7oKV1
R1F092AFQR1BW1
RQSDx73FDX42x1
Rbu0vZboZAh9X1
R1GoZme82PaVk1
Rz1txQ5AJ8WhV1
Ry0WQtYrirtJR1
RHal7GlRmVtme1
Rx8L1Fs854rXX1
Raia3wtFd7i391
RZ0tSiImdaywQ1
RaBfrOAQH5FUg1
RFMqxFpUeUFUL1
Rp9aMrdCFl3631
m7e7319effa0bdf52_0000000000418
Bibliografia
Charytonow E., Historia architektury i formy architektoniczne, PWSZ, Warszawa 1963
Dobrzeniecki T, Drzwi Gnieźnieńskie, Warszawa 1953.
Ginter T., Wątki hagiograficzne św. Wojciecha w ikonografii Drzwi Gnieźnieńskich, „Kwartalnik Historyczny” 108, 2001, nr 4, s. 17–46
Grzesik R., Literackie wzorce ikonografii Drzwi Gnieźnieńskich, „Studia Źródłoznawcze” 36, 1997, s. 1–7
Labuda A., Czytanie Drzwi Gnieźnieńskich. Przekaz i język obrazu, [in:] Tropami Świętego Wojciecha, red. Z. Kurnatowska, Poznań 1999, 235–256
Słownik terminologiczny sztuk pięknych, opr. zbiorowe pod red. Krystyny Kubalskiej‑Sulkiewicz, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2003
Świechowski Z., Sztuka romańska w Polsce, Warszawa 1990
Węcławowicz T., Drzwi Gnieźnieńskie. Rozważania na temat symboliki przejścia i warstw znaczeniowych, [w:] Tropami Świętego Wojciecha, red. Z. Kurnatowska, Poznań 1999, pp. 257–283.
https://archirama.muratorplus.pl/encyklopedia‑architektury/rotunda,62_909.html (dostęp z dnia 31.03.2018)
http://www.nowastrategia.org.pl/symbolika‑bordiury‑drzwi‑gnieznienskich/ (dostęp z dnia 31.03.2018)