przełom X i XI w. – rotunda Najświętszej Marii Panny (Feliksa i Adaukta) w Krakowie
I poł. XII w. – kolegiata św. Piotra i Pawła w Kruszwicy
XII w. – kolegiata Najświętszej Marii Panny i św. Aleksego w Tumie pod Łęczycą
XII w. – kościół św. Trójcy w Strzelnie
XII w. – krypta św. Leonarda na Wawelu, Kraków
XII w. – Rotunda św. Prokopa, Strzelno
II poł. XII w. – Drzwi Gnieźnieńskie
II poł. XII w. – płyta wiślicka
ok. 1250 – koniec stylu romańskiego w Polsce
m7e7319effa0bdf52_0000000000053
1
Scenariusz lekcji dla nauczyciela
R1TPBcLGBBzmM1
Scenariusz zajęć do pobrania.
Scenariusz zajęć do pobrania.
Źródło: online skills, cc0.
m7e7319effa0bdf52_0000000000056
I. Rozwijanie zdolności rozumienia przemian w dziejach sztuki w kontekście ich uwarunkowań kulturowych, środowiskowych, epok, kierunków, stylów i tendencji w sztuce. Uczeń:
1. wykazuje się znajomością chronologii dziejów sztuki, z uwzględnieniem:
c) średniowiecza (sztuki bizantyńskiej, karolińskiej, ottońskiej, romańskiej, gotyckiej, protorenesansowej),
2. wymienia cechy sztuki poszczególnych epok, kierunków i tendencji;
3. rozumie konteksty kulturowe i uwarunkowania przemian w dziejach sztuki (w tym historyczne, religijne, filozoficzne);
II. Zapoznawanie z najwybitniejszymi dziełami w zakresie architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:
12. wskazuje w dziele sztuki symbol i alegorię, potrafi wytłumaczyć ich znaczenie;
13. dokonuje opisu i analizy, w tym porównawczej, dzieł z uwzględnieniem ich cech formalnych:
a) w architekturze: planu, układu przestrzennego, opisu fasady i elewacji, wnętrza,
16. rozpoznaje podstawowe motywy ikonograficzne, świętych chrześcijańskich, bogów greckich i alegorie wybranych pojęć na podstawie atrybutów;
18. formułuje samodzielne, logiczne wypowiedzi argumentacyjne na temat dzieł sztuki.
3. umiejscawia dzieła w czasie (wskazuje stulecie powstania dzieł sztuki dawnej, a w przypadku dzieł sztuki nowoczesnej i współczesnej datuje je z dokładnością do połowy wieku), w nielicznych przypadkach, dotyczących sztuki nowoczesnej i współczesnej, zna daty powstania dzieł lub datuje je z dokładnością jednej dekady;
4. zna plany i układy przestrzenne najbardziej znanych dzieł architektury oraz dzieł charakterystycznych dla danego stylu i kręgu kulturowego;
9. identyfikuje najbardziej reprezentatywne i najsłynniejsze dzieła na podstawie charakterystycznych środków warsztatowych i formalnych oraz przyporządkowuje je właściwym autorom;
IV. Kształcenie w zakresie rozumienia i stosowania terminów i pojęć związanych z dziełami sztuki, ich strukturą i formą, tematyką oraz techniką wykonania. Uczeń:
1. definiuje terminy związane z opisem formy i struktury dzieła architektonicznego, w tym określenia dotyczące typów i elementów planów budowli, elementów konstrukcyjnych i dekoracyjnych (dekoracji fasady i wnętrza) oraz układu przestrzennego;
5. analizując i opisując dzieła architektoniczne, właściwie stosuje terminy i pojęcia dotyczące struktury architektury;
6. właściwie stosuje terminy dotyczące opisu treści i formy dzieł sztuk plastycznych;
9. nazywa oznaczone na ilustracji elementy architektoniczne, właściwe dla poszczególnych stylów i tendencji, w tym:
e) romańskich.
m7e7319effa0bdf52_0000000000063
Nauczysz się
charakteryzować cechy architektury romańskiej w Polsce;
analizować bryłę i dekorację budowli pochodzących z tego okresu;
odczytywać symbole i alegorie polskich rzeźbach romańskich;
rozpoznawać zabytki sztuki romańskiej;
przeprowadzać analizę porównawczą rzeźb.
m7e7319effa0bdf52_0000000000070
Przed lekcją
Zapoznaj się z animacją o historii św. Wojciecha w Drzwiach Gnieźnieńskich, dostępną tutajm7e7319effa0bdf52_0000000000033tutaj
RFMqxFpUeUFUL1
Ilustracja o kształcie pionowego prostokąta przedstawia czarno-białą fotografię Drzwi gnieźnieńskie. Zabytek podzielony jest na 18 prostokątnych kwater, po 9 w każdej połowie. Sceny zamieszczone w kwaterach przedstawiają motywy z życia św. Wojciecha ułożone chronologicznie. Należy je czytać, rozpoczynając od lewej strony ku górze, następnie od prawej ku dołowi. Wokół każdego skrzydła znajduje się dekoracyjna bordiura z motywami roślinnymi, zwierzęcymi i alegorycznymi. W czwartych kwaterach od dołu znajdują się kołaty z głowami lwów.
Drzwi Gnieźnieńskie, katedra Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, II poł. XII w., Gniezno, gniezno.fotopolska.eu, CC BY 3.0
Znaczenie chrystianizacji dla kształtowania się stylu romańskiego w Polsce
Wydarzeniem, które miało wpływ na rozwój stylu romańskiego był chrzest przyjęty przez Mieszka I w 966 roku, który przyczynił się do chrystianizacji kraju i wpisaniu Polski w zachodni krąg kultury europejskiej, a tym samym pojawienie się architektury kamiennej. Wykorzystanie tego surowca do budowy świątyń miało podkreślić rangę obiektów, niezniszczalność wiary i instytucji kościelnej. Jako przedromańskie powstały w X wieku pierwsze kamienne budowle bazylikoweBazylikabazylikowe o układzie trzynawowym. Były masywne, ciężkie i mroczne, posiadały niewielkie, głęboko osadzone okna i nawiązywały do wzorców karolińskich oraz ottońskich.
Chrystianizacja przyczyniła się do zbudowania pierwszej katedry na Ostrowie Tumskim w Poznaniu o bazylikowym układzie z prezbiterium zakończonym absydąAbsydaabsydą. Od strony zachodniej posiadała kolumnową galerię – westwerkWestwerkwestwerk przeznaczony dla świeckiego władcy i jego dworu. Jednym z najstarszych zabytków z czasów Mieszka I i Bolesława Chrobrego jest zespół budowlany na Ostrwie Lednickim koło Gniezna, w skład którego wchodziła m.in. kaplicaKaplicakaplica założona na planie krzyża greckiego z rotundąRotundarotundą i licznymi absydami, połączona z prostokątnym palatium.
RwlTGj8mZKaYS1
Ilustracja o kształcie poziomego prostokąta przedstawia fotografię palatium położonego na największej wyspie jeziora Lednicy (Ostrów Lednicki). Na wykonanym z górnego widoku zdjęciu widoczne są pozostałości po palatium (przypałacowej kaplicy). Fragmenty murów zbudowanych z kamienia uformowane są w kształt krzyża greckiego. Za murami znajduje się ogrodzenie.
Palatium na Ostrowie Lednickim, chrzest966.pl, CC BY 3.0
Rotundy, mające swoje źródło w architekturze antycznej, a przejęte później przez sztukę karolińską, należały do powszechnych budowli wczesnoromańskich. Prawdopodobnie na przełomie X i XI wieku została wzniesiona rotunda Najświętszej Marii Panny, później pod wezwaniem Feliksa i Adaukta, z czterema półkolistymi absydami.
Posadowiona jest wprost na skale. Jej mury, wykonane z płytowego piaskowca łączonego zaprawą wapienną, zachowały się średnio do wysokości około 3m, zaś apsyda południowo‑wschodnia – aż do 7 m. Ocalało również ościeże przejścia pomiędzy kolistym aneksem a nawą oraz części obramień dwu otworów okiennych o dwustronnym rozglifieniu.
Trudno jednoznacznie określić funkcję tej kaplicy w obrębie kurii książęcej. Jej niewielka skala świadczy o charakterze ściśle prywatnym, przeznaczeniu do użytkowania jedynie przez władcę i jego najbliższe otoczenie. Być może służyła ona do gromadzenia i eksponowania relikwii, stanowiąc swoisty skarbiec tego typu przedmiotów, niezwykle cennych pod względem materialnym oraz ideowym.
Źródło: http://wawel.pl/okresy/okres‑przedromanski/rotunda‑czteroapsydowa‑sw‑sw‑feliksa‑i-adaukta/ (dostęp z dnia 31.03.2018)
R1bxDTOZ3dkKZ1
Ilustracja interaktywna o kształcie poziomego prostokąta przedstawia dwa czarno-białe rysunki. Na pierwszym ukazany jest plan rotundy Najświętszej Marii Panny (Feliksa i Adaukta) na krakowskim Wawelu. Drugi rysunek przedstawia rekonstrukcję bryły tego kościoła o masywnych kształtach i niewielkich, głęboko osadzonych, półkoliście zamkniętych oknach. Dodatkowo na ilustracji zamieszczono informacje:
1. Nawa w kształcie koła
2. Absyda
3. Aneks z klatką schodową
Ilustracja interaktywna o kształcie poziomego prostokąta przedstawia dwa czarno-białe rysunki. Na pierwszym ukazany jest plan rotundy Najświętszej Marii Panny (Feliksa i Adaukta) na krakowskim Wawelu. Drugi rysunek przedstawia rekonstrukcję bryły tego kościoła o masywnych kształtach i niewielkich, głęboko osadzonych, półkoliście zamkniętych oknach. Dodatkowo na ilustracji zamieszczono informacje:
1. Nawa w kształcie koła
2. Absyda
3. Aneks z klatką schodową
Plan i rekonstrukcja bryły rotundy Najświętszej Marii Panny (Feliksa i Adaukta), X/XI w., Wawel, Kraków, pinimg.com, CC BY 3.0
R1ZbkbfPpk5ZY1
Ilustracja o kształcie pionowego prostokąta przedstawia fragment rotundy św. Feliksa i Adaukta na Wawelu. Zdjęcie zostało wykonane podczas prac konserwatorskich. Przedstawia odsłonięte fragmenty dolnej części murów, wykonanych z kamienia. Wyższe partie muru wykonane są z czerwonej cegły. U dołu znajduje się podzielone na cztery części małe okno, zamknięte od góry łukiem.
Rotunda Najświętszej Marii Panny (Feliksa i Adaukta), X/XI w., Wawel, Kraków, wikimedia.org, CC BY 2.0
Rozwój architektury polskiej i rzeźby architektonicznej w okresie rozkwitu romanizmu
Największy rozkwit architektury romańskiej w Polsce przypada na wiek XII. Mimo rozbicia dzielnicowego, w sztuce tego okresu nastąpił rozwój dzięki fundatorom oraz napływającym z Saksonii, Dolnej Nadrenii, znad Mozy i z Włoch architektonicznym wzorom, a także przybywających budowniczych, którzy udoskonalili obróbkę kamienia, stropyStropstropy zastąpili sklepieniamiSklepieniesklepieniami i wzbogacili dekorację rzeźbiarską.
Na krakowskim Wawelu, z inicjatywy Bolesława Szczodrego lub Władysława Hermana, powstała na przełomie XI i XII wieku katedra mająca formę bazyliki z absydą i emporami, dwiema wieżami od zachodu oraz kryptamiKryptakryptami, z których zachowała się zachodnia krypta św. Leonarda, posiadająca układ trzynawowy z absydą i sklepienie krzyżoweSklepieniesklepienie krzyżowe, wsparte na sześciu kolumnachKolumnakolumnach, dekorowanych głowicamiGłowica (kapitel)głowicami kostkowymi.
R1JuGVUvT7oKV1
Ilustracja o kształcie poziomego prostokąta przedstawia wnętrze krypty św. Leonarda na krakowskim Wawelu. Na kolumnach, ustawionych w dwóch rzędach, wspiera się sklepienie krzyżowe nakrywające dwie nawy i apsydę krypty. Ściany krypty wykonane są z ciosów kamiennych. Po bokach widoczne są grobowce. W absydzie znajduje się ołtarz.
Krypta św. Leonarda na Wawelu, Kraków, XII w., katedra-wawelska.pl, CC BY 3.0
Układ bazylikowy posiada także kolegiata św. Piotra i Pawła w Kruszwicy. Bryła została oparta na idei budowli z Cluny – liczne dostawione do niej absydy służyły wprowadzeniu do wnętrz wielu ołtarzy.
Kolegiata w Kruszwicy należy do najlepiej zachowanych zabytków sztuki romańskiej w Polsce. Świątynia zbudowana została w połowie XI wieku jako trójnawowa bazylika na planie krzyża łacińskiego; w pierwszej połowie XII wieku dobudowano boczne kaplice nadając jej wygląd charakterystyczny dla ówczesnych kościołów benedyktyńskich. (…)
Kościół zbudowany jest z ciosanych, granitowych i piaskowcowych kamieni. Jest to budowla trzynawowa, bazylikowa z nawą poprzeczną – transeptem. Elewację wschodnią tworzy pięć półokrągłych absyd o różnej wielkości. Zachodnia fasada, niegdyś dwuwieżowa, ma obecnie jedną późnogotycką wieżę, nakrytą hełmem namiotowym. (…) Od strony południowej do kościoła prowadzą trzy romańskie portale, portal północny jest zamurowany.
Źródło: http://www.szlakpiastowski.pl/obiekty/trasa‑zachod‑wschod/kruszwica/kolegiata‑ss‑piotra‑i-pawla (dostęp z dnia 31.03.2018)
R1F092AFQR1BW1
Ilustracja o kształcie poziomego prostokąta przedstawia zdjęcie kolegiaty św. Piotra i Pawła w Kruszwicy. Budowla jest masywna, złożona z brył geometrycznych – zestawionych ze sobą prostopadłościanów i walców lub ich części. Głęboko w murach osadzone są niewielkie, półkoliście zamknięte okna. Z lewej strony widoczna jest ceglana wieża kościoła. Po lewej stronie widoczne są gałęzie drzewa. W tle znajduje się błękitne niebo.
Kolegiata św. Piotra i Pawła, Kruszwica, XII w.wikimedia.org, domena publiczna
R1Q8lmbilyDot1
Ilustracja interaktywna o kształcie poziomego prostokąta przedstawia czarno-biały schemat planu Kolegiaty św. Piotra i Pawła w Kruszwicy. Grubą linią oznaczone zostały zewnętrzne mury budowli. Kościół jest trójnawową, orientowaną bazyliką. Dodatkowo na ilustracji zamieszczono informacje:
1. Nawa główna trzyprzęsłowa
2. Nawa boczna
3. Filar
4. Transept
5. Prezbiterium
6. Absyda
7. Absyda
8. Aneks z absydą
9. Wieża
Ilustracja interaktywna o kształcie poziomego prostokąta przedstawia czarno-biały schemat planu Kolegiaty św. Piotra i Pawła w Kruszwicy. Grubą linią oznaczone zostały zewnętrzne mury budowli. Kościół jest trójnawową, orientowaną bazyliką. Dodatkowo na ilustracji zamieszczono informacje:
1. Nawa główna trzyprzęsłowa
2. Nawa boczna
3. Filar
4. Transept
5. Prezbiterium
6. Absyda
7. Absyda
8. Aneks z absydą
9. Wieża
Plan Kolegiaty św. Piotra i Pawła, Kruszwica, XII w., medievalheritage.eu, CC BY 3.0
Przykładem kolegiaty romańskiej jest także kościół pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny i św. Aleksego w Tumie pod Łęczycą. Budowlę zbudowano na założeniu dwuchórowym bez transeptuTransepttranseptu. Jest to trójnawowa bazylikaBazylikabazylika, której nawy boczne i prezbiteriumPrezbiteriumprezbiterium zostały zamknięte absydami. Od strony wschodniej znajdują się dwie niższe wieże o przekroju koła, natomiast od zachodu wysokie wieże czworoboczne, posiadające w dolnych kondygnacjach biforiaBiforiumbiforia, a w części górnej triforiaTriforiumtriforia. Kolumienki okien zwieńczone są głowicami kostkowymi, a poszczególne kondygnacje otoczone lizenąLizenalizeną z fryzem arkadkowymFryz arkadkowyfryzem arkadkowym.
RQSDx73FDX42x1
Ilustracja o kształcie poziomego prostokąta przedstawia fotografię archikolegiaty Najświętszej Marii Panny Królowej i św. Aleksego w Tumie pod Łęczycą. Kościół jest masywną bryłą o układzie bazylikowym. Posiada małe okna, dwie kwadratowe wieże. Budowla składa się z brył geometrycznych – walców i prostopadłościanów. Obok wież rosną drzewa. Dokoła znajduje się murowane ogrodzenie. W dali widoczny jest budynek mieszkalny. Tło wypełnia błękitne, pogodne niebo z białymi obłokami.
Kolegiata Najświętszej Marii Panny i św. Aleksego, XII w., Tum pod Łęczycą, Polska – widok od południowego zachodu, Tum, Polska, wikimedia.org, CC BY 4.0
RuzouoT1VCEI01
Ilustracja o kształcie zbliżonym do kwadratu przedstawia fotografię fragmentu kolegiaty Najświętszej Marii Panny Królowej i św. Aleksego w Tumie pod Łęczycą, widzianą od strony południowej. Kościół jest masywny, z małymi oknami. W kwadratowej wieży znajduje się biforium, a nad nim triforium. Okna w fasadzie są małe i zamknięte półkoliście. W dostawionej do bryły wieżyczce i absydzie, okna mają kształt kwadratu z glifami. Dodatkowo na ilustracji zamieszczono informacje: 1. Triforium 2. Biforium 3. Lizena 4. Fryz arkadkowy
Ilustracja o kształcie zbliżonym do kwadratu przedstawia fotografię fragmentu kolegiaty Najświętszej Marii Panny Królowej i św. Aleksego w Tumie pod Łęczycą, widzianą od strony południowej. Kościół jest masywny, z małymi oknami. W kwadratowej wieży znajduje się biforium, a nad nim triforium. Okna w fasadzie są małe i zamknięte półkoliście. W dostawionej do bryły wieżyczce i absydzie, okna mają kształt kwadratu z glifami. Dodatkowo na ilustracji zamieszczono informacje: 1. Triforium 2. Biforium 3. Lizena 4. Fryz arkadkowy
Kolegiata Najświętszej Marii Panny i św. Aleksego, elewacja południowo-wschodnia, XII w., Tum pod Łęczycą, wikimedia.org, CC BY 3.0
R15RCkOA69CBN1
Ilustracja interaktywna o kształcie poziomego prostokąta przedstawia plan Kolegiaty Najświętszej Marii Panny i św. Aleksego w Tumie pod Łęczycą, Polska. Ilustracja jest czarno-biała i przedstawia widok na plan budynku. Dodatkowo na ilustracji zamieszczono informacje: 1. Nawa boczna północna 2. Baszta północna 3. Kruchta 4. Wieża północna 5. Filary 6. Nawa główna 7. Prezbiterium 8. Nawa boczna południowa 9. Baszta południowa 10. Wieża południowa
Ilustracja interaktywna o kształcie poziomego prostokąta przedstawia plan Kolegiaty Najświętszej Marii Panny i św. Aleksego w Tumie pod Łęczycą, Polska. Ilustracja jest czarno-biała i przedstawia widok na plan budynku. Dodatkowo na ilustracji zamieszczono informacje: 1. Nawa boczna północna 2. Baszta północna 3. Kruchta 4. Wieża północna 5. Filary 6. Nawa główna 7. Prezbiterium 8. Nawa boczna południowa 9. Baszta południowa 10. Wieża południowa
Kolegiata Najświętszej Marii Panny i św. Aleksego, plan kościoła, XII w., Tum pod Łęczycą, medievalheritage.eu, CC BY 3.0
Do tradycji rotundRotundarotund nawiązuje kościół św. Prokopa w Strzelnie z II poł. XII wieku. Centralna część łączy się z kwadratowym prezbiterium, dwiema absydami od północy oraz emporąEmporaemporą i cylindryczna wieżą. Ściany wykonane zostały z kostki granitowej, a nawę sklepiono płytkami ceramicznymi i wzmocniono pasami z piaskowca.
R1GoZme82PaVk1
Ilustracja o kształcie pionowego prostokąta przedstawia fotografię rotundy św. Prokopa w Strzelnie. Budowla składa się z brył geometrycznych: walca, stanowiącego nawę, kwadratowego prezbiterium i kwadratowej wieży. Otoczona jest trawą. W tle widoczne są budynki mieszkalne i błękitne niebo.
Rotunda św. Prokopa, Strzelno, widok od strony zachodniej, XII w., static.panoramio.com, CC BY 3.0
Rc8Hs4DVcENzR1
Ilustracja interaktywna o kształcie poziomego prostokąta przedstawia dwa czarno-białe rysunki Rotundy św. Prokopa w Strzelnie. Pierwszy ukazuje plan budowli. Zewnętrzne mury zaznaczone zostały grubą, czarna linią. Drugi ukazuje przekrój poprzeczny budowli.
Dodatkowo na ilustracji zamieszczono informacje:
1. Nawa
2. Prezbiterium na planie kwadratu, przykryte sklepieniem krzyżowo-żebrowym
3. Absydy
4. Wieża z emporą
Ilustracja interaktywna o kształcie poziomego prostokąta przedstawia dwa czarno-białe rysunki Rotundy św. Prokopa w Strzelnie. Pierwszy ukazuje plan budowli. Zewnętrzne mury zaznaczone zostały grubą, czarna linią. Drugi ukazuje przekrój poprzeczny budowli.
Dodatkowo na ilustracji zamieszczono informacje:
1. Nawa
2. Prezbiterium na planie kwadratu, przykryte sklepieniem krzyżowo-żebrowym
3. Absydy
4. Wieża z emporą
Rotunda św. Prokopa, Strzelno, plan i przekrój, XII w., pinimg.com, CC BY 3.0
Perły polskiej rzeźby i plastyki romańskiej
Rzeźba romańska jest w znacznym stopniu zintegrowana z architekturą. Prawo ram ograniczało tę dyscyplinę, podporządkowując się strukturalnym zasadom budownictwa. Mimo to romanizm nie pozbawił sztuki rzeźbiarskiej zaniku – stanowiąc dekoracyjną oprawę surowej architektury, często stanowiła o jej dekoracyjności oraz przepełniona była symboliką.
Wpływy włoskie i francuskie widoczne są w dekoracji rzeźbiarskiej tumskiej kolegiaty. Wewnątrz tympanonuTympanontympanonu, datowanego na ok. 1160 rok i otoczonego trzema szerokimi łukami uskokowych archiwoltArchiwoltaarchiwolt, które dekorowane są splotami roślinnymi i motywami zoomorficznymi, znajduje się Matka Boska z Dzieciątkiem w otoczeniu aniołów. Archiwolty schodkowego portaluPortalportalu wsparte są na kolumnach z głowicami, dekorowanymi akantamiAkantakantami.
Rz1txQ5AJ8WhV1
Ilustracja o kształcie kwadratu przedstawia fotografię fragmentu portalu głównego kolegiaty w Tumie pod Łęczycą. W centrum znajduje się tympanon ukazujący Matkę Boską z Dzieciątkiem w towarzystwie adorujących aniołów. Archiwolty są dekorowane ornamentami roślinnymi, mają układ schodkowy i przechodzą w półkolumny i filary. Głowice posiadają ozdoby w postaci akantów. Pod tympanonem znajdują się otwarte drzwi wejściowe do kościoła.
Tympanon w portalu głównym kolegiaty w Tumie pod Łęczycą, I poł. XII w., wikimedia.org, GNU wolna licencja
Znaczącymi zabytkami romańskimi ze Strzelna są rzeźby z bazyliki św. Trójcy, budowli powstałej jako kościół klasztorny wspólnoty kanoniczek reguły św. Norberta, jednak przebudowanej w okresie gotyku i późnego baroku. Z dawnej świątyni przetrwał między innymi tympanon fundacyjny, prawdopodobnie pierwotnie osadzony w zachodnim przęśle nawyPrzęsłoprzęśle nawy południowej, a obecnie dekorujący wejście późnogotyckiej kaplicy św. Barbary. Płaskorzeźba pełni rolę symbolicznego aktu przekazania kościoła św. Annie. Ukazuje świętą trzymająca małą Marię w towarzystwie dwóch fundatorów – mężczyzny przekazującego model kościoła i kobiety z księgą w rękach. W półkolu nad przedstawieniem znajduje się napis: TOBIE, ANNO CZCIGODNA MATKO POBOŻNEJ DZIEWICY MARII, DAREM TYM CZEŚĆ ODDAJE PIOTR, TAK SOBIE TEGO ONGIŚ ŻYCZYŁ, który mógłby wskazywać albo na uczczenie św. Anny przez poświęcenie jej Kościoła, albo na osobę Marii, która została zaakcentowana w tekście.
Ry0WQtYrirtJR1
Ilustracja o kształcie poziomego prostokąta przedstawia fotografię tympanonu fundacyjnego z kościoła św. Trójcy w Strzelnie. Zdjęcie ukazuje św. Annę trzymającą małą Marię. Z lewej strony klęczy mężczyzna, w rękach trzyma model świątyni. Z prawej strony klęczy kobieta z księgą w rękach. Pozostałą część zdjęcia wypełnia fragment ściany.
Tympanon fundacyjny z kościoła św. Trójcy, Strzelno, XII w., static.panormaio.com, CC BY 3.0
Najbardziej jednak znanym zabytkiem z kościoła św. Trójcy są międzynawowe kolumny z wyobrażeniem cnót i przywar (występków). Trzony kolumnTrzonTrzony kolumn podzielone są pasami ornamentów roślinnych na trzy strefy, w każdej z nich znajduje się sześć arkadekArkadkaarkadek, w których umieszczone zostały postacie kobiet i mężczyzn, będących alegoriami postaw moralnych. Wszystkie cnoty można rozpoznać po kolistych nimbachNimbnimbach wokół głów i są one zgromadzone na kolumnie południowej, a przywary znalazły się na kolumnie północnej.
W strefie dolnej kolumny cnót można rozpoznać: Sprawiedliwość z wagą w ręku, Roztropność trzymającą książkę, Wstrzemięźliwość z szeroko otwartymi oczyma, Posłuszeństwo dłonią dotykającą piersi, Cierpliwość napominającą gestem prawej ręki o wyciągniętym palcu wskazującym. W strefie środkowej Pokora, uważana przez teologów za królową cnót, ukazana jest jako kobieta z warkoczami spływającymi na barki i skrzyżowanymi rękoma, Radości towarzyszy wyłaniająca się z obłoków Ręka Boga. W strefie górnej znalazły się: Czystość z berłem zakończony kwiatem lilii, Wiara z krzyżem w ręku oraz po raz drugi Posłuszeństwo. ReliefReliefRelief na głowicy przedstawia Chrzest Chrystusa w Jordanie, dokonywany przez św. Jana Chrzciciela w towarzystwie aniołów, pełniących rolę atlantówAtlantatlantów.
Na kolumnie północnej w strefie dolnej znalazły się: Gniew w postaci kobiety, szarpiącej w napadzie złości swe włosy, Pycha z dumnie podniesioną głową i ręką wskazującą na warkocz. Pas środkowy wypełniły przedstawienia: Obżarstwa – kobiety o zaokrąglonych kształtach i zbliżająca łapczywie jedzenie do ust, Zabójstwa jako mężczyzny w rycerskiej tunice i z mieczem w ręku, Swawoli jako mężczyzny z kloszowatym przedmiotem w ręku (atrybutem Swawoli jest dzwonek), Krzywoprzysięstwa jako mężczyzny z mieczem i uniesioną lewą ręką, Niewiary lub Bałwochwalstwa jako postaci trzymającej w prawej ręce odwrócony krzyż, a lewej ułożonej na piersi. Górny pas przedstawia m.in.: Zawiść – kobietę z wężem w ręku, Nieczystość zasłaniającą znamiona płci rękoma (odpowiednik antycznej Wenus Wstydliwej).
Warsztat kolumn ze Strzelna wskazuje na cechy antykizujące - postacie mają na sobie udrapowane szaty, podkreślające anatomię, ich postawy podkreślają ugiętą nogę na wzór kontrapostuKontrapostkontrapostu rzeźb klasycznych, a najsilniejszym dowodem na oddziaływanie antyku jest obecność aktu na kolumnie przywar. Ponadto w dekoracjach nie pojawiają się ornamenty abstrakcyjne i zwierzęce, charakterystyczne dla rzeźby romańskiej.
RHal7GlRmVtme1
Ilustracja o kształcie poziomego prostokąta przedstawia fotografię kolumny cnót z kościoła św. Trójcy w Strzelnie. Ukazuje ułożone pasami jedna nad drugą alegorie, oddzielone ornamentem w postaci wici roślinnej. Kolumnę wieńczy prosta, kostkowa głowica.
Kolumna cnót z kościoła św. Trójcy, Strzelno, XII w., wikimedia.org, CC BY-SA 2.5
Rx8L1Fs854rXX1
Ilustracja o kształcie poziomego prostokąta przedstawia fotografię kolumny św. Trójcy w Strzelnie. Ukazuje alegorie słabości ludzkich, ułożone pasami jedne nad drugimi, oddzielone ornamentem w postaci wici roślinnej. Kolumnę wieńczy kostkowa głowica.
Kolumna przywar z kościoła św. Trójcy, Strzelno, XII w., wikimedia.org, CC BY 3.0
Raia3wtFd7i391
Ilustracja przedstawia fotografię głowicy z kolumny cnót, znajdującej się w kościele św. Trójcy w Strzelnie. Kostkowa głowica ukazuje grupy aniołów, stojących w pozach modlitewnych ze złożonymi lub skrzyżowanymi rękoma. Niektóre z aniołów grają na instrumentach. Od góry głowica zwieńczona jest uskokowo.
Głowica kolumny cnót z kościoła św. Trójcy, Strzelno, XII w., wikimedia.org, CC BY 4.0
Do ważnych zabytków romańskich o charakterze reliefowym należy gipsowa płyta z krypty kolegiaty w Wiślicy z II poł. XII wieku, składająca się z dwóch pól, na których przedstawieni są adoranci w modlitewnych pozach – zgrupowanych po trzech w każdym polu. Mają złożone dłonie i wzniesione ku górze głowy. Gesty postaci wyraźnie skierowane są ku wyobrażeniu Chrystusa lub Marii, pierwotnie znajdujące się na ołtarzu. Częściowo zachowany napis wskazuje na postawę pokory i pobożności chrześcijańskiej: Ci pragną być deptani, aby kiedyś móc wznieść się do gwiazd. Pola otacza dekoracyjna bordiura, której lewą część wypełniają zwierzęta: lew, centaur, smok i bazyliszek, u góry znajdują się dwa lwy z umiejscowionym pomiędzy nimi Drzewem Życia. Inne pasy wypełnia dekoracja roślinna w postaci plecionki, przeplatana przedstawieniami zoomorficznymi.
RZ0tSiImdaywQ1
Ilustracja o kształcie pionowego prostokąta przedstawia czarno-białą fotografię gipsowej płyty z krypty kolegiaty w Wiślicy. Płyta podzielona jest na dwie części. Ukazuje adorantów podczas modlitwy, zgrupowanych po trzech w każdym polu. Pola otoczone są dekoracyjną bordiurą. Po bokach widoczne są zniszczenia płyty w postaci czarnych plam.
Płyta wiślicka, II poł. XII w., pinimg.com, CC BY 3.0
RaBfrOAQH5FUg1
Ilustracja o kształcie poziomego prostokąta przedstawia widok na fragment płyty wiślickiej, która znajduje się w Wiślicy. Ukazuje dolną kwaterę płyty, na której lepiej zostały pokazane postaci świętych. Postacie przedstawione są w modlitewnych pozach, ze złożonymi rękoma.
Płyta wiślicka, II poł. XII w., kwatera dolna, wikimedia.org, CC BY 3.0
Program i symbolika Drzwi Gnieźnieńskich
Najcenniejszym zabytkiem polskiej rzeźby romańskiej są brązowe Drzwi Gnieźnieńskie, wykonane dla katedry w Gnieźnie, a znajdujące się dziś w jej gotyckim portalu zachodniego przęsła nawyPrzęsłoprzęsła nawy południowej. Składają się z dwu skrzydeł nierównej wielkości i zostały odlane ze stopu miedzi i cyny metodą wosku traconegoWosk traconywosku traconego. Osobno zostały odlane kołatyKołata (kołatka)kołaty, które przylutowano.
Ostateczny materialny kształt stworzonej w Wielkopolsce wizji artystycznej nadali jej mistrzowie sztuki odlewniczej z nieznanego nam warsztatu, sprowadzonego do Gniezna z ziem Cesarstwa. W oparciu o przygotowany materiał ikonograficzny, artysta biegły w snycerstwie wykonał model w skali 1:1 w pszczelim wosku. Powstałą w ten sposób rzeźbę pokryto masą z ogniotrwałej gliny. Podczas procesu ogrzewania glinianej formy, topiący się wosk został usunięty z wnętrza, a w jego miejsce wlano roztopiony brąz. Po ostygnięciu całości, glinianą formę rozbito, a gotowe dzieło sztuki wmontowano w główny portal gnieźnieńskiej archikatedry.
Źródło: http://muzeumgniezno.pl/fotki/files/files/aktualnosci/2017‑10/000_Wetesko_materialy.pdf (dostęp z dnia 31.03.2018)
Drzwi poświęcone są epizodom i zdarzeniom z życia i męczeńskiej śmierci św. Wojciecha, ukazanych w osiemnastu kwaterachKwaterakwaterach – dziewięć scen lewego skrzydła przedstawia jego pobyt w Czechach, Niemczech i Włoszech, a na dziewięciu kwaterach prawego skrzydła mówi o pobycie w Prusach i pośmiertnych losach w Polsce. Sceny zostały tak dobrane, by ukazywały sytuacje wyjątkowe z życia świętego. Ich narracja zaczyna się u dołu skrzydła lewego, czyta się je ku górze, następnie skrzydło prawe, od góry do dołu.
W swym ogólnym zarysie tak skonstruowany program przedstawień ilustruje chrześcijańską ideę świętości, pojmowaną jako naśladownictwo Chrystusa (imitatio Christi) i znak jego obecności na Ziemi. Nie przypadkiem cykl rozwija się, podobnie jak obrazowe opowieści o Chrystusie, od dzieciństwa Wojciecha, przez jego publiczną działalność (pełną cudów, a zarazem podporządkowaną głoszeniu słowa bożego) po Pasję. Nawet poszczególne sceny, zarówno w ogólnych schematach kompozycyjnych jaki i w wielu motywach, nawiązują do ustalonej w dojrzałym średniowieczu ikonografii chrystologicznej. Czerpią one obficie także z obrazowych żywotów innych świętych, ale równocześnie odnaleźć można wśród nich sceny pozbawione bezpośrednich analogii (np. „Wystawienie ciała”).
Źródło: https://culture.pl/pl/dzielo/drzwi‑gnieznienskie (dostęp z dnia 31.03.2018)
Analiza ikonograficzna kwater i bordiury Drzwi Gnieźnieńskich
R1SNcUfVQ3NSl1
Ilustracja interaktywna o kształcie pionowego prostokąta przedstawia czarno-białą fotografię Drzwi gnieźnieńskie. Zabytek podzielony jest na 18 prostokątnych kwater, po 9 w każdej połowie. Sceny zamieszczone w kwaterach przedstawiają momenty z życia św. Wojciecha ułożone chronologicznie. Należy je czytać, rozpoczynając od lewej strony ku górze, następnie od prawej ku dołowi. Wokół każdego skrzydła znajduje się dekoracyjna bordiura z motywami roślinnymi, zwierzęcymi i alegorycznymi. W czwartych kwaterach od dołu znajdują się kołaty z głowami lwów.
Dodatkowo na ilustracji zamieszczono informacje:
1. Ilustracja z detalem Drzwi Gnieźnieńskich, przedstawiająca pierwszą kwaterę oraz tekst z opisem: Scena I – Narodziny Wojciecha.
Kwatera składa się z dwóch obrazów: karmienia Strzeżysławy, matki Wojciecha i kąpieli dziecka w chrzcielnicy, nawiązującej do Chrztu Chrystusa będącego symbolem uwolnienia od grzechu pierworodnego. Każda scena ukazana jest w osobnym pomieszczeniu wytyczonym przez arkadę.
2. Ilustracja z detalem Drzwi Gnieźnieńskich, przedstawiająca drugą kwaterę oraz tekst z opisem: Scena II – Złożenie Wojciecha na ołtarzu i cudowne uzdrowienie
W scenie pojawia się ojciec Wojciecha, który oddaje syna Kościołowi. Na skutek ofiarowania następuje cudowne uzdrowienie dziecka, które lewą rękę unosi ku górze, prawą wyciąga w stronę kapłana, a głowę odwraca w kierunku zebranych przed ołtarzem. Scena złożenia św. Wojciecha na ołtarzu jest analogią do Ofiarowania Chrystusa w świątyni.
3. Ilustracja z detalem Drzwi Gnieźnieńskich, przedstawiająca trzecią kwaterę oraz tekst z opisem: Scena III – oddanie chłopca do szkoły w Magdeburgu
Kwatera została podzielona na dwie sceny zamieszczone w arkadach: pierwsza przedstawia oddanie przez rodziców młodego Wojciecha do szkoły w Magdeburgu, druga jego powitanie w tejże szkole przez mnicha Oktryka, którego wzniesiona ku górze lewa ręka oznacza przestrogę.
4. Ilustracja z detalem Drzwi Gnieźnieńskich, przedstawiająca czwartą kwaterę oraz tekst z opisem: Scena IV – Modlitwa Wojciecha w Magdeburgu lub w Pradze
W scenie odziany w szatę, bosy Wojciech klęczy przed świątynią ze złożonymi w geście modlitewnym dłońmi. Przedstawienie można odczytać jako powołanie, zawierzenie Bogu i przeznaczenie, o czym świadczy budynek mający analogię z męczeńską śmiercią (rotunda kojarzona z martyriami wznoszonymi na cześć męczenników) i wynikającą z niego radością zmartwychwstania (motyw ogrodu obecny na klęczniku i cokole budowli).
5. Ilustracja z detalem Drzwi Gnieźnieńskich, przedstawiająca piątą kwaterę oraz tekst z opisem: Scena V – Nadanie Wojciechowi godności biskupiej przez cesarza Ottona II
Dłonie Wojciecha i cesarza położone są na pastorale, który łączy ich ideowo, jednocześnie dzieląc kompozycyjnie kwaterę na dwie części: świat władzy świeckiej i świat władzy duchowej. Autorytet Ottona II został podkreślony przez pozycję siedzącą i miecz trzymany przez miecznika, gest Wojciecha wskazuje na pokorę.
6. Ilustracja z detalem Drzwi Gnieźnieńskich, przedstawiająca szóstą kwaterę oraz tekst z opisem: Scena VI – Uzdrowienie opętanego
Scena przedstawia egzorcyzmy dokonane przez Wojciecha na opętanym, z którego ulatuje szatan. Zdarzenie ma miejsce w Weronie, w przeciwieństwie do przekazów hagiograficznych – treści na drzwiach są więc nowym wydarzeniem, nie odpowiadają faktycznym zapisom z biografii Wojciecha.
7. Ilustracja z detalem Drzwi Gnieźnieńskich, przedstawiająca siódmą kwaterę oraz tekst z opisem: Scena VII – Widzenie senne Wojciecha
Podczas snu Wojciechowi objawia się Chrystus, upominając go, że toleruje handel chrześcijańskimi niewolnikami przez Żydów. W scenie zaprezentowane zostały dwa światy: ziemski, doczesny reprezentowany przez Wojciecha i niebiański, ponadczasowy, Chrystusowy.
8. Ilustracja z detalem Drzwi Gnieźnieńskich, przedstawiająca ósmą kwaterę oraz tekst z opisem: Scena VIII – Wojciech skłania czeskiego księcia Bolesława Pobożnego do oswobodzenia niewolników chrześcijańskich
Kwatera jest kontynuacją sceny VII. Św. Wojciech w stroju biskupim, w infule i z pastorałem, stoi przed skutymi niewolnikami i upomina siedzącego na tronie księcia czeskiego Bolesława II przed handlem ludźmi. Wydarzenie podkreśla posłuszeństwo Wojciecha wobec nakazów Chrystusa.
9. Ilustracja z detalem Drzwi Gnieźnieńskich, przedstawiająca dziewiątą kwaterę oraz tekst z opisem: Scena IX – Cud z dzbanem w klasztorze na Awentynie
Kwatera ukazuje wydarzenie z ok. 995 roku – cud dokonany przez Wojciecha, w którym upuszczone gliniane naczynie na wodę lub wino nie rozbiło się. W osobie Wojciecha została zaprezentowana podwójna natura: ludzka (tłuczenie naczynia) i święta, cudotwórcza (podniesienie niepotłuczonego naczynia).
10. Ilustracja z detalem Drzwi Gnieźnieńskich, przedstawiająca dziesiątą kwaterę oraz tekst z opisem: Scena X- Wojciech przybywający łodzią do Prus
Kwatera przedstawia przybycie misjonarzy drogą morską do Prus w 997 roku. Wojciechowi towarzyszą duchowni: dwaj mnisi, jego brat Gaudenty i benedyktyn Bogusz. Gesty Wojciecha oraz przedstawicieli Prus zapowiadają przyszły konflikt.
11. Ilustracja z detalem Drzwi Gnieźnieńskich, przedstawiająca jedenastą kwaterę oraz tekst z opisem: Scena XI - Chrzest Prusów
Scena ukazuje chrzest wyłącznie jednego Prusa, u którego według legendy zatrzymał się Wojciech i nawrócił go. Pozostałe osoby, towarzyszące temu aktowi, są już prawdopodobnie ochrzczone.
12. Ilustracja z detalem Drzwi Gnieźnieńskich, przedstawiająca dwunastą kwaterę oraz tekst z opisem: Scena XII – Kazanie Wojciecha do Prusów
W scenie Wojciech głosi Słowo Boże do pogan, którzy swoją niechęć i sprzeciw okazują gestami: zaciśniętymi pięściami i skrzyżowanymi ramionami. Mają także obrócone w różne strony głowy, co wskazuje na oburzenie.
13. Ilustracja z detalem Drzwi Gnieźnieńskich, przedstawiająca trzynastą kwaterę oraz tekst z opisem: Scena XIII – Ostatnia msza Wojciecha
Kwatera dotyczy ostatniej mszy sprawowanej przez Wojciecha, podczas której był obserwowany przez Prusów, którzy w liturgii widzieli magiczne gesty prowadzące do ich zguby. Śmierć biskupa zapowiada postać Prusa o rozwianych włosach stojąca przy mensie.
14. Ilustracja z detalem Drzwi Gnieźnieńskich, przedstawiająca czternastą kwaterę oraz tekst z opisem: Scena XIV – Męczeńska śmierć Wojciecha
Scena ukazuje zabicie Wojciecha poprzez przeszycie go włócznią oraz odcięcie mu głowy toporem 23 kwietnia 997 roku. Jednocześnie widoczne są lecące w stronę biskupa kamienie. Kwatera łączy w sobie różne wersje śmierci Wojciecha przekazane w źródłach hagiograficznych.
15. Ilustracja z detalem Drzwi Gnieźnieńskich, przedstawiająca piętnastą kwaterę oraz tekst z opisem: Scena XV – Wystawienie zwłok Wojciecha
W kwaterze owinięte w całun, bezgłowe ciało Wojciecha zostało wystawione na marach wspartych na dwu drzewach, z których jedno ma obciętą koronę, a na jego pniu osadzona została głowa biskupa. Pośrodku mar znajduje się młoda roślina, na której siedzi ptak.
16. Ilustracja z detalem Drzwi Gnieźnieńskich, przedstawiająca szesnastą kwaterę oraz tekst z opisem: Scena XVI - Wykupienie Wojciecha przez Bolesława Chrobrego
Scena ukazuje ważenie pieniędzy – w centrum znajduje się waga, na której szalach znajdują się relikwie i złoto. Po bokach autor zamieścił Prusów i Chrobrego ze świtą. Ważenie ma znaczenie symboliczne – jest zderzeniem pogańskiego profanum i chrześcijańskiego sacrum.
17. Ilustracja z detalem Drzwi Gnieźnieńskich, przedstawiająca siedemnastą kwaterę oraz tekst z opisem: Scena XVII - Sprowadzenie zwłok Wojciecha z Prus do Gniezna
Wydarzenie przeniesienia zwłok zostało połączone z objawieniem świętości Wojciecha. Pod marami dwie kalekie, karłowate postacie, które doznały cudownego uzdrowienia modlitewnymi gestami adorują niesione na marach ciało biskupa.
18. Ilustracja z detalem Drzwi Gnieźnieńskich, przedstawiająca osiemnastą kwaterę oraz tekst z opisem: Scena XVIII – Złożenie do grobu zwłok Wojciecha
W scenie Wojciech staje na granicy dwóch światów: doczesnego i wiecznego. Po lewej stronie zamieszczony został ceremoniał pogrzebowy z postaciami dokonującymi obrzędu (jedna trzyma kadzielnicę, druga wodę święconą), a po prawej architektoniczna brama będąca symbolicznym przejściem do Domu Ojca.
19. Ilustracja z detalem Drzwi Gnieźnieńskich, przedstawiająca fragment bordiury oraz tekst z opisem: Przy scenie narodzin Wojciecha, autor umieścił łowcę zajęcy. Jest to wyobrażenie konstelacji Oriona z psem Syriuszem polujących na zająca. (…) Umieszczenie gwiazdozbioru obok nowonarodzonego dziecka (…) zapowiada przyszłego bohatera historii Kościoła.
20. Ilustracja z detalem Drzwi Gnieźnieńskich, przedstawiająca fragment bordiury oraz tekst z opisem: Obok kwatery przedstawiającej posłanie św. Wojciecha do szkoły w Magdeburgu, znajduje się symbol łucznika, który wyraźnie chce oddać strzał z łuku do siedzącej ponad nim wiewiórki. To metaforyczne przedstawienie inteligentnego, celującego ucznia, którym był przyszły duchowny.
21. Ilustracja z detalem Drzwi Gnieźnieńskich, przedstawiająca fragment bordiury oraz tekst z opisem: Pomiędzy III a IV sceną na bordiurze znajduje się małpa karmiąca się winogronem, która jest uosobieniem grzesznika karmiącego się nauką Chrystusa (Wojciech decydujący się służyć Bogu).
22. Ilustracja z detalem Drzwi Gnieźnieńskich, przedstawiająca fragment bordiury oraz tekst z opisem: Święty wznoszący się na wyżyny hierarchii kościelnej poprzez scenę przekazania inwestytury, przedstawiony jest przy koźle górskim, potwierdzającym wznoszenie się ku Bogu.
[http://www.nowastrategia.org.pl/symbolika-bordiury-drzwi-gnieznienskich/ (dostęp z dnia 31.03.2018)]
23. Ilustracja z detalem Drzwi Gnieźnieńskich, przedstawiająca fragment bordiury oraz tekst z opisem: Prace w winnicy, od razu kojarzące się z przypowieścią Chrystusa o robotnikach w Bożej Winnicy, widnieją tuż obok scen z czasów, gdy św. Wojciech był zarządcą diecezji praskiej. Tworzą widoczną aluzję do biskupa jako boskiego robotnika, głoszącego Słowo i Naukę Zbawiciela.
[http://www.nowastrategia.org.pl/symbolika-bordiury-drzwi-gnieznienskich/ (dostęp z dnia 31.03.2018)]
24. Ilustracja z detalem Drzwi Gnieźnieńskich, przedstawiająca fragment bordiury oraz tekst z opisem: (…) tematem bordiury jest jeleń uciekający przed wilkiem. Została nim okraszona scena dotycząca sporu pomiędzy Bolesławem Czeskim a świętym Wojciechem, w czasie którego duchowny wziął w obronę chrześcijańskich niewolników wysyłanych do krajów muzułmańskich. Wilk jest wcieleniem szatana. (…)
[http://www.nowastrategia.org.pl/symbolika-bordiury-drzwi-gnieznienskich/ (dostęp z dnia 31.03.2018)]
25. Ilustracja z detalem Drzwi Gnieźnieńskich, przedstawiająca fragment bordiury oraz tekst z opisem: (…) Wierzono, że duchowny, udając się na wyprawę misyjną do pogańskich Prusów, w pewien sposób wyzwał na pojedynek szatana. Scenę tą symbolicznie ukazuje bordiura. W jej lewym, górnym rogu przedstawiono walkę rycerza ze skrzydlatym wężem o niedźwiedzich kłach, z małymi uszami, wygiętymi do tyłu na kształt rogów i cętkowanym ciele. Zagadkową postacią zdaje się być pokonujący stwora rycerz. Według teologii chrześcijańskiej, było dwóch bohaterów walczących z bestiami: archanioł Michał i święty Jerzy. Można przypuszczać, iż na drzwiach znajduje się ten drugi, ponieważ jego kult był w Gnieźnie bardzo rozpowszechniony.
[http://www.nowastrategia.org.pl/symbolika-bordiury-drzwi-gnieznienskich/ (dostęp z dnia 31.03.2018)]
26. Ilustracja z detalem Drzwi Gnieźnieńskich, przedstawiająca fragment bordiury oraz tekst z opisem: (…) na bordiurze pojawia się gryf. Zwierzę o orlej głowie z dziobem i lwich pazurach nie posiada jednak skrzydeł, charakterystycznych dla tych mitologicznych stworzeń. Symbol ten może być interpretowany w dwojaki sposób. Gryf jako metafora strażnika kraju pogańskiego, okrutny i zachłanny, broni dostępu do jego granic, ludności i skarbów. Może chodzić tu o opór, jaki stawiali poganie wobec św. Wojciecha, gdy ten przybył do nich z misją chrystianizacyjną. Z drugiej strony, motyw gryfa jako połączenie zwierzęcia lądowego i stworzenia powietrznego, postrzegano jako symbol Jezusa Chrystusa, którego natura była połączeniem pierwiastka boskiego i ludzkiego. (…) można przypuszczać, że misji duchownego towarzyszy zwierzę, będące ucieleśnieniem Boga.
[http://www.nowastrategia.org.pl/symbolika-bordiury-drzwi-gnieznienskich/ (dostęp z dnia 31.03.2018)]
27. Ilustracja z detalem Drzwi Gnieźnieńskich, przedstawiająca fragment bordiury oraz tekst z opisem: Przy scenie zabójstwa świętego przez pogan widnieje centaur z rogiem i maczugą. Został on przedstawiony nie jako pół człowiek pół koń, lecz pół człowiek pół osioł, co dodatkowo podkreśla zezwierzęcenie i dzikość Prusów. Porównano ich w ten sposób do bezrozumnych szaleńców.
[http://www.nowastrategia.org.pl/symbolika-bordiury-drzwi-gnieznienskich/ (dostęp z dnia 31.03.2018)]
28. Ilustracja z detalem Drzwi Gnieźnieńskich, przedstawiająca fragment bordiury oraz tekst z opisem: Obok kwatery dotyczącej wystawienia zwłok świętego na pogańskiej ziemi, widnieje ptak z męską, brodatą głową, identyfikowany jako harpia. Wielu uczonych dopatruje się podobieństwa pomiędzy tą głową, a głową św. Wojciecha o krótkiej, kędzierzawej brodzie, która z nią sąsiaduje. Oznaczałoby to niewątpliwą rozpacz kolejnych pokoleń i samych zabójców Wojciecha, którzy w końcu zdadzą sobie sprawę z tego, że zabili boskiego sługę, przybyłego na pogańskie ziemie z misją pokojową.
[http://www.nowastrategia.org.pl/symbolika-bordiury-drzwi-gnieznienskich/ (dostęp z dnia 31.03.2018)]
29. Ilustracja z detalem Drzwi Gnieźnieńskich, przedstawiająca fragment bordiury oraz tekst z opisem: Z ostatnią sceną Drzwi Gnieźnieńskich – złożenia relikwii męczennika do grobu – w katedrze gnieźnieńskiej związane są galopujący Centaur oraz Herkules walczący z ptakami stymfalijskimi. Są to alegorie bezbożników i heroicznego świętego, który stał się pogromcą pogaństwa i grzechu. Wydał im walkę, tak jak Herkules, który Arkadię uwolnił od zabójczych ptaków. Jednak walka z niewiernymi jest wieczna. Symbol Herkulesa stanowi wyraźny apel do wiernych, aby również i oni szli drogą świętego Wojciecha.
[http://www.nowastrategia.org.pl/symbolika-bordiury-drzwi-gnieznienskich/ (dostęp z dnia 31.03.2018)
Ilustracja interaktywna o kształcie pionowego prostokąta przedstawia czarno-białą fotografię Drzwi gnieźnieńskie. Zabytek podzielony jest na 18 prostokątnych kwater, po 9 w każdej połowie. Sceny zamieszczone w kwaterach przedstawiają momenty z życia św. Wojciecha ułożone chronologicznie. Należy je czytać, rozpoczynając od lewej strony ku górze, następnie od prawej ku dołowi. Wokół każdego skrzydła znajduje się dekoracyjna bordiura z motywami roślinnymi, zwierzęcymi i alegorycznymi. W czwartych kwaterach od dołu znajdują się kołaty z głowami lwów.
Dodatkowo na ilustracji zamieszczono informacje:
1. Ilustracja z detalem Drzwi Gnieźnieńskich, przedstawiająca pierwszą kwaterę oraz tekst z opisem: Scena I – Narodziny Wojciecha.
Kwatera składa się z dwóch obrazów: karmienia Strzeżysławy, matki Wojciecha i kąpieli dziecka w chrzcielnicy, nawiązującej do Chrztu Chrystusa będącego symbolem uwolnienia od grzechu pierworodnego. Każda scena ukazana jest w osobnym pomieszczeniu wytyczonym przez arkadę.
2. Ilustracja z detalem Drzwi Gnieźnieńskich, przedstawiająca drugą kwaterę oraz tekst z opisem: Scena II – Złożenie Wojciecha na ołtarzu i cudowne uzdrowienie
W scenie pojawia się ojciec Wojciecha, który oddaje syna Kościołowi. Na skutek ofiarowania następuje cudowne uzdrowienie dziecka, które lewą rękę unosi ku górze, prawą wyciąga w stronę kapłana, a głowę odwraca w kierunku zebranych przed ołtarzem. Scena złożenia św. Wojciecha na ołtarzu jest analogią do Ofiarowania Chrystusa w świątyni.
3. Ilustracja z detalem Drzwi Gnieźnieńskich, przedstawiająca trzecią kwaterę oraz tekst z opisem: Scena III – oddanie chłopca do szkoły w Magdeburgu
Kwatera została podzielona na dwie sceny zamieszczone w arkadach: pierwsza przedstawia oddanie przez rodziców młodego Wojciecha do szkoły w Magdeburgu, druga jego powitanie w tejże szkole przez mnicha Oktryka, którego wzniesiona ku górze lewa ręka oznacza przestrogę.
4. Ilustracja z detalem Drzwi Gnieźnieńskich, przedstawiająca czwartą kwaterę oraz tekst z opisem: Scena IV – Modlitwa Wojciecha w Magdeburgu lub w Pradze
W scenie odziany w szatę, bosy Wojciech klęczy przed świątynią ze złożonymi w geście modlitewnym dłońmi. Przedstawienie można odczytać jako powołanie, zawierzenie Bogu i przeznaczenie, o czym świadczy budynek mający analogię z męczeńską śmiercią (rotunda kojarzona z martyriami wznoszonymi na cześć męczenników) i wynikającą z niego radością zmartwychwstania (motyw ogrodu obecny na klęczniku i cokole budowli).
5. Ilustracja z detalem Drzwi Gnieźnieńskich, przedstawiająca piątą kwaterę oraz tekst z opisem: Scena V – Nadanie Wojciechowi godności biskupiej przez cesarza Ottona II
Dłonie Wojciecha i cesarza położone są na pastorale, który łączy ich ideowo, jednocześnie dzieląc kompozycyjnie kwaterę na dwie części: świat władzy świeckiej i świat władzy duchowej. Autorytet Ottona II został podkreślony przez pozycję siedzącą i miecz trzymany przez miecznika, gest Wojciecha wskazuje na pokorę.
6. Ilustracja z detalem Drzwi Gnieźnieńskich, przedstawiająca szóstą kwaterę oraz tekst z opisem: Scena VI – Uzdrowienie opętanego
Scena przedstawia egzorcyzmy dokonane przez Wojciecha na opętanym, z którego ulatuje szatan. Zdarzenie ma miejsce w Weronie, w przeciwieństwie do przekazów hagiograficznych – treści na drzwiach są więc nowym wydarzeniem, nie odpowiadają faktycznym zapisom z biografii Wojciecha.
7. Ilustracja z detalem Drzwi Gnieźnieńskich, przedstawiająca siódmą kwaterę oraz tekst z opisem: Scena VII – Widzenie senne Wojciecha
Podczas snu Wojciechowi objawia się Chrystus, upominając go, że toleruje handel chrześcijańskimi niewolnikami przez Żydów. W scenie zaprezentowane zostały dwa światy: ziemski, doczesny reprezentowany przez Wojciecha i niebiański, ponadczasowy, Chrystusowy.
8. Ilustracja z detalem Drzwi Gnieźnieńskich, przedstawiająca ósmą kwaterę oraz tekst z opisem: Scena VIII – Wojciech skłania czeskiego księcia Bolesława Pobożnego do oswobodzenia niewolników chrześcijańskich
Kwatera jest kontynuacją sceny VII. Św. Wojciech w stroju biskupim, w infule i z pastorałem, stoi przed skutymi niewolnikami i upomina siedzącego na tronie księcia czeskiego Bolesława II przed handlem ludźmi. Wydarzenie podkreśla posłuszeństwo Wojciecha wobec nakazów Chrystusa.
9. Ilustracja z detalem Drzwi Gnieźnieńskich, przedstawiająca dziewiątą kwaterę oraz tekst z opisem: Scena IX – Cud z dzbanem w klasztorze na Awentynie
Kwatera ukazuje wydarzenie z ok. 995 roku – cud dokonany przez Wojciecha, w którym upuszczone gliniane naczynie na wodę lub wino nie rozbiło się. W osobie Wojciecha została zaprezentowana podwójna natura: ludzka (tłuczenie naczynia) i święta, cudotwórcza (podniesienie niepotłuczonego naczynia).
10. Ilustracja z detalem Drzwi Gnieźnieńskich, przedstawiająca dziesiątą kwaterę oraz tekst z opisem: Scena X- Wojciech przybywający łodzią do Prus
Kwatera przedstawia przybycie misjonarzy drogą morską do Prus w 997 roku. Wojciechowi towarzyszą duchowni: dwaj mnisi, jego brat Gaudenty i benedyktyn Bogusz. Gesty Wojciecha oraz przedstawicieli Prus zapowiadają przyszły konflikt.
11. Ilustracja z detalem Drzwi Gnieźnieńskich, przedstawiająca jedenastą kwaterę oraz tekst z opisem: Scena XI - Chrzest Prusów
Scena ukazuje chrzest wyłącznie jednego Prusa, u którego według legendy zatrzymał się Wojciech i nawrócił go. Pozostałe osoby, towarzyszące temu aktowi, są już prawdopodobnie ochrzczone.
12. Ilustracja z detalem Drzwi Gnieźnieńskich, przedstawiająca dwunastą kwaterę oraz tekst z opisem: Scena XII – Kazanie Wojciecha do Prusów
W scenie Wojciech głosi Słowo Boże do pogan, którzy swoją niechęć i sprzeciw okazują gestami: zaciśniętymi pięściami i skrzyżowanymi ramionami. Mają także obrócone w różne strony głowy, co wskazuje na oburzenie.
13. Ilustracja z detalem Drzwi Gnieźnieńskich, przedstawiająca trzynastą kwaterę oraz tekst z opisem: Scena XIII – Ostatnia msza Wojciecha
Kwatera dotyczy ostatniej mszy sprawowanej przez Wojciecha, podczas której był obserwowany przez Prusów, którzy w liturgii widzieli magiczne gesty prowadzące do ich zguby. Śmierć biskupa zapowiada postać Prusa o rozwianych włosach stojąca przy mensie.
14. Ilustracja z detalem Drzwi Gnieźnieńskich, przedstawiająca czternastą kwaterę oraz tekst z opisem: Scena XIV – Męczeńska śmierć Wojciecha
Scena ukazuje zabicie Wojciecha poprzez przeszycie go włócznią oraz odcięcie mu głowy toporem 23 kwietnia 997 roku. Jednocześnie widoczne są lecące w stronę biskupa kamienie. Kwatera łączy w sobie różne wersje śmierci Wojciecha przekazane w źródłach hagiograficznych.
15. Ilustracja z detalem Drzwi Gnieźnieńskich, przedstawiająca piętnastą kwaterę oraz tekst z opisem: Scena XV – Wystawienie zwłok Wojciecha
W kwaterze owinięte w całun, bezgłowe ciało Wojciecha zostało wystawione na marach wspartych na dwu drzewach, z których jedno ma obciętą koronę, a na jego pniu osadzona została głowa biskupa. Pośrodku mar znajduje się młoda roślina, na której siedzi ptak.
16. Ilustracja z detalem Drzwi Gnieźnieńskich, przedstawiająca szesnastą kwaterę oraz tekst z opisem: Scena XVI - Wykupienie Wojciecha przez Bolesława Chrobrego
Scena ukazuje ważenie pieniędzy – w centrum znajduje się waga, na której szalach znajdują się relikwie i złoto. Po bokach autor zamieścił Prusów i Chrobrego ze świtą. Ważenie ma znaczenie symboliczne – jest zderzeniem pogańskiego profanum i chrześcijańskiego sacrum.
17. Ilustracja z detalem Drzwi Gnieźnieńskich, przedstawiająca siedemnastą kwaterę oraz tekst z opisem: Scena XVII - Sprowadzenie zwłok Wojciecha z Prus do Gniezna
Wydarzenie przeniesienia zwłok zostało połączone z objawieniem świętości Wojciecha. Pod marami dwie kalekie, karłowate postacie, które doznały cudownego uzdrowienia modlitewnymi gestami adorują niesione na marach ciało biskupa.
18. Ilustracja z detalem Drzwi Gnieźnieńskich, przedstawiająca osiemnastą kwaterę oraz tekst z opisem: Scena XVIII – Złożenie do grobu zwłok Wojciecha
W scenie Wojciech staje na granicy dwóch światów: doczesnego i wiecznego. Po lewej stronie zamieszczony został ceremoniał pogrzebowy z postaciami dokonującymi obrzędu (jedna trzyma kadzielnicę, druga wodę święconą), a po prawej architektoniczna brama będąca symbolicznym przejściem do Domu Ojca.
19. Ilustracja z detalem Drzwi Gnieźnieńskich, przedstawiająca fragment bordiury oraz tekst z opisem: Przy scenie narodzin Wojciecha, autor umieścił łowcę zajęcy. Jest to wyobrażenie konstelacji Oriona z psem Syriuszem polujących na zająca. (…) Umieszczenie gwiazdozbioru obok nowonarodzonego dziecka (…) zapowiada przyszłego bohatera historii Kościoła.
20. Ilustracja z detalem Drzwi Gnieźnieńskich, przedstawiająca fragment bordiury oraz tekst z opisem: Obok kwatery przedstawiającej posłanie św. Wojciecha do szkoły w Magdeburgu, znajduje się symbol łucznika, który wyraźnie chce oddać strzał z łuku do siedzącej ponad nim wiewiórki. To metaforyczne przedstawienie inteligentnego, celującego ucznia, którym był przyszły duchowny.
21. Ilustracja z detalem Drzwi Gnieźnieńskich, przedstawiająca fragment bordiury oraz tekst z opisem: Pomiędzy III a IV sceną na bordiurze znajduje się małpa karmiąca się winogronem, która jest uosobieniem grzesznika karmiącego się nauką Chrystusa (Wojciech decydujący się służyć Bogu).
22. Ilustracja z detalem Drzwi Gnieźnieńskich, przedstawiająca fragment bordiury oraz tekst z opisem: Święty wznoszący się na wyżyny hierarchii kościelnej poprzez scenę przekazania inwestytury, przedstawiony jest przy koźle górskim, potwierdzającym wznoszenie się ku Bogu.
[http://www.nowastrategia.org.pl/symbolika-bordiury-drzwi-gnieznienskich/ (dostęp z dnia 31.03.2018)]
23. Ilustracja z detalem Drzwi Gnieźnieńskich, przedstawiająca fragment bordiury oraz tekst z opisem: Prace w winnicy, od razu kojarzące się z przypowieścią Chrystusa o robotnikach w Bożej Winnicy, widnieją tuż obok scen z czasów, gdy św. Wojciech był zarządcą diecezji praskiej. Tworzą widoczną aluzję do biskupa jako boskiego robotnika, głoszącego Słowo i Naukę Zbawiciela.
[http://www.nowastrategia.org.pl/symbolika-bordiury-drzwi-gnieznienskich/ (dostęp z dnia 31.03.2018)]
24. Ilustracja z detalem Drzwi Gnieźnieńskich, przedstawiająca fragment bordiury oraz tekst z opisem: (…) tematem bordiury jest jeleń uciekający przed wilkiem. Została nim okraszona scena dotycząca sporu pomiędzy Bolesławem Czeskim a świętym Wojciechem, w czasie którego duchowny wziął w obronę chrześcijańskich niewolników wysyłanych do krajów muzułmańskich. Wilk jest wcieleniem szatana. (…)
[http://www.nowastrategia.org.pl/symbolika-bordiury-drzwi-gnieznienskich/ (dostęp z dnia 31.03.2018)]
25. Ilustracja z detalem Drzwi Gnieźnieńskich, przedstawiająca fragment bordiury oraz tekst z opisem: (…) Wierzono, że duchowny, udając się na wyprawę misyjną do pogańskich Prusów, w pewien sposób wyzwał na pojedynek szatana. Scenę tą symbolicznie ukazuje bordiura. W jej lewym, górnym rogu przedstawiono walkę rycerza ze skrzydlatym wężem o niedźwiedzich kłach, z małymi uszami, wygiętymi do tyłu na kształt rogów i cętkowanym ciele. Zagadkową postacią zdaje się być pokonujący stwora rycerz. Według teologii chrześcijańskiej, było dwóch bohaterów walczących z bestiami: archanioł Michał i święty Jerzy. Można przypuszczać, iż na drzwiach znajduje się ten drugi, ponieważ jego kult był w Gnieźnie bardzo rozpowszechniony.
[http://www.nowastrategia.org.pl/symbolika-bordiury-drzwi-gnieznienskich/ (dostęp z dnia 31.03.2018)]
26. Ilustracja z detalem Drzwi Gnieźnieńskich, przedstawiająca fragment bordiury oraz tekst z opisem: (…) na bordiurze pojawia się gryf. Zwierzę o orlej głowie z dziobem i lwich pazurach nie posiada jednak skrzydeł, charakterystycznych dla tych mitologicznych stworzeń. Symbol ten może być interpretowany w dwojaki sposób. Gryf jako metafora strażnika kraju pogańskiego, okrutny i zachłanny, broni dostępu do jego granic, ludności i skarbów. Może chodzić tu o opór, jaki stawiali poganie wobec św. Wojciecha, gdy ten przybył do nich z misją chrystianizacyjną. Z drugiej strony, motyw gryfa jako połączenie zwierzęcia lądowego i stworzenia powietrznego, postrzegano jako symbol Jezusa Chrystusa, którego natura była połączeniem pierwiastka boskiego i ludzkiego. (…) można przypuszczać, że misji duchownego towarzyszy zwierzę, będące ucieleśnieniem Boga.
[http://www.nowastrategia.org.pl/symbolika-bordiury-drzwi-gnieznienskich/ (dostęp z dnia 31.03.2018)]
27. Ilustracja z detalem Drzwi Gnieźnieńskich, przedstawiająca fragment bordiury oraz tekst z opisem: Przy scenie zabójstwa świętego przez pogan widnieje centaur z rogiem i maczugą. Został on przedstawiony nie jako pół człowiek pół koń, lecz pół człowiek pół osioł, co dodatkowo podkreśla zezwierzęcenie i dzikość Prusów. Porównano ich w ten sposób do bezrozumnych szaleńców.
[http://www.nowastrategia.org.pl/symbolika-bordiury-drzwi-gnieznienskich/ (dostęp z dnia 31.03.2018)]
28. Ilustracja z detalem Drzwi Gnieźnieńskich, przedstawiająca fragment bordiury oraz tekst z opisem: Obok kwatery dotyczącej wystawienia zwłok świętego na pogańskiej ziemi, widnieje ptak z męską, brodatą głową, identyfikowany jako harpia. Wielu uczonych dopatruje się podobieństwa pomiędzy tą głową, a głową św. Wojciecha o krótkiej, kędzierzawej brodzie, która z nią sąsiaduje. Oznaczałoby to niewątpliwą rozpacz kolejnych pokoleń i samych zabójców Wojciecha, którzy w końcu zdadzą sobie sprawę z tego, że zabili boskiego sługę, przybyłego na pogańskie ziemie z misją pokojową.
[http://www.nowastrategia.org.pl/symbolika-bordiury-drzwi-gnieznienskich/ (dostęp z dnia 31.03.2018)]
29. Ilustracja z detalem Drzwi Gnieźnieńskich, przedstawiająca fragment bordiury oraz tekst z opisem: Z ostatnią sceną Drzwi Gnieźnieńskich – złożenia relikwii męczennika do grobu – w katedrze gnieźnieńskiej związane są galopujący Centaur oraz Herkules walczący z ptakami stymfalijskimi. Są to alegorie bezbożników i heroicznego świętego, który stał się pogromcą pogaństwa i grzechu. Wydał im walkę, tak jak Herkules, który Arkadię uwolnił od zabójczych ptaków. Jednak walka z niewiernymi jest wieczna. Symbol Herkulesa stanowi wyraźny apel do wiernych, aby również i oni szli drogą świętego Wojciecha.
[http://www.nowastrategia.org.pl/symbolika-bordiury-drzwi-gnieznienskich/ (dostęp z dnia 31.03.2018)
Drzwi Gnieźnieńskie, katedra Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, Gniezno, II poł. XII w., gniezno.fotopolska.eu, CC BY 3.0
RBqfGFYze3DC3
Ćwiczenie 1
Wymień trzy kościoły romańskie w Polsce i miasta, w których się znajdują.
Wymień trzy kościoły romańskie w Polsce i miasta, w których się znajdują.
Wskaż miasta, w których znajdują się poniższe zabytki architektury.
.................
.................
.................
Ćwiczenie 2
Do ilustracji brył budowli dopasuj właściwe plany.
R114CGt1a8SW5
Poniżej znajduje się inna wersja zadania.
Rg1DyG8IbOhmJ
Do ilustracji brył budowli dopasuj właściwe plany.
Do ilustracji brył budowli dopasuj właściwe plany.
Inna wersja zadania
Wymień cechy romańskich budowli.
RHZzVq0F5OaxL
Ćwiczenie 3
Opisz dowolny portal polskiej świątyni romańskiej.
Opisz dowolny portal polskiej świątyni romańskiej.
Nazwij elementy zaznaczone na ilustracji.
.................
.................
.................
R1jRRs7mSqr27
Ćwiczenie 4
Omów znaczenie i sposób przedstawienia wybranych alegorii z kolumn ze Strzelna.
Omów znaczenie i sposób przedstawienia wybranych alegorii z kolumn ze Strzelna.
Rozpoznaj alegoryczne znaczenia postaci z kolumn w Strzelnie.
Wiara, Nieczystość, Pobożność, Krzywoprzysięstwo
.................
.................
.................
.................
Ćwiczenie 5
Na podstawie ilustracji uzupełnij dane o zabytku.
RuXnV2lNxExQZ
Poniżej znajduje się inna wersja zadania.
R1F3Mf9Rf1SM7
Płyta gipsowa znajduje się w krypcie kolegiaty w (wpisz miejscowość) Tu uzupełnij i powstała w I połowie Tu uzupełnij wieku. Nad górnym polem znajdują się dwa lwy, pomiędzy którymi wyrasta Tu uzupełnij.
Płyta gipsowa znajduje się w krypcie kolegiaty w (wpisz miejscowość) Tu uzupełnij i powstała w I połowie Tu uzupełnij wieku. Nad górnym polem znajdują się dwa lwy, pomiędzy którymi wyrasta Tu uzupełnij.
Płyta gipsowa znajduje się w krypcie kolegiaty w (wpisz miejscowość) ................ i powstała w I połowie ............ wieku.
Nad górnym polem znajdują się dwa lwy, pomiędzy którymi wyrasta ...........................
Inna wersja zadania
Opisz sposób przedstawienia postaci na Płycie z Wiślicy.
R1bWAZWd1eClY
Ćwiczenie 6
Na ile prostokątnych kwater podzielone są Drzwi gnieźnieńskie? Możliwe odpowiedzi: 1. 16, 2. 18, 3. 14, 4. 20
Na ile prostokątnych kwater podzielone są Drzwi gnieźnieńskie? Możliwe odpowiedzi: 1. 16, 2. 18, 3. 14, 4. 20
Na ile prostokątnych kwater podzielone są Drzwi gnieźnieńskie?
16
18
14
20
Ri0UUtdAdeyXT
Ćwiczenie 7
Opisz tematykę Drzwi Gnieźnieńskich.
Opisz tematykę Drzwi Gnieźnieńskich.
Wskaż właściwe opisy do ilustracji ukazujących sceny z życia św. Wojciecha.
Modlitwa Wojciecha w Magdeburgu lub w Pradze, Sprowadzenie zwłok Wojciecha z Prus do Gniezna, Męczeńska śmierć Wojciecha, Uzdrowienie opętanego
.................
.................
.................
.................
m7e7319effa0bdf52_0000000000259
Polecenie 1
Porównaj kompozycję zabytków romańskich: Drzwi Gnieźnieńskich i Drzwi św. Bernwarda z katedry Najświętszej Marii Panny w Hildesheim oraz wyciągnij wnioski z porównania.
RFMqxFpUeUFUL1
Ilustracja o kształcie pionowego prostokąta przedstawia czarno-białą fotografię Drzwi gnieźnieńskie. Zabytek podzielony jest na 18 prostokątnych kwater, po 9 w każdej połowie. Sceny zamieszczone w kwaterach przedstawiają motywy z życia św. Wojciecha ułożone chronologicznie. Należy je czytać, rozpoczynając od lewej strony ku górze, następnie od prawej ku dołowi. Wokół każdego skrzydła znajduje się dekoracyjna bordiura z motywami roślinnymi, zwierzęcymi i alegorycznymi. W czwartych kwaterach od dołu znajdują się kołaty z głowami lwów.
Drzwi Gnieźnieńskie, katedra Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, II poł. XII w., Gniezno, gniezno.fotopolska.eu, CC BY 3.0
Rp9aMrdCFl3631
Ilustracja o kształcie pionowego prostokąta przedstawia czarno-białą fotografię Drzwi Bernwarda. Zabytek podzielony jest na 16 prostokątnych kwater, po 8 w każdej połowie.
Drzwi Bernwarda, Katedra Wniebowzięcia Matki Bożej w Hildesheim, XI w, Niemcy, wikimedia.org, CC BY 3.0
Podaj 4 cechy kompozycji:
Ra7bcDg092EkU
Wykonaj zadanie zgodnie z poleceniem.
Wykonaj zadanie zgodnie z poleceniem.
Rq4LOXtjIvZMZ
Wykonaj zadanie zgodnie z poleceniem.
Wykonaj zadanie zgodnie z poleceniem.
Wnioski
Rg1Qy7UE47f8u
Wykonaj zadanie zgodnie z poleceniem.
Wykonaj zadanie zgodnie z poleceniem.
Inna wersja zadania
Odpowiedz, jaką Twoim zdaniem funkcję pełni tematyka i dekoracja Drzwi Gnieźnieńskich.
m7e7319effa0bdf52_0000000000275
Słownik pojęć
Absyda
Absyda
w architekturze (gł. sakralnej) pomieszczenie na rzucie półkola, półelipsy, trójliścia, podkowy, trapezu lub wieloboku, zamykające prezbiterium lub nawę (niekiedy nawy boczne i ramiona transeptu), o równej lub mniejszej od nich wysokości i szerokości.
Akant
Akant
akant, roślina o dużych, głęboko wyciętych liściach i zebranych w kłos kwiatostanach, rosnąca w stanie dzikim w krajach śródziemnomorskich; pierwowzór ornamentów znanych pod nazwą liścia, kwiatu i wici akantu, stosowanych szeroko w ornamentyce od starożytności do czasów współczesnych.
Archiwolta
Archiwolta
część portalu, element dekoracyjny w kształcie łuku, umieszczony nad drzwiami lub oknami, stanowiący część składową arkady.
Arkadka
Arkadka
element architektoniczny składający się z dwóch podpór (filarów, kolumn) zamkniętych górą łukiem.
Atlant
Atlant
gigant, telamon, posąg mężczyzny w postawie stojącej (rzadziej siedzącej lub klęczącej), służący za podporę zamiast kolumny, filara lub pilastra, wspierający głową, barkami albo rękami belkowanie, sufit, balkon czy inny element architektoniczny.
Bazylika
Bazylika
w architekturze chrześcijańskiej, kościół wielonawowy, o nawie środkowej wyższej od bocznych (przeciwieństwo kościoła halowego).
Biforium
Biforium
dwudzielne arkadowe okno lub przezrocze, typowe dla architektury romańskiej i gotyckiej.
Empora
Empora
galeria wsparta na kolumnach lub filarach, otwarta do wnętrza kościoła; umieszczona nad nawami bocznymi tworząca osobne pomieszczenie dla np. kobiet, zakonników; umieszczona nad kruchtą lub pomiędzy nawą a prezbiterium przeznaczona na ogół dla śpiewaków i instrumentów muzycznych.
Fryz arkadkowy
Fryz arkadkowy
1. w architekturze: środkowa część belkowania; 2. ornament w postaci poziomego pasa, zdobiący np. ściany, naczynia; fryz arkadowy fryz w postaci arkady.
Głowica (kapitel)
Głowica (kapitel)
górna, wieńcząca część kolumny, pilastra, filara, ukształtowana plastycznie; pełni funkcję konstrukcyjną jako człon pośredniczący między podporą i elementami podpieranymi.
Kaplica
Kaplica
mała kultowa budowla wolno stojąca lub połączona z większym kompleksem architektonicznym.
Kolumna
Kolumna
pionowa podpora architektoniczna o przekroju kolistym lub wielokątnym, pełniąca również funkcje dekoracyjną; składa się z trzech części: głowicy, trzonu i bazy, lub przynajmniej z dwóch pierwszych.
Kołata (kołatka)
Kołata (kołatka)
metalowy przedmiot mocowany na drzwiach wejściowych lub bramie, służący do stukania.
Kontrapost
Kontrapost
zasada kompozycji polegająca na ustawieniu postaci ludzkiej tak, aby ciężar ciała spoczywał na jednej nodze i na zrównoważeniu tej postawy lekkim wygięciem tułowia i ramienia w stronę odwrotną; ta przeciwwaga i kontrastowanie ruchu wzbogaca kompozycję, pozbawiając ją frontalności i uwypuklając rysunek mięśni.
Krypta
Krypta
w starożytności termin o wielu znaczeniach, określający generalnie pomieszczenie zaciemnione, słabo oświetlone dla zachowania niskiej temperatury, ale gł. podziemny korytarz lub salę; w okresie starochrześcijańskim. sklepione pomieszczenie z grobem świętego w katakumbach; później podziemne lub na pół podziemne sklepione pomieszczenie pod prezbiterium kościoła, mieszczące relikwie lub grób świętego; służyło także jako miejsce chowania dostojników świeckich i duchownych.
Kwatera
Kwatera
1) w terminologii arch. segment wielodzielnego okna; 2) wydzielone obramieniem malowane lub rzeźb, pole skrzydeł ołtarza.
Lizena
Lizena
płaski, pionowy pas muru lekko występujący z jego lica; w odróżnieniu od pilastra bez głowicy i na ogół bez bazy.
Nawa
Nawa
część kościoła między prezbiterium a kruchtą, przeznaczona dla wiernych. W zależności od liczby naw rozróżnia się kościoły jedno , dwu , trzy , pięcio i siedmionawowe. W założeniach wielonawowych rozróżnia się nawą główną, sytuowaną na osi budynku, zazwyczaj szerszą od naw bocznych, oddzielonych od niej najczęściej rzędem podpór (kolumny, filary), oraz nawę poprzeczną (transept), która przecina nawę główną pod kątem prostym, tworząc po jej obu stronach dwa ramiona. W najprostszym układzie nawa poprzeczna krzyżuje się z nawą główną tuż przy prezbiterium (tzw. rzut krzyża łacińskiego).
Nimb
Nimb
w sztukach plastycznych, świetlisty otok wokół głów postaci boskich i świętych.
Portal
Portal
ozdobne obramienie otworu wejściowego, na które składają się elementy architektoniczne i rzeźbiarskie.
Prezbiterium
Prezbiterium
przestrzeń kościoła przeznaczona dla duchowieństwa, zazwyczaj wydzielona od nawy.
Przęsło
Przęsło
1) we wnętrzu budowli przestrzeń między parą podpór dźwigających odrębną konstrukcyjnie część sklepienia; 2) wyodrębniona rytmicznie powtarzanymi elementami podziału pionowego część płaszczyzny elewacji (p. ścienne).
Relief
Relief
kompozycja rzeźb, wydobyta z płaszczyzny płyty kamiennej, drewnianej lub metalowej, z pozostawieniem w niej tła; przeznaczona do oglądania wyłącznie od frontu; uzyskana techniką rzeźbienia, kucia, odlewania itp.
Rotunda
Rotunda
budowla w układzie centralnym, wzniesiona na planie koła, zwykle przykryta kopułą, budowle tego typu są znane od starożytności.
Sklepienie
Sklepienie
konstrukcja budowlana wykonana z kamienia naturalnego, sztucznego lub cegły, o przekroju krzywoliniowym, służąca do przekrycia określonej przestrzeni budynku.
Strop
Strop
zespół elementów konstrukcyjnych rozdzielających w poziomie poszczególne kondygnacje budynku lub ograniczających go od góry.
Transept
Transept
określenie równoznaczne z terminem nawa poprzeczna.
Triforium
Triforium
1) w kościołach romańskich i gotyckich rząd trójdzielnych ślepych arkadek lub galeria mieszcząca się w grubości muru i otwierająca się do wnętrza rzędem przeprutych arkadek; 2) trójdzielne arkadowe okno lub przezrocze.
Trzon
Trzon
trzon kolumny; najważniejsza część kolumny ustawiana na bazie albo bezpośrednio na stylobacie.
Tympanon
Tympanon
1. wewnętrzne pole trójkątnego frontonu, gładkie lub wypełnione rzeźbą; 2. półokrągłe lub ostrołukowe pole umieszczone w górnej części portalu nad nadprożem.
Westwerk
Westwerk
rozbudowana zachodnia część bazyliki charakterystyczna dla architektury wczesnoromańskiej.
Wosk tracony
Wosk tracony
znana od czasów starożytnych metoda odlewnicza polegająca na wykonaniu woskowego prototypu zamierzonego przedmiotu.
m7e7319effa0bdf52_0000000000407
Galeria dzieł sztuki
RwlTGj8mZKaYS1
Ilustracja o kształcie poziomego prostokąta przedstawia fotografię palatium położonego na największej wyspie jeziora Lednicy (Ostrów Lednicki). Na wykonanym z górnego widoku zdjęciu widoczne są pozostałości po palatium (przypałacowej kaplicy). Fragmenty murów zbudowanych z kamienia uformowane są w kształt krzyża greckiego. Za murami znajduje się ogrodzenie.
Palatium na Ostrowie Lednickim, chrzest966.pl, CC BY 3.0
R1ZbkbfPpk5ZY1
Ilustracja o kształcie pionowego prostokąta przedstawia fragment rotundy św. Feliksa i Adaukta na Wawelu. Zdjęcie zostało wykonane podczas prac konserwatorskich. Przedstawia odsłonięte fragmenty dolnej części murów, wykonanych z kamienia. Wyższe partie muru wykonane są z czerwonej cegły. U dołu znajduje się podzielone na cztery części małe okno, zamknięte od góry łukiem.
Rotunda Najświętszej Marii Panny (Feliksa i Adaukta), X/XI w., Wawel, Kraków, wikimedia.org, CC BY 2.0
R1JuGVUvT7oKV1
Ilustracja o kształcie poziomego prostokąta przedstawia wnętrze krypty św. Leonarda na krakowskim Wawelu. Na kolumnach, ustawionych w dwóch rzędach, wspiera się sklepienie krzyżowe nakrywające dwie nawy i apsydę krypty. Ściany krypty wykonane są z ciosów kamiennych. Po bokach widoczne są grobowce. W absydzie znajduje się ołtarz.
Krypta św. Leonarda na Wawelu, Kraków, XII w., katedra-wawelska.pl, CC BY 3.0
R1F092AFQR1BW1
Ilustracja o kształcie poziomego prostokąta przedstawia zdjęcie kolegiaty św. Piotra i Pawła w Kruszwicy. Budowla jest masywna, złożona z brył geometrycznych – zestawionych ze sobą prostopadłościanów i walców lub ich części. Głęboko w murach osadzone są niewielkie, półkoliście zamknięte okna. Z lewej strony widoczna jest ceglana wieża kościoła. Po lewej stronie widoczne są gałęzie drzewa. W tle znajduje się błękitne niebo.
Kolegiata św. Piotra i Pawła, Kruszwica, XII w.wikimedia.org, domena publiczna
RQSDx73FDX42x1
Ilustracja o kształcie poziomego prostokąta przedstawia fotografię archikolegiaty Najświętszej Marii Panny Królowej i św. Aleksego w Tumie pod Łęczycą. Kościół jest masywną bryłą o układzie bazylikowym. Posiada małe okna, dwie kwadratowe wieże. Budowla składa się z brył geometrycznych – walców i prostopadłościanów. Obok wież rosną drzewa. Dokoła znajduje się murowane ogrodzenie. W dali widoczny jest budynek mieszkalny. Tło wypełnia błękitne, pogodne niebo z białymi obłokami.
Kolegiata Najświętszej Marii Panny i św. Aleksego, XII w., Tum pod Łęczycą, Polska – widok od południowego zachodu, Tum, Polska, wikimedia.org, CC BY 4.0
Rbu0vZboZAh9X1
Ilustracja o kształcie zbliżonym do kwadratu przedstawia fotografię fragmentu kolegiaty Najświętszej Marii Panny Królowej i św. Aleksego w Tumie pod Łęczycą, widzianą od strony południowej. Kościół jest masywny, z małymi oknami. W kwadratowej wieży znajduje się biforium, a nad nim triforium. Okna w fasadzie są małe i zamknięte półkoliście. W dostawionej do bryły wieżyczce i absydzie, okna mają kształt kwadratu z glifami.
Kolegiata Najświętszej Marii Panny i św. Aleksego, elewacja południowo-wschodnia, XII w., Tum pod Łęczycą, wikimedia.org, CC BY 3.0
R1GoZme82PaVk1
Ilustracja o kształcie pionowego prostokąta przedstawia fotografię rotundy św. Prokopa w Strzelnie. Budowla składa się z brył geometrycznych: walca, stanowiącego nawę, kwadratowego prezbiterium i kwadratowej wieży. Otoczona jest trawą. W tle widoczne są budynki mieszkalne i błękitne niebo.
Rotunda św. Prokopa, Strzelno, widok od strony zachodniej, XII w., static.panoramio.com, CC BY 3.0
Rz1txQ5AJ8WhV1
Ilustracja o kształcie kwadratu przedstawia fotografię fragmentu portalu głównego kolegiaty w Tumie pod Łęczycą. W centrum znajduje się tympanon ukazujący Matkę Boską z Dzieciątkiem w towarzystwie adorujących aniołów. Archiwolty są dekorowane ornamentami roślinnymi, mają układ schodkowy i przechodzą w półkolumny i filary. Głowice posiadają ozdoby w postaci akantów. Pod tympanonem znajdują się otwarte drzwi wejściowe do kościoła.
Tympanon w portalu głównym kolegiaty w Tumie pod Łęczycą, I poł. XII w., wikimedia.org, GNU wolna licencja
Ry0WQtYrirtJR1
Ilustracja o kształcie poziomego prostokąta przedstawia fotografię tympanonu fundacyjnego z kościoła św. Trójcy w Strzelnie. Zdjęcie ukazuje św. Annę trzymającą małą Marię. Z lewej strony klęczy mężczyzna, w rękach trzyma model świątyni. Z prawej strony klęczy kobieta z księgą w rękach. Pozostałą część zdjęcia wypełnia fragment ściany.
Tympanon fundacyjny z kościoła św. Trójcy, Strzelno, XII w., static.panormaio.com, CC BY 3.0
RHal7GlRmVtme1
Ilustracja o kształcie poziomego prostokąta przedstawia fotografię kolumny cnót z kościoła św. Trójcy w Strzelnie. Ukazuje ułożone pasami jedna nad drugą alegorie, oddzielone ornamentem w postaci wici roślinnej. Kolumnę wieńczy prosta, kostkowa głowica.
Kolumna cnót z kościoła św. Trójcy, Strzelno, XII w., wikimedia.org, CC BY-SA 2.5
Rx8L1Fs854rXX1
Ilustracja o kształcie poziomego prostokąta przedstawia fotografię kolumny św. Trójcy w Strzelnie. Ukazuje alegorie słabości ludzkich, ułożone pasami jedne nad drugimi, oddzielone ornamentem w postaci wici roślinnej. Kolumnę wieńczy kostkowa głowica.
Kolumna przywar z kościoła św. Trójcy, Strzelno, XII w., wikimedia.org, CC BY 3.0
Raia3wtFd7i391
Ilustracja przedstawia fotografię głowicy z kolumny cnót, znajdującej się w kościele św. Trójcy w Strzelnie. Kostkowa głowica ukazuje grupy aniołów, stojących w pozach modlitewnych ze złożonymi lub skrzyżowanymi rękoma. Niektóre z aniołów grają na instrumentach. Od góry głowica zwieńczona jest uskokowo.
Głowica kolumny cnót z kościoła św. Trójcy, Strzelno, XII w., wikimedia.org, CC BY 4.0
RZ0tSiImdaywQ1
Ilustracja o kształcie pionowego prostokąta przedstawia czarno-białą fotografię gipsowej płyty z krypty kolegiaty w Wiślicy. Płyta podzielona jest na dwie części. Ukazuje adorantów podczas modlitwy, zgrupowanych po trzech w każdym polu. Pola otoczone są dekoracyjną bordiurą. Po bokach widoczne są zniszczenia płyty w postaci czarnych plam.
Płyta wiślicka, II poł. XII w., pinimg.com, CC BY 3.0
RaBfrOAQH5FUg1
Ilustracja o kształcie poziomego prostokąta przedstawia widok na fragment płyty wiślickiej, która znajduje się w Wiślicy. Ukazuje dolną kwaterę płyty, na której lepiej zostały pokazane postaci świętych. Postacie przedstawione są w modlitewnych pozach, ze złożonymi rękoma.
Płyta wiślicka, II poł. XII w., kwatera dolna, wikimedia.org, CC BY 3.0
RFMqxFpUeUFUL1
Ilustracja o kształcie pionowego prostokąta przedstawia czarno-białą fotografię Drzwi gnieźnieńskie. Zabytek podzielony jest na 18 prostokątnych kwater, po 9 w każdej połowie. Sceny zamieszczone w kwaterach przedstawiają motywy z życia św. Wojciecha ułożone chronologicznie. Należy je czytać, rozpoczynając od lewej strony ku górze, następnie od prawej ku dołowi. Wokół każdego skrzydła znajduje się dekoracyjna bordiura z motywami roślinnymi, zwierzęcymi i alegorycznymi. W czwartych kwaterach od dołu znajdują się kołaty z głowami lwów.
Drzwi Gnieźnieńskie, katedra Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, II poł. XII w., Gniezno, gniezno.fotopolska.eu, CC BY 3.0
Rp9aMrdCFl3631
Ilustracja o kształcie pionowego prostokąta przedstawia czarno-białą fotografię Drzwi Bernwarda. Zabytek podzielony jest na 16 prostokątnych kwater, po 8 w każdej połowie.
Drzwi Bernwarda, Katedra Wniebowzięcia Matki Bożej w Hildesheim, XI w, Niemcy, wikimedia.org, CC BY 3.0
m7e7319effa0bdf52_0000000000418
Bibliografia
Charytonow E., Historia architektury i formy architektoniczne, PWSZ, Warszawa 1963
Dobrzeniecki T, Drzwi Gnieźnieńskie, Warszawa 1953.
Ginter T., Wątki hagiograficzne św. Wojciecha w ikonografii Drzwi Gnieźnieńskich, „Kwartalnik Historyczny” 108, 2001, nr 4, s. 17–46
Grzesik R., Literackie wzorce ikonografii Drzwi Gnieźnieńskich, „Studia Źródłoznawcze” 36, 1997, s. 1–7
Labuda A., Czytanie Drzwi Gnieźnieńskich. Przekaz i język obrazu, [in:] Tropami Świętego Wojciecha, red. Z. Kurnatowska, Poznań 1999, 235–256
Słownik terminologiczny sztuk pięknych, opr. zbiorowe pod red. Krystyny Kubalskiej‑Sulkiewicz, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2003
Świechowski Z., Sztuka romańska w Polsce, Warszawa 1990
Węcławowicz T., Drzwi Gnieźnieńskie. Rozważania na temat symboliki przejścia i warstw znaczeniowych, [w:] Tropami Świętego Wojciecha, red. Z. Kurnatowska, Poznań 1999, pp. 257–283.
https://archirama.muratorplus.pl/encyklopedia‑architektury/rotunda,62_909.html (dostęp z dnia 31.03.2018)
http://www.nowastrategia.org.pl/symbolika‑bordiury‑drzwi‑gnieznienskich/ (dostęp z dnia 31.03.2018)