Architektura jako wyraz średniowiecznej świadomości – na podstawie Kamienia z katedry Zbigniewa Herberta

1. Cele lekcji

a) Wiadomości

Uczeń:

• podaje definicję teocentryzmu,

• zna i rozumie pojęcia: witraż, miniatura, rycina,

• wymienia podstawowe cechy średniowiecznych budowli,

• wie, na czym polegała rola średniowiecznych katedr.

b) Umiejętności

Uczeń potrafi:

• interpretować różne teksty kultury,

• przedstawić średniowieczną koncepcję życia,

• wyjaśnić, dlaczego katedry stanowiły wyraz idei teocentryzmu,

• wskazać analogie między architekturą a średniowiecznymi przekonaniami,

• wymienić źródła wiedzy o średniowiecznej sztuce sakralnej.

2. Metoda i forma pracy

Podająca, praca z tekstem, poszukująca, praca ze słownikiem.

3. Środki dydaktyczne

Podręcznik do kształcenia literackiego, fotografie średniowiecznych katedr (np. Katedra Notre Dame, Katedra w Chartres, Katedra w Kolonii), reprodukcje średniowiecznego malarstwa, Słownik języka polskiego.

4. Przebieg lekcji

a) Faza przygotowawcza

Nauczyciel prosi uczniów o zapoznanie się z esejem Kamień z katedry Zbigniewa Herberta. [Podręcznik: A. Biała, A. Krawczyk, Język, literatura, kultura. Wypisy i zadania. Podręcznik do języka polskiego dla klasy 1, Wydawnictwo Pedagogiczne ZNP, Kielce 2002, s. 52‑58.]

b) Faza realizacyjna

Nauczyciel sprawdza stopień zrozumienia tekstu. Zadaje polecenia.

1. Określ rolę społeczeństwa w powstawaniu średniowiecznych katedr.

2. Co obrazuje budowę katedry? Wyjaśnij znaczenie pojęć.

miniatura – ręcznie malowana lub inicjał, zwłaszcza w średniowiecznym tekście rękopiśmiennym; iluminacja;

[Uniwersalny słownik języka polskiego, pod red. S. Dubisza, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2003, tom 2, s. 668.]

witraż – kompozycja figuralna lub ornamentalna, wykonana z kawałków barwnego szkła ujętych w ołowiane ramki, często wstawiana w okna kościołów;

[Uniwersalny słownik języka polskiego, pod red. S. Dubisza, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2003, tom 4, s. 456.]

rycina – a) rysunek, reprodukcja fotografii dodana zwykle do tekstu jako ilustracja b) odbitka graficzna, np. drzeworyt;

[Uniwersalny słownik języka polskiego, pod red. S. Dubisza, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2003, tom 3, s. 1100.]

3. Wyjaśnij, czym dla ludzi średniowiecza były gotyckie katedry. Swoją odpowiedź poprzyj właściwymi fragmentami tekstu.

[Przykładowa odpowiedź: obraz potęgi i dumy, miejsce sacrum, ale i miejsce świeckich spotkań, spożywania posiłków, zebrań i inne.]

4. Określ hierarchię osób pracujących przy budowie katedry. Dlaczego katedra,
   w dosłownym znaczeniu tego sformułowania, stanowi efekt pracy ludzkich rąk?

5. Podaj narodziny zawodu architekta – jak określano go w średniowieczu, jaką spełniał wtedy rolę, jak wzrosło jego znaczenie w wiekach późniejszych i jaką rolę odgrywa dzisiaj.

[Przykładowa odpowiedź:

W początkowych wiekach średniowiecza architekt był anonimowy, jego rolę pełnił – podobnie jak inni, wykonujący pracę fizyczną – murarz lub kamieniarz albo wykształcony opiekun budowy - opat, biskup. Pozycja architekta zaczyna się klarować ok. wieku XIII. Z racji wykonywania pracy rzemieślniczej, architekt otrzymywał wynagrodzenie, często niższe, aniżeli murarze. Z upływem czasu sytuacja materialna architekta zaczęła się poprawiać – poza codzienną płacą, otrzymywał ubiór, mieszkanie, konia, liczne przywileje.

Praca architekta z reguły opierała się na doświadczeniu, na umiejętności rozpoznawania kamieni, a budowle powstawały na podstawie szczątkowego planu.

Obecnie architekt jest specjalistą zajmującym się projektowaniem różnych budynków, organizacją przestrzeni.]

6. Jakie informacje zawiera pierwszy podręcznik architektury autorstwa Villarda de Honnecourta? Co – na jego podstawie – możesz powiedzieć o twórcy poradnika?

c) Faza podsumowująca

Jak myślisz, dlaczego katedry były najpopularniejszymi budowlami
w średniowieczu? Wyjaśnij znaczenie słowa teocentryzm.

[Przykładowa odpowiedź: Średniowieczne katedry stanowiły efekt ciężkiej pracy ludzkich rąk, były miejscem sacrum i wyrazem szacunku dla Boga. Zgodnie ze średniowieczną ideą teocentryzmu, Bóg znajdował się w centrum ludzkich zainteresowań, a wiara w niego powinna przejawiać się nie tylko w jednostkowym działaniu, ale także we wspólnej pracy. Potęga katedr pozwalała „dosięgnąć” niebios, a więc zbliżała do Pana.]

Teocentryzm - <gr. theos ‘bóg’ + centryzm> pogląd uznający Boga (religię) za najwyższą wartość, czyniący go (ją) ośrodkiem dążeń człowieka i społeczeństwa.

[Uniwersalny słownik języka polskiego, pod red. S. Dubisza, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2003, tom 4, s. 50.]

5. Bibliografia

1. Biała A., Krawczyk A., Język, literatura, kultura. Wypisy i zadania. Podręcznik do języka polskiego dla klasy 1, Wydawnictwo Pedagogiczne ZNP, Kielce 2002.

2. Uniwersalny słownik języka polskiego, pod red. S. Dubisza, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2003.

6. Załączniki

Zadanie domowe

Napisz wypowiedź w dowolnej formie, która porusza temat współczesnego budownictwa. Zastanów się, wyrazem czego jest architektura XXI wieku.

7. Czas trwania lekcji

45 minut

8. Uwagi do scenariusza

brak