Scenariusz lekcji – Argumentum: Amo, ut amer, czyli zdanie okolicznikowe celu – ut finale

Uczeń wie, jak wygląda zdanie z ut finale; wie, jaki tryb i czas należy w nim zastosować; wie również, na czym polega consecutio temporum.

Umiejętności

Uczeń umie sam odnaleźć zdanie podrzędne w tekście; umie zastosować coniunctivus
w zdaniu celowym zgodnie z consecutio temporum; uczeń potrafi samodzielnie tłumaczyć tekst łaciński.

Metoda i forma pracy

• Bezpośrednia: powitanie uczniów, zapisanie numeru lekcji i tematu na tablicy.

• Pośrednia: wykonywanie ćwiczeń, tłumaczenie tekstu.

• Metoda podająca: wiadomości nowe (jaki coniunctivus należy zastosować, ut finale).

• Pogadanka: poprzez zastosowanie przykładów ze składni języka polskiego można porozmawiać z uczniami swobodniej o gramatyce, by później przejść do „ciężkiej, zawiłej” gramatyki łacińskiej.

• Metoda problemowa: wydobywanie niektórych wiadomości od uczniów na podstawie ich dotychczasowej wiedzy (np. gramatyka polska i analogie w gramatyce łacińskiej).

Środki dydaktyczne

podręcznik: Osipowicz A., Lingua Latina. Lingua nostra, Warszawa 2003

1. Czynności wstępne: Witam uczniów po łacinie: Salvete! Sedete! Zapisuję numer, temat lekcji na tablicy, sprawdzam listę obecności.

2. Sprawdzenie pracy domowej: Jako pracę domową uczniowie mieli zadane przypomnieć sobie zasady Consecutio temporum.

Faza realizacyjna

Wprowadzenie materiału oraz sprawdzenie i ćwiczenie umiejętności:

Krok I:

Zapisuję na tablicy zdanie:

Jemy chleb, aby żyć.

I pytam uczniów, jakie zadadzą pytanie z pozycji zdania nadrzędnego? Odpowiedź: Jemy chleb – po co? w jakim celu? Jaki zatem jest to rodzaj zdania podrzędnego? Odpowiedź: okolicznikowe celu. I podobnie jest w łacinie. Zapisuję na tablicy:

Panem edimus, ut vivamus.

Proszę o wskazanie, gdzie tu jest zdanie nadrzędne, a gdzie podrzędne? Odpowiedź: Zdanie nadrzędne – panem edimus; zdanie podrzędne – ut vivamus.

Pytam się zatem, jaki jest to rodzaj zdania podrzędnego i jaki spójnik go rozpoczyna? Odpowiedź: okolicznikowe celu, spójnik ut. Podaję uczniom, że spójnik ten (ut) może rozpoczynać wiele zdań podrzędnych, w tym zdanie okolicznikowe celu, zwane ut finale. Pytam „wybrańca”, jak zatem należy przetłumaczyć pierwsze zdanie zawarte w temacie lekcji? Odpowiedź: Kocham, abym był kochany (aby mnie kochano).

Krok II:

Następnie proszę jednego z uczniów o określenie formy orzeczenia vivamus. Odpowiedź:
1. os. plur. con. praes. act. Proszę ucznia o narysowanie na tablicy tabelki z consecutio temporum:

Krok III:

Mówię zatem, że zdanie celowe w języku łacińskim otrzymuje coniunctivus zgodnie
z consecutio temporum dla wyrażenia czynności równoczesnej. I proszę ucznia
o zaznaczenie tej części tabelki ukośnymi kreskami. Pytam zatem, jaki coniunctivus może zostać użyty? I dlaczego, zdaniem uczniów, nie można użyć pozostałych koniunktiwów. Odpowiedź: coniunctivus praesentis i imperfecti. Cel, jaki chcemy osiągnąć nie może poprzedzać czynności, może jej towarzyszyć.

Np. Jacek powie: Chcę kupić gazetę, żeby ją przeczytać. Nie może przeczytać gazety, zanim jej nie kupi.

Następnie zapisuję dwa zdania na tablicy i proszę o przetłumaczenie:

a) Romani ab aratro abduxerunt Cincinnatum, ut dictator esset.

b) Dareus pontem fecit in Istro flumine, ut copias traduceret.

Proszę o określenie koniunktiwów.

Podaję, iż zdanie celowe może również wyrażać treść negatywną. Wówczas zamiast ut, używamy ne = aby nie, żeby nie Zapisuję na tablicy zdanie:

a) Ne respondeas stulto iuxta stultitiam suam, ne efficiaris ei similis.

Krok IV:

Następnie przechodzimy do tłumaczenia tekstu:

Ćw. 2/170:

Przetłumacz fragment z biblijnej Księgi Rodzaju. Podkreśl zdania okolicznikowe celu, określ tryb i czas ich orzeczeń, opisz zgodność orzeczeń z consecutio temporum.

Dixit autem Deus: Fiant luminaria in firmamento caeli, ut dividant diem ac noctem, et sint in signa et tempora, et dies et annos, ut luceant in firmamento caeli et illuminent terram. Et factum est ita, fecitque Deus duo magna luminaria, luminare maius, ut praeesset diei, et luminare minus, ut praeesset nocti, et stellas. Et posuit eas in firmamento caeli, ut lucerent super terram et praeessent diei e nocti et dividerent lucem ac tenebras. Genesis I, 14‑17

Faza podsumowująca

1. Utrwalenie wiadomości: Proszę jednego z uczniów, aby przypomniał, jakie spójniki występują w zdaniu ut finale, jakiego trybu używamy i jak odnosi się to do consecutio temporum.

2. Zadanie pracy domowej: Uczniowie mają zadane przyswoić sobie poznane wiadomości oraz nauczyć się tekstu przerobionego na lekcji.

Bibliografia

Osipowicz A., Lingua Latina. Lingua nostra, Warszawa 2003.