Argumentum: Participium futuri passivi (gerundivum). Coniugatio periphrastica passiva
Scenariusz lekcji – Argumentum: Participium futuri passivi (gerundivum). Coniugatio periphrastica passiva
Uczeń wie, jak wygląda forma participium futuri passivi; wie, co to jest i jak wygląda coniugatio periphrastica passiva, dativus auctoris.
Umiejętności
Uczeń umie sam utworzyć participium futuri passivi (gerundivum) i uzgodnić je
z rzeczownikiem; potrafi rozróżnić coniugatio periphratica passiva podmiotową od bezpodmiotowej; potrafi wskazać i nazwać dativus auctoris.
Metoda i forma pracy
Bezpośrednia: powitanie uczniów, zapisanie numeru lekcji i tematu na tablicy;
Pośrednia: wykonywanie ćwiczeń, tłumaczenie tekstu;
Metoda podająca – podaję uczniom nowe pojęcia, np. dativus auctoris;
Pogadanka: przy pomocy pytań uczniowie sami dochodzą do niektórych wiadomości;
Metoda problemowa: uczniowie, znając sposób tworzenia participium dla I koniugacji, potrafią sami utworzyć je dla trzech pozostałych (za małymi wskazówkami).
Środki dydaktyczne
Anna Osipowicz, Lingua Latina. Lingua nostra, Warszawa 2003.
1. Czynności wstępne: Witam uczniów po łacinie: Salvete! Sedete! Zapisuję numer, temat lekcji na tablicy, sprawdzam listę obecności.
2. Sprawdzenie pracy domowej: Jako pracę domową uczniowie mieli przypomnieć sobie: participium futuri activi i coniugatio periphrastica activa; ich wiadomości zostaną sprawdzone na lekcji.
Faza realizacyjna
Wprowadzenie materiału oraz sprawdzenie i ćwiczenie wiadomości.
Krok I:
Pytam uczniów, co oznacza participium futuri passivi?
Odpowiedź: imiesłów czasu przyszłego strony biernej.
Następnie podaję uczniom, że participium to tworzymy, dodając do tematu praesentis czasownika formant -nd- oraz końcówki, takie jak dla przymiotników należących do I i II deklinacji.
Następnie razem z uczniami tworzymy participium futuri passivi od poszczególnych czasowników:
In tabula:
I amo, amare, amavi, amatum
ama‑nd‑us, a, um – ten, którego należy kochać, ten, który powinien być kochany; ten, który jest godny bycia kochanym
II video, videre, vidi, visum
vide‑nd‑us, a, um – ten, który powinien być widziany
Zanim przejdę do III i IV koniugacji, mówię uczniom, że tutaj po temacie, a przed formantem -nd- należy dodać spójkę -e:
In tabula:
III lego, legere, legi, lectum – czytać
leg‑e-nd‑us, a, um – ten, którego należy przeczytać
IV audio, audire, audivi, auditum
audi‑e-nd‑us, a, um – ten, którego należy słuchać
Krok II:
Następnie pytam uczniów, jak będą odmieniać participium futuri passivi?
Odpowiedź – tak, jak przymiotniki należące do deklinacji I i II. Następnie mówię, że participium futuri passivi nazywamy inaczej gerundivum i przy rzeczownikach pełni ono funkcję przydawki. Wyraża czynność, którą powinna się wykonać.
Proszę jednego z uczniów o dopisanie właściwych form (przypadek, rodzaj, liczba) participium od vinco, vincere, vici, victum przy rzeczownikach, a następnie wspólnie z klasą tłumaczymy przykłady:
ad castra vincenda – do obozu, który powinien być zdobyty= do zdobycia obozu
ad urbem vincendam – do miasta, które powinno być zdobyte= do zdobycia miasta
A zatem participium to tłumaczymy często poprzez rzeczownik odczasownikowy.
Krok III:
Następnie pytam uczniów, jak nazywa się konstrukcja, którą tworzy participium futuri activi z czasownikiem sum, esse i proszę o wyjaśnienie (coniugatio periphrastica activa). Po czym mówię, że participium futuri passivi w funkcji orzecznika przy esse tworzy z kolei Coniugatio periphrastica passiva (koniugację omowną bierną), która wyraża konieczność, potrzebę, powinność wykonania zrobienia czegoś:
Występuje ona w dwóch postaciach (obie zapisuję na tablicy):
bezpodmiotowo:
Legendum est. Należy czytać. Participium występuje wówczas w r. nijakim, liczbie pojedynczej.
podmiotowo:
Liber legendus est. Książka powinna być przeczytana. Należy czytać książkę. Tutaj podmiotem gramatycznym jest książka – liber, a participium występuje w takim samym rodzaju i liczbie jak podmiot gramatyczny.
Krok IV:
Należy też podkreślić, że nie wiemy, jeszcze, kto powinien czytać? Czyli, np. uczeń. Nie znamy zatem wykonawcy czynności. Przy coniugatio periphrastica passiva wykonawca czynności występuje w datiwie i jest nazywany dativus auctoris – dativus sprawcy, np.:
In tabula:
Disciulo liber legendus est. Uczeń powinien przeczytać książkę.
Discipulis liber legendus sunt. Uczniowie powinni przeczytać książkę.
Krok V:
Następnie przechodzimy do ćwiczenia 3/83 i robimy trzy pierwsze przykłady, resztę zadaję do domu:
3/83:
Uczniowie kolejno wskazują participium perfecti passivi, coniugatio periphrastica passiva, określają, czy jest ona podmiotowa, czy bezpodmiotowa i wskazuja dativus auctoris:
Non omnis error stultitia dicenda est. Cicero, De divinatione 2, 90
De gustibus non est disputandum.
De duobus malis minus est eligendum. Tomasz a Kempis 3,12
1. Utrwalenie wiadomości: Pytam jednego z uczniów, jak nazywa się składnia z użyciem participium futuri activi a jak z użyciem participium futuri passivi? Proszę o podanie,
w jakich dwóch postaciach może występować c.p.p. oraz w jaki przypadku stoi wykonawca czynności?
2. Zadanie pracy domowej: Jako pracę domową zadaję dokończyć ćw. 3/83
Bibliografia
Anna Osipowicz, Lingua Latina. Lingua nostra, Warszawa 2003
ćw. 3/83:
Nil despperandum. Horatius, Carmina 1, 17
Multi sunt obligandi, pauci offendendi, nam memoria beneficiorum fragilis est, iniuriarum tenax.
Ornanda est dignitas domo, non ex domo tota quaerenda, nec domo dominus, sed domino domus honestanda est. Cicero, De officiis 1, 139
Ante conscientiae consulendum est quam famae. wg V. Paterculus, Hitoria Romana II, 115
Universus hic mundus una civitas est communis deorum atque hominum existimanda. cfr. Cicero, De legibus 1, 7, 23
Non speciosa dictu, sed usu necessaria in rebus adversis sequenda sunt. Curtius Rufus, Historia Alexandri Magni V, 1, 8.