Ważne daty
1910 – powstaje akwarela Wassily'ego Kandinsky'ego nazywana Pierwszą abstrakcją,
1917 – Guillaume Apollinaire tworzy termin „surrealizm”,
1924 – André Breton tworzy Manifest surrealizmu – publikację zawierającą początkowe założenia surrealizmu.
Scenariusz lekcji dla nauczyciela:
I. Opanowanie zagadnień z zakresu języka i funkcji plastyki; podejmowanie działań twórczych, w których wykorzystane są wiadomości dotyczące formy i struktury dzieła. Uczeń:
1. wykazuje się znajomością dziedzin sztuk plastycznych: malarstwa, rzeźby, grafiki, architektury (łącznie z architekturą wnętrz), rysunku, scenografii, sztuki użytkowej dawnej i współczesnej (w tym rzemiosła artystycznego); rozumie funkcje tych dziedzin i charakteryzuje ich język; rozróżnia sposoby i style wypowiedzi w obrębie dyscyplin; zna współczesne formy wypowiedzi artystycznej, wymykające się tradycyjnym klasyfikacjom, jak: happening, performance, asamblaż; sztuka nowych mediów;
2. rozróżnia cechy i rodzaje kompozycji w naturze oraz w sztukach plastycznych (odnajduje je w dziełach mistrzów, a także w tworach i zjawiskach przyrody); tworzy różnorodne układy kompozycyjne na płaszczyźnie i w przestrzeni (kompozycje otwarte i zamknięte, rytmiczne, symetryczne, statyczne i dynamiczne); ustala właściwe proporcje poszczególnych elementów kompozycyjnych, umiejętnie równoważy kompozycję, wykorzystując kształt i kontrast form;4. charakteryzuje i rozróżnia sposoby uzyskania iluzji przestrzeni w kompozycjach płaskich;
6. rozróżnia gatunki i tematykę dzieł w sztukach plastycznych (portret, autoportret, pejzaż, martwa natura, sceny: rodzajowa, religijna, mitologiczna, historyczna i batalistyczna); niektóre z tych gatunków odnajduje w grafice i w rzeźbie; w rysunku rozpoznaje studium z natury, karykaturę, komiks, rozumie, czym jest w sztuce abstrakcja i fantastyka; podejmuje działania z wyobraźni i z natury w zakresie utrwalania i świadomości gatunków i tematów w sztuce, stosuje w tym zakresie różnorodne formy wypowiedzi (szkice rysunkowe, fotografie zaaranżowanych scen i motywów, fotomontaż).
II. Doskonalenie umiejętności plastycznych – ekspresja twórcza przejawiająca się w działaniach indywidualnych i zespołowych. Uczeń:
1. w zadaniach plastycznych interpretuje obserwowane przedmioty, motywy i zjawiska, stosując środki wyrazu zgodnie z własnym odczuciem; w wyższych klasach podejmuje również próby rysunkowego studium z natury;
2. wyraża w pracach plastycznych uczucia i emocje wobec rzeczywistości, a także płynące z inspiracji muzycznych czy literackich (impresja i ekspresja); rysuje, maluje, ilustruje zjawiska i wydarzenia realne i wyobrażone (także w korelacji z innymi przedmiotami);
III. Opanowanie podstawowych wiadomości z zakresu kultury plastycznej, jej narodowego i ogólnoludzkiego dziedzictwa kulturowego. Uczeń:
1. zna dziedzictwo kulturowe najbliższego otoczenia, wymienia zabytki i dzieła architektury (historycznej i współczesnej);
8. zna i stosuje zasady prezentacji i upowszechniania dzieł zgodnie z prawem i etyką.
wymieniać sposoby przedstawiania rzeczywistości w sztukach plastycznych (przedstawienie abstrakcyjne, nierealistyczne, realistyczne, surrealistyczne);
definiować pojęcia abstrakcjonizm, martwa natura, nadrealizm/surrealizm;
wyjaśniać różnice między przedstawieniem realistycznym a nierealistycznym na podstawie podanych przykładów;
wskazywać dzieła, które odtwarzają rzeczywistość oraz dzieła, które przeobrażają rzeczywistość;
przyporządkowywać poszczególne rodzaje przedstawień (abstrakcyjne, realistyczne, surrealistyczne, nierealistyczne) do podanych dzieł;
tworzyć na płaszczyźnie ilustrację do wiersza Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego „Dlaczego Ogórek Nie Śpiewa”.
Wyobraźnia artysty
Wyobraźnia artystyczna w sztukach plastycznych odgrywa ważną rolę. Artysta musi posiadać zdolność wyobrażenia sobie tego, co chce przedstawić w dziele. Nie ma różnicy, czy stara się wiernie odtworzyć rzeczywistość w dziełach realistycznych, czy ją przeobraża w przedstawienia abstrakcyjneabstrakcyjne. W jednym i drugim przypadku wyobraźnia jest niezbędna.
Zapoznaj się z reprodukcjami wybranych obrazów malarskich i wysłuchaj audiobooka. Na przykładzie konkretnych dzieł wytłumaczono znaczenie wyobraźni artysty w tworzeniu przedstawień w różnych stylach.
Audiobook (czas trwania: 4:59)
Surrealizm
Rola, jaką odgrywa wyobraźnia artystyczna w sztukach plastycznych, jest uzależniona od indywidualnego wyboru artysty oraz od rodzaju twórczości. W sztuce istnieje także nurt, nazywany surrealizmemsurrealizmem (nadrealizmem), który polega na realistycznym przedstawianiu obiektów, ale zestawianych ze sobą w sposób zaprzeczający logice, wszelkim normom estetycznym i moralnym. Do najsłynniejszych artystów tego nurtu zaliczamy hiszpańskiego twórcę Salvadora Dali'ego (1904‑1989) oraz belgijskiego malarza René Magritte’a (1898–1967).
Obejrzyj dwie reprodukcje wymienionych artystów.
Przeczytaj wiersz Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego i zastanów się, jak mógłbyś zobrazować akcję dziejącą się w utworze. Jeśli potrafisz, stwórz do niego jedną lub kilka ilustracji.
Do wykonania ilustracji będziesz potrzebować: czystą kartkę A4, ołówek, kolorowe kredki (opcjonalne).
Dlaczego ogórek nie śpiewa?
Pytanie to, w tytule
postawione tak śmiało,
choćby z największym bólem
rozwiązać by należało.
Jeśli ogórek nie śpiewa,
i to o żadnej porze,
to widać z woli nieba
prawdopodobnie nie może.
Lecz jeśli pragnie? Gorąco!
Jak dotąd nikt. Jak skowronek.
Jeżeli w słoju nocą
łzy przelewa zielone?
Mijają lata i zimy,
raz słoneczko, raz chmurka;
a my obojętnie przechodzimy
koło niejednego ogórka.
Poznaliśmy rolę wyobraźni w sztuce. Wyobraźnia artystyczna jest specjalnym rodzajem wyobraźni, stanowiącej podstawę twórczości. Umożliwia ona odtwarzanie świata realnego, jak i tego wymyślonego.
Słownik pojęć
sztuka abstrakcyjna, nieprzedstawiająca, niefiguratywna, bezprzedmiotowa. Komponowanie elementów plastycznych (układów linii, form, kształtów, barw, światła, ruchu, faktury i relacji przestrzennych), które nie obrazuje rzeczywistości, lecz eksponuje różne środki wyrazu zastosowane przez artystę.
(zwany także nadrealizmem) ruch artystyczny, którego przedstawiciele najczęściej tworzą obrazy figuratywne przedstawiające świat sprzeczny z logicznym porządkiem rzeczywistości. Są to przedstawienia na pograniczu snu i podświadomości, wynikające z nieskrępowanej wyobraźni artysty, powstałe poprzez dokonywanie swobodnych skojarzeń.
Słownik pojęć został opracowany na podstawie:
encyklopedia.pwn.pl
Galeria dzieł sztuki
Bibliografia
Edmund Swinglehurst, Surrealiści, Muza, Warszawa 1997.
Jan Kortas, Dziennik geniusza, Salvador Dali, L&L, Gdańsk 2000.
Tadeusz Kubiak, Wiersze i obrazy, Arkady, Warszawa 1973.