Każdy z nas ma własną małą ojczyznę, miejsce szczególnie ważne, z którym jest emocjonalnie związany. Nie zawsze musi nią być miejsce urodzenia czy zamieszkania. Czasem małą ojczyzną może stać się miejsce, do którego wielokrotnie wracamy, na przykład podczas wakacji, i z którym wiążą się miłe wspomnienia. Atrakcyjność małej ojczyzny doceniamy często dopiero po latach, kiedy zmieniamy lokalizację, otoczenie, ludzi, wśród których żyjemy.

Rp8sQa1pMu7ub

Fotografia przedstawia rzekę, po jej lewej stronie po wewnętrznej części zakola zamek na wzgórzu porośniętym drzewami, za nim zielona polana, po prawo w oddali wzgórza.

Atrakcyjność małej ojczyzny

Mała ojczyzna jest określana m.in. za pomocą bardzo różnych elementów materialnych i niematerialnych (duchowych), decydujących o jej atrakcyjności. Należą do nich m.in. krajobraz, wyjątkowe obiekty przyrodnicze, zabytki związane z historią i wydarzeniami dziejowymi, tradycja, folklor – legendy, regionalne zdobnictwo, stroje, zwyczaje, potrawy i wiele, wiele innych.

Poniżej znajdziesz wykaz elementów, które powinieneś rozpoznać (zinwentaryzować) w celu określenia różnych aspektów atrakcyjności małej ojczyzny. Kiedy zbierzesz już dostępne informacje dotyczące elementów przyrodniczych i kulturowych, zastanów się, które z nich mają szczególny charakter i wyróżniają pozytywnie twój region spośród innych. One właśnie będą decydować o jego atrakcyjności. Pomyśl również o tym, co decyduje o twoich związkach emocjonalnych z tym miejscem i jakie elementy tej przestrzeni uważasz za atrakcyjne. Na pewno wykształciłeś bowiem z nią osobiste więzi oparte o wydarzenia, przeżycia, doświadczenia czy wspomnienia, które także wpisują się w jej atrakcyjność.

Atrakcyjność przyrodnicza

Atrakcyjność przyrodnicza małej ojczyzny jest związana z występowaniem szczególnych, unikatowych form przyrody ożywionej i nieożywionej, czyli obiektów dziedzictwa naturalnego. Zaliczyć do nich można obiekty i obszary przyrodnicze:

• ukształtowane bez ingerencji człowieka, np. naturalne lasy, gatunki flory i fauny, skałki i grupy skalne, wąwozy, doliny i przełomy rzeczne, wodospady, źródła, wywierzyska, jaskinie i inne obiekty geologiczne, 

• utworzone przez człowieka: parki zabytkowe, muzea i zbiory przyrodnicze, ogrody botaniczne i zoologiczne.

O atrakcyjności przyrodniczej decyduje także występowanie obszarów ochrony przyrody, np. parków narodowych, rezerwatów przyrody, parków krajobrazowych, pomników przyrody i in., które chronią naturalne środowisko przyrodnicze, nieprzekształcone lub nieznacznie przekształcone przez działalność człowieka. W ich granicach występuje zwykle nagromadzenie wymienionych powyżej obszarów i obiektów przyrodniczych.

Atrakcyjność przyrodnicza - galeria fotografii

R10emx7kDFs5o

Fotografia przedstawia w centralnej części drogę leśną. Po lewej i prawej stronie las iglasty. Na poboczu drogi trawa.

R1OQsQjClKdcr

Fotografia przedstawia ogród botaniczny. Na pierwszym planie jest sadzawka z fontanną, obrośnięta wysokimi kwiatami, dookoła trawa, na obrzeżach drzewa. W oddali kompozycja z zasadzonych kwiatów.

Atrakcyjność kulturowa

Atrakcyjność kulturowa jest związana z występowaniem szczególnych, unikatowych obiektów kultury materialnej i niematerialnej (duchowej) decydujących o dziedzictwie historyczno‑kulturowym małej ojczyzny. Obejmują one m.in. dobra kultury, zabytki architektury, budownictwa, muzea, imprezy kulturalne, folklor, obiekty kultury narodowej.

Do obiektów materialnych można zaliczyć: 

• zabytki nieruchome, obejmujące budynki (kościoły, pałace, kapliczki, obiekty techniczne itp.), które w swym wnętrzu mogą zawierać zainstalowane dzieła sztuki lub techniki, np. organy, witraże i freski, instalacje przemysłowe itp.; do tej kategorii należą także inne zabytkowe miejsca, np. unikatowe układy zabudowy wiejskiej i miejskiej, skanseny itp.;

• zabytki ruchome, obejmujące m.in. obrazy, rzeźby i inne dzieła sztuki materialnej, rękopisy i egzemplarze dawnych lub rzadkich wydań dzieł literackich i muzycznych, dokumenty, maszyny, tradycyjne narzędzia, stroje i inne przedmioty, które są uważane za wartościowe ze względu na ich znaczenie dla archeologii, architektury, sztuki materialnej, nauki i technologii.

Atrakcyjność kulturowa - galeria fotografii

R1TP3x22aNiTN

Zdjęcie przedstawia zamek z licznymi wieżami zakończonymi spiczastym dachem. Zamek jest jasnego koloru, od jego frontu znajduje się szklany zimowy ogród. Wokół jest przystrzyżona trawa. Po lewo są latarnie w rzędzie i ogrodzenie.

RS57a72NA7Y5o

Fotografia przedstawia drewnianą świątynię, przy której znajduje się murowana dzwonnica. Wokół znajduje się cmentarz z zabytkowymi, drewnianymi i kamiennymi tabliczkami. Wokół drzewa.

Do niematerialnych form zalicza się natomiast głównie folklor obejmujący m.in. zwyczaje, obrzędy i wierzenia, legendy, podania, przysłowia, język, ludową muzykę, pieśni i taniec. 

Atrakcyjność krajobrazowa

Krajobraz rozumiany jako widok otoczenia jest jednym z najważniejszych elementów decydujących o atrakcyjności małej ojczyzny. Jego cechy zależą od występowania obiektów przyrodniczych i antropogenicznych, które tworzą określoną kompozycję przestrzenną. O atrakcyjności krajobrazu małej ojczyzny decyduje więc występowanie różnorodnych, malowniczych, pięknych widoków, w tym np. rozległych, wieloplanowych panoram. Trzeba jednak podkreślić, że ocena atrakcyjności krajobrazu jest oceną subiektywną, zależną przede wszystkim od wrażliwości, upodobań, doświadczeń i wspomnień obserwatora, dlatego krajobraz danego obszaru może być w różny sposób oceniany przez jego mieszkańców. Ponadto, jak wykazały badania z zakresu psychologii, wpływ na ocenę krajobrazu, a dokładnie na komfort przebywania w nim, mogą mieć także czynniki pozawzrokowe, takie jak dźwięki czy zapachy – pozytywne (śpiew ptaków, szmer płynącej rzeki, zapach kwiatów) na ogół zwiększają jego wartość, zaś negatywne (uporczywy, silny hałas, odory) obniżają.

Atrakcyjność krajobrazowa - galeria fotografii

RlG8RH5AScvUq

Fotografia przedstawia szczyty górskie. Na szczycie znajdują się polany, poniżej nich drzewa. W oddali widać kolejne pasma górskie.

R1WabxJfAQoKL

Fotografia przedstawia piaszczystą plażę. Po prawej stronie jest morze, po lewej piaszczysta plaża. W oddali są spacerujący ludzie. Z piaszczystego brzegu do morza skierowane są powbijane, drewniane pale.

Atrakcyjność turystyczna

Cechy krajobrazu oraz obiekty i miejsca szczególne pod względem przyrodniczym i kulturowym cieszą się zwykle zainteresowaniem turystów, stanowią cel ich przyjazdów i tym samym decydują o atrakcyjności turystycznej małej ojczyzny, na którą wpływ ma również infrastruktura turystyczna (baza noclegowa i gastronomiczna, szlaki) oraz dostępność komunikacyjna. Jednak atrakcyjność turystyczna nie musi być uzależniona wyłącznie od występowania wyjątkowego pod względem estetycznym krajobrazu czy unikatowych obiektów i obszarów przyrodniczych i kulturowych. Czasem bowiem obszary przeciętne pod względem wartości przyrodniczej, kulturowej czy krajobrazowej okazują się mieć dużą atrakcyjność turystyczną. Dzieje się tak w przypadku, gdy układ warunków wyraźnie sprzyja rozwojowi określonych form turystyki. Dlatego jeszcze raz przeanalizuj cechy środowiska przyrodniczego, kulturowego i krajobrazu swojej małej ojczyzny, zwracając tym razem uwagę nie tylko na ich wyjątkowość, ale także możliwość wykorzystania w wybranych rodzajach turystyki. Pomogą ci w tym informacje zawarte w tabeli.

Rodzaj turystyki	Walory przyrodnicze, kulturowe i krajobrazowe
Krajoznawcza	Wyjątkowe obiekty przyrodnicze i kulturowe (naturalne lasy, osobliwości flory i fauny, skałki i grupy skalne, wąwozy, doliny i przełomy rzeczne, wodospady, źródła, wywierzyska, jaskinie i inne obiekty geologiczne, parki zabytkowe, muzea i zbiory przyrodnicze, ogrody botaniczne i zoologiczne, zabytki nieruchome i ruchome, muzea, wydarzenia kulturalne, szlaki kulturowe itp.). RQY8nmkY47hBi Fotografia przedstawia pagórek obrośnięty różnokolorowymi kwiatami w odcieniach bieli, koloru żółtego i różu. U podnóża ścieżka. Wokół wysokie drzewa.
Wypoczynkowa	Tereny o atrakcyjnym środowisku przyrodniczym, urozmaiconym ukształtowaniu powierzchni, atrakcyjnym, pięknym krajobrazie. RiaWMjgWWlC74 Fotografia przedstawia górski szlak, dookoła krzewy. Po lewej i prawej stronie ścieżki są drewniane chaty. Na wprost wysokie szczyty górskie.
Przyrodnicza	Wyjątkowe gatunki roślin i zwierząt, w tym ptaków (birdwatchingbirdwatchingbirdwatching), formy geologiczne – skały, skałki, jaskinie, tereny górnicze (geoturystykageoturystykageoturystyka), obszary wodne, obszary chronione (parki narodowe, rezerwaty przyrody itp.). R31uy7G8IFFu5 Na fotografi piaszczysta wydma. Na wprost, w oddali, po lewej i prawej stronie fotografii usypane z piasku górki porośnięte kępami trawy.
Kulturowa	Obiekty i obszary ważne ze względów kulturowych, artystycznych i historycznych (zabytki, muzea, wydarzenia kulturalne, szlaki kulturowe itp.), folklor, regionalne produkty żywnościowe (turystyka kulinarna), kultura grup etnicznych itp. RLZ4llo85DI8P Fotografia przedstawiająca drewniane zabudowania osady w Biskupinie. Z przodu znajduje się drewniany pomost, pod nim płaski teren pokryty trawą. Pomost łączy się z bramą, nad którą znajduje się zadaszona wieża obserwacyjna. Po bokach bramy linie pionowo ustawionych pali. Po lewej i prawej stronie drewniana konstrukcja przypominająca mur o wysokości kilku metrów.
Festiwalowa i rozrywkowa	Festiwale filmowe, muzyczne, teatralne, wystawy kulturalne, parady, koncerty rozrywkowe, parki rozrywki, parki tematyczne. R1W1qOYaNJRYR Na fotografii pomnik mający postać taśmy filmowej, rozwiniętej na prawą stronę, który znajduje się na wybrukowanym podeście. Za pomnikiem drzewa i budynki.
Agroturystyka	Gospodarstwa rolne oferujące produkty własnego wyrobu oraz dające możliwość zapoznania się z systemem produkcji rolnej. R1SVC2l8sVMLl Na fotografii zielony, piętrowy budynek mieszkalny, otoczony murowanym ogrodzeniem. Przed ogrodzeniem szyld z drewnianą tabliczką. Na niej napis: Agroturystyka Pod Lasem. Wokół trawa, w oddali inne domy.
Piesza (wędrówkowa)	Piesze szlaki turystyczne oraz baza noclegowa (zwłaszcza schroniska turystyczne, kempingi, hotele). Rf9zx7lBls4tH Na fotografii zadaszony, drewniany słup, na nim tabliczki w postaci strzałki wskazujące szlaki. Pierwsza od góry - skierowana w lewo: Międzylesie 6g, Trójmorski Wierch 2g. i Międzylesie 6g. Poniżej Międzygórze 2 i 1/2g oraz Bystrzyca Kłodzka 8g. skierowana w prawo, Stronie śląskie 4 1/2g skierowana w prawo, przeł. Puchaczówka - 3g. Lądek Zdrój 5 i 1/2 g. skierowana w prawo.
Rowerowa	Szlaki rowerowe oraz baza noclegowa (zwłaszcza schroniska turystyczne, kempingi, hotele). R1RixFgMopn6s Fotografia przedstawia ścieżkę, ogrodzoną drewnianym płotkiem. Po jej lewej i prawej stronie drzewa liściaste
Narciarska	Stoki o dużych spadkach, infrastruktura, m.in. wyciągi narciarskie. R15laZITiRUi2 Fotografia przedstawia wyciąg krzesełkowy zimą. Na nim po prawej stronie osoby wjeżdżające na szczyt z nartami. Poniżej pokryta śniegiem powierzchnia, na której są osoby zjeżdżające na nartach. Wokół drewniane chatki.
Żeglarska, kajakowa	Rzeki i jeziora naturalne i sztuczne (zbiorniki zaporowe). RKLrw62HNezz7 Fotografia przedstawia rzekę, po której spływają kajakami turyści. Po lewej i prawej stronie rzeki zarośla. na wprost porośnięta drzewami skarpa.
Turystyka zdrowotna, w tym uzdrowiskowa	Wody mineralne, wody termalne, bioklimat o właściwościach leczniczych, borowiny itp. R1BlIo0hBj6mc Na pierwszym planie fotografii okrągła fontanna, dalej alejka, po bokach rabatki z kolorowymi kwiatami. Następnie schody prowadzące do okazałego budynku zakładu przyrodoleczniczego. Wykonany w tylu neobarokowym, na planie koła, o dwóch kondygnacjach. Pośrodku wieża latarni zwieńczona okrągłą kopułą.

Atrakcyjność osadnicza

Atrakcyjność osadnicza (mieszkalna) na terenie małej ojczyzny zależy przede wszystkim od warunków zamieszkania obejmujących m.in. charakter jednostki osadniczej (miasto/wieś), typ zabudowy (jednorodzinna, wielorodzinna, zwarta, rozproszona), zaludnienie, wyposażenie w infrastrukturę (wodociągi, kanalizacja, drogi itp.), dostępność usług, dostępność komunikacyjną, zagrożenia środowiska (zanieczyszczenia powietrza, wód, gleb, hałas itp.), a także współdecydujące o tym warunki środowiska naturalnego, np. sąsiedztwo rzeki, jeziora, gór itp., oraz atrakcyjność krajobrazu. Duże znaczenie mają także poziom ochrony zdrowia, edukacji oraz relacje społeczne (sąsiedzkie) i ekonomiczne (ceny gruntów i nieruchomości, wysokość podatków itp.).

Atrakcyjność osadnicza - galeria fotografii

R7HMDlM2LCqJx

Fotografia przedstawia panoramę miasteczka. Wokół zabudowań drzewa. Za drzewami rzeka płynąca równolegle do obszaru miasta.

R1WRfFrfAjpX9

Fotografia przedstawia po lewej stronie zabytkową, drewnianą chatkę, przed jej budynkiem znajduje się kobieta czytająca książkę i studnia, wokół domu znajdują się zasadzone kwiaty. Na wprost, za domem znajduje się kościół z czterema wieżyczkami, do którego prowadzi droga.

Atrakcyjność gospodarcza

Atrakcyjność gospodarcza na terenie małej ojczyzny jest uzależniona przede wszystkim od możliwości zatrudnienia i rozwijania działalności gospodarczej. Wpływ na to ma m.in. występowanie surowców mineralnych będących podstawą rozwoju przemysłu, rozwój urbanizacji i usług, rolnictwa (w przypadku terenów wiejskich), wielkość produkcji czy dostępność terenów inwestycyjnych. Atrakcyjność gospodarczą można też oceniać na podstawie aktywności podmiotów gospodarczych, przejawiającej się we wzroście ich liczby i poszerzaniu zakresu dotychczasowej działalności oraz wielkości produkcji, poziomu bezrobocia, płac, zysków i innego rodzaju dochodów.

 Atrakcyjność gospodarcza - galeria fotografii

R1UfnfN6lDcuR

Fotografia przedstawia panoramę miasta. Dookoła zabudowania tworzące kwadraty. W tle drzewa. Na pierwszym planie wieża ratusza, na niej zegar i małe wieżyczki, za nią plac.

R1FVR0svtA3Vx

Fotografia przedstawia budynki usytułowane wzdłuż kanału, po jego obu stronach. Z lewej zabytkowy żuraw z drewnianą fasadą. Po prawej stronie jest biały budynek Narodowego Muzeum morskiego, przy brzegu czarno‑biały statek. W oddali po lewej stronie biały statek. Niebo jest zachmurzone. Panuje półmrok.

Źródła danych

Elementów decydujących o atrakcyjności małej ojczyzny jest, jak widać, bardzo dużo. Nie wszystkie będziesz mógł zidentyfikować poprzez samodzielnie prowadzone obserwacje terenowe, większość wymaga bowiem dotarcia do różnych źródeł informacji. Do najważniejszych należą z pewnością przekazy ustne mieszkańców, np. członków rodziny, sąsiadów czy znajomych. Wiele cennych informacji można uzyskać także z internetu. Na szczególną uwagę zasługują strony tematyczne, fora mieszkańców i grupy na portalach społecznościowych (np. na Facebooku) zakładane przez pasjonatów historii i kultury regionu. W celu pozyskania informacji warto też odwiedzić placówki kultury, np. lokalne muzea, domy kultury, biblioteki itp., oraz parafie. Ich wieloletni proboszczowie prowadzą bowiem księgi parafialne, dzięki czemu posiadają zwykle ogromną wiedzę o obecnych i dawnych mieszkańcach. Cennym źródłem informacji są także czasopisma, gazety, biuletyny, lokalne media (radio, telewizja) oraz popularnonaukowe publikacje (książki, albumy itp.) opisujące bieżące problemy i wydarzenia ważne dla lokalnej społeczności. Poszukując informacji, warto także odwiedzić szkoły, będące ważnym miejscem kultywowania wiedzy o małej ojczyźnie poprzez współpracę ze środowiskiem lokalnym oraz siedziby organizacji pozarządowych (np. stowarzyszenia i fundacje) angażujących się w działania na rzecz regionu. Ważnym źródłem konkretnych, ilościowych informacji, np. dotyczących demografii, zagospodarowania czy rozwoju gospodarczego, są dane statystyczne zbierane przez Główny Urząd Statystyczny i inne instytucje oraz dokumenty urzędowe, opracowania, informacje publicznie dostępne w urzędach gmin, miast, dzielnic i innych instytucjach samorządowych zlokalizowanych na terenie małej ojczyzny.

Zakres informacji, które możesz uzyskać z wymienionych powyżej źródeł, może być bardzo szeroki. Żeby niczego nie przeoczyć i na bieżąco porządkować zbierane informacje, pamiętaj o notowaniu wyników i zachowywaniu dokumentacji przeprowadzonych obserwacji, wywiadów, rozmów – notatek, druków, kwestionariuszy, formularzy, ankiet, fotografii itp. – najlepiej od razu wprowadzaj dane do bazy, która może mieć postać tabeli, albo twórz opisy.

Kiedy będziesz już dysponować wiedzą na temat elementów decydujących o atrakcyjności małej ojczyzny, wyróżniających ją spośród innych regionów, możesz przystąpić do przedstawienia wyników np. w postaci prezentacji, filmu, plakatu (posteru) lub wystawy.

Patriotyzm lokalny

Patriotyzm lokalny, objawiający się przywiązaniem do małej ojczyzny i dbałością o jej stan i rozwój, jest ważnym elementem postawy obywatelskiej, której istotą jest m.in. budowanie więzi mieszkańców z miejscem zamieszkania i którą należy pielęgnować i rozwijać. Duże znaczenie ma w tym względzie także działanie władz lokalnych upowszechniających informacje o atrakcyjności i wartości danego miejsca, np. poprzez informowanie o jego historii, wydarzeniach dziejowych, związanych z nimi zabytkach czy o znanych (w regionie, kraju lub nawet na świecie) osobach, które tu się urodziły, mieszkały lub pracowały. Czasami takim osobom szczególnie zasłużonym dla krzewienia lokalnego patriotyzmu przyznawane są tytuły „honorowego obywatela” lub specjalne nagrody. Innym, wymiernym pod względem finansowym, działaniem władz służącym identyfikacji obywateli z ich małą ojczyzną może być wprowadzanie ulg podatkowych dla mieszkańców czy różnego rodzaju bonusów i przywilejów, np. w postaci „karty mieszkańca”, której posiadacz może korzystać m.in. z obniżonych cen biletów wstępu lub darmowych przejazdów transportem publicznym. Istotną sprawą jest także angażowanie mieszkańców w życie swoich miejscowości nie tylko poprzez organizowanie imprez masowych dla całej lokalnej społeczności, ale także tworzenie rad obywatelskich, prowadzenie konsultacji społecznych czy budżetu obywatelskiego. Ta ostatnia forma integracji społecznej staje się z roku na rok coraz bardziej popularna, zwłaszcza w miastach. Polega ona na zgłaszaniu przez mieszkańców pomysłów dotyczących np. zagospodarowania terenu, tworzeniu terenów zieleni czy obiektów rekreacyjnych, kulturalnych i rozrywkowych, a następnie głosowaniu i wyborze projektów, które realizuje samorząd.

Ty także możesz przyczynić się do propagowania i rozwoju patriotyzmu lokalnego. Warto w tym celu przygotować i rozpowszechnić wśród kolegów ze szkoły, znajomych i sąsiadów materiały przedstawiające atrakcyjność małej ojczyzny (np. w postaci prezentacji multimedialnej, plakatu, filmu, wystawy fotograficznej). Możesz je również przekazać władzom lokalnym oraz prezentować na różnych forach internetowych czy podczas imprez integrujących społeczność lokalną.

Zainicjuj i przeprowadź w klasie dyskusję pozwalającą na wyłonienie najbardziej atrakcyjnych elementów waszej małej ojczyzny, a następnie przy ich pomocy stwórzcie wizerunek tego miejsca, odzwierciedlający charakterystyczne (powszechne) lub unikatowe (rzadkie, wyjątkowe) cechy, oraz jego graficzny symbol – logo, ikonę. Może być on wykorzystany na przykład do opracowania strategii promocyjnej małej ojczyzny przez władze lokalne. Właściwie przeprowadzona strategia promocyjna, podkreślająca atrakcyjność danego miejsca, może skutkować np. zwiększeniem liczby turystów, spowodować wzrost aktywności gospodarczej lokalnych podmiotów i społeczności oraz wzmocnić poczucie tożsamości i identyfikacji społeczności lokalnej z ich małą ojczyzną.

Indeks górny Źródło: Gromar sp. z o. o., licencja: CC BY‑SA 3.0. Indeks górny koniec^{Źródło: Gromar sp. z o. o., licencja: CC BY‑SA 3.0.}

Podsumowanie

• Atrakcyjność małej ojczyzny można oceniać na podstawie występujących na jej obszarze elementów środowiska przyrodniczego i kulturowego.

• Atrakcyjność małej ojczyzny można oceniać w aspekcie przyrodniczym, kulturowym, krajobrazowym, turystycznym, osadniczym, gospodarczym.

• Elementy świadczące o atrakcyjności małej ojczyzny mogą być wykorzystane do stworzenia wizerunku miejsca i wykorzystania go w strategii promocyjnej.

Słownik

Ćwiczenia

Bibliografia

Simonides D., (1999), Więź regionalna a „mała ojczyzna”, https://bazhum.muzhp.pl/media/files/Studia_Etnologiczne_i_Antropologiczne/Studia_Etnologiczne_i_Antropologiczne-r1999-t2/Studia_Etnologiczne_i_Antropologiczne-r1999-t2-s65-75/Studia_Etnologiczne_i_Antropologiczne-r1999-t2-s65-75.pdf [dostęp: 1.10.2022].

Notatnik