Na czym polega racjonalne gospodarowanie zasobami leśnymi?

Zasoby leśne pełnią ważną rolę w życiu i gospodarce człowieka, powinny zatem podlegać kompleksowej ochronie. Nie może ona jednak wykluczać możliwości korzystania z ważnego dla gospodarki surowca drzewnego, którego źródłem jest las, ani ograniczać jego funkcji społecznych – rekreacyjnych czy edukacyjnych. Prawidłowo prowadzona gospodarka leśna powinna być więc gospodarką zrównoważoną, pozwalającą na gospodarcze użytkowanie zasobów leśnych przy jednoczesnym zachowaniu ich dla przyszłych pokoleń.

Tymczasem co roku z powierzchni Ziemi znikają ogromne połacie lasów. Główną przyczyną jest ogromne zapotrzebowanie na drewno i uzyskanie terenów przeznaczonych do uprawy rolniczej i pastwiskowej oraz pod zabudowę. Czy możemy podjąć skuteczne działania służące powstrzymaniu degradacji lasów? Czy racjonalna, zrównoważona, gospodarka leśna jest możliwa i konieczna i na czym właściwie powinna polegać? Odpowiedź na to pytanie przynosi obowiązująca w Polsce Ustawa o lasach. Poznaj kilka jej fragmentów.

Zrównoważona gospodarka leśna określana jest w Ustawie jako „…działalność zmierzająca do ukształtowania struktury lasów i ich wykorzystania w sposób i tempie zapewniającym trwałe zachowanie ich bogactwa biologicznego, wysokiej produkcyjności oraz potencjału regeneracyjnego, żywotności i zdolności do wypełniania, teraz i w przyszłości, wszystkich ważnych ochronnych, gospodarczych i socjalnych funkcji na poziomie lokalnym, narodowym i globalnym, bez szkody dla innych ekosystemów…”.

„W trwale zrównoważonej gospodarce leśnej uwzględnia się następujące cele:

1) zachowanie lasów i korzystnego ich wpływu na klimat, powietrze, wodę, glebę, warunki życia i zdrowia człowieka oraz na równowagę przyrodniczą;

2) ochronę lasów, zwłaszcza lasów i ekosystemów leśnych stanowiących naturalne fragmenty rodzimej przyrody oraz lasów szczególnie cennych ze względu na zachowanie różnorodności przyrodniczej, leśnych zasobów genetycznych, walorów krajobrazowych i potrzeby nauki;

3) ochronę gleb i terenów szczególnie narażonych na zanieczyszczenie lub uszkodzenie;

4) ochronę wód powierzchniowych i głębinowych, retencji zlewni, w szczególności na obszarach wododziałów i na obszarach zasilania zbiorników wód podziemnych.

5) produkcję drewna oraz surowców i produktów ubocznego użytkowania lasu (…)

Racjonalną gospodarkę leśną prowadzi się według następujących zasad:

• powszechnej ochrony lasów,

• trwałości utrzymania lasów,

• ciągłości i zrównoważonego wykorzystania wszystkich funkcji lasów,

• powiększania istniejących zasobów leśnych”.

Są to najważniejsze zapisy ustawy dotyczące zasad racjonalnej gospodarki zasobami leśnymi, ale czy wiesz, co oznaczają one w praktyce? Posłuchaj.

Powszechna ochrona lasów polega na niedopuszczeniu do pogarszania stanu ekosystemów leśnych, podnoszeniu ich naturalnej odporności, kształtowaniu równowagi przyrodniczej, zapobieganiu powstawania i rozprzestrzeniania się pożarów oraz wykrywaniu i zwalczaniu pojawiających się i rozprzestrzeniających się szkodników. Jej ważnym elementem jest także ochrona gleby i wód występujących na obszarach leśnych.

Szczególnym zagrożeniem dla lasów są pożary. Dlatego w lasach, na terenach śródleśnych oraz w pobliżu granicy lasu, zabrania się rozniecania ognia, poza miejscami wyznaczonymi do tego celu, wypalania wierzchniej warstwy gleby i pozostałości roślin. Aby skutecznie zapobiegać pożarom, wprowadzono obowiązek prowadzenia obserwacji terenów leśnych, pozwalającej na wczesne wykrycie pożaru i podjęcie działań ratowniczych. Obserwacja lasów może być prowadzona różnymi metodami – ze stałych punktów obserwacji takich jak na przykład wieże obserwacyjne, przez patrole lotnicze czy naziemne patrole przeciwpożarowe.

Znacznie trudniej jest chronić lasy przed szkodnikami. Dotyczy to zwłaszcza lasów o jednolitym składzie gatunkowym, w których atakowany przez szkodniki jest zwykle niemal cały drzewostan. Dlatego każdy właściciel lasu jest zobowiązany do wykrywania i zwalczania nadmiernie pojawiających się szkodników.

Istotnym problemem są także zanieczyszczenia powietrza, zwykle docierające do lasów z terenów otaczających oraz odpady składowane w lasach nielegalnie. W tym przypadku na ratunek przychodzą przepisy o ochronie środowiska wymuszające ograniczenie emisji zanieczyszczeń z obiektów oddziałujących na kompleks leśny i nakładające kary za wywóz odpadów do lasu.

Nieracjonalna gospodarka leśna niesie za sobą następujące konsekwencje:

• zagłada rdzennej ludności zamieszkującej lasy tropikalne (czego przykładem mogą być plemiona Indian w Amazonii, które ze względu na wycinkę musiały się przenieść w głąb lasów),

• zmiany klimatu (poprzez wycinkę obszar lasów znacznie się zmniejszył, co wpłynęło na wzrost zawartości CO₂ oraz zmniejszenie produkcji tlenu wpływając tym samym na globalne ocieplenie),

• erozja oraz wyjaławianie gleby przyczyniające się do pustynnienia obszarów,

• wymieranie fauny i flory.

Trwałe utrzymanie lasów i zapewnienie ciągłości ich użytkowania wymaga zmiany podejścia do lasu i traktowania go nie jako „fabryki drewna”, ale złożonego ekosystemu pełniącego różnorodne funkcje. Stąd w wielu krajach, także w Polsce, przyjęto koncepcję lasu wielofunkcyjnego, łączącego funkcje ochronne, produkcyjne i społeczne oraz dostosowano do nich zasady racjonalnego użytkowania zasobów leśnych. Polegają one przede wszystkim na pozyskiwaniu surowców leśnych – drewna, grzybów, owoców leśnych, ziół – w ilościach nieprzekraczających możliwości produkcyjnych lasu i ich biologicznego odtwarzania. Jednocześnie obowiązkiem jest zachowanie roślinności leśnej oraz najbardziej cennych, naturalnych ekosystemów, takich jak: śródleśne „oczka wodne”, torfowiska, mszary, naturalne zbiorniki wodne, bagna, płaty roślinności ochronnej będące ostoją zwierząt chronionych.

Zasady racjonalnej gospodarki leśnej zakładają także powiększanie zasobów leśnych głównie poprzez zalesienia gruntów. Do zalesienia mogą być przeznaczone nieużytki oraz grunty rolne albo nieprzydatne do produkcji rolnej, albo nieużytkowane.

Lasy stabilizując grunt i zwiększając retencję wodną, pełnią ważną funkcję glebochronną i wodochronną. Dlatego zalesiane powinny być również grunty położone przy źródliskach rzek lub potoków, na wododziałach, wzdłuż brzegów rzek oraz na obrzeżach jezior i zbiorników wodnych, lotne piaski i wydmy, strome stoki, zbocza, urwiska i zapadliska, a także hałdy i tereny po wyeksploatowanym piasku, żwirze, torfie i glinie.

Czy już wiesz, na czym polega racjonalne gospodarowanie zasobami leśnymi?