Zielone Płuca Polski – taką nazwą zwyczajowo określa się cenne przyrodniczo, pozbawione antropogenicznych zagrożeń tereny północno-wschodniej części kraju. Jednak prawdziwe jej znaczenie jest nieco inne – nazwę tę nosi bowiem rozległy obszar funkcjonalny, powołany porozumieniem województw Polski północno-wschodniej, w granicach którego realizowane są projekty, inicjatywy i działania służące promocji ochrony środowiska, jej integracji z rozwojem gospodarczym i wdrażaniu zasad rozwoju zrównoważonego w praktyce gospodarczej.

Pomysłodawcą koncepcji utworzenia Zielonych Płuc Polski był Krzysztof Wolfram, z wykształcenia leśnik, z zamiłowania przyrodnik i ekolog. W lipcu 1983 roku na łamach poczytnego ówcześnie miesięcznika „Światowid” ukazał się artykuł jego autorstwa pod tytułem Zielone Płuca Polski. Główną myślą opublikowanego tekstu było przekonanie o możliwości zachowania zasobów przyrodniczych nie tylko poprzez ich bezpośrednią ochronę, ale także poprzez odpowiednie, dostosowane do wielkości zasobów i potencjału środowiska, zagospodarowanie, ograniczające negatywne skutki dla struktury i funkcjonowania środowiska. Dziś tę koncepcję nazywamy rozwojem zrównoważonym albo ekorozwojem.

Zapewne nikt, włącznie z samym autorem, nie spodziewał się, że koncepcja Zielonych Płuc Polski, będzie czymś więcej niż tylko jednym z wielu pomysłów na ochronę przyrody. Wywołała jednak ogromne zainteresowanie wśród przyrodników, naukowców i publicystów, zwłaszcza z Klubu Publicystów Ochrony Środowiska EKOS. Była prezentowana na forum zagranicznym, a z czasem zainteresowała szerokie kręgi społeczeństwa i przedstawicieli ówczesnych władz. Jedną z przyczyn był zapewne fakt, że doskonale wpisywała się w tematykę przygotowań Polski do zbliżającego się Szczytu Ziemi w Rio de Janeiro (w 1992 roku) poświęconego rozwojowi zrównoważonemu.

Porozumienie Zielone Płuca Polski podpisywane było aż czterokrotnie – pierwsze w 1988 roku, ostatnie w 2004. Kolejne wersje wprowadzały pewne modyfikacje tekstu Porozumienia, tym niemniej podstawowa myśl pozostała niezmienna – zakładała odrzucenie rozwoju gospodarczego, powiązanego z procesami industrializacji, na rzecz rozwoju uwzględniającego konieczność harmonijnej koegzystencji środowiska przyrodniczego, społeczeństwa i rozwoju gospodarczego. Z czasem sformułowane zasady działania zostały rozszerzone o kwestie związane ze rozwojem regionalnym, planowaniem przestrzennym i współpracą międzyregionalną.

Wyrażona w Porozumieniu idea rozwoju zrównoważonego uzyskała wsparcie Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej, który w Deklaracji z dnia 14 września 1994 roku poparł dotychczasowe działania i starania jego sygnatariuszy.

Przypomnijmy fragment tekstu Deklaracji i załączonego do niej uzasadnienia, które najlepiej oddają istotę zawartego porozumienia oraz ideę przyświecającą powołaniu obszaru Zielone Płuca Polski:

Porozumienie obejmujące zwarty obszar północno-wschodniej Polski stanowiący około 18% powierzchni kraju, nazywany Zielonymi Płucami Polski ze względu na unikalną w skali kraju koncentrację walorów przyrodniczych o znaczeniu europejskim, stosunkowo małą degradację środowiska oraz aktualnie pełnione i perspektywiczne funkcje gospodarcze i społeczne. Ochrona i rozwój tych obszarów jest ważnym obowiązkiem ogólnonarodowym, którego wypełnienie winno znajdować się pod szczególną opieką Państwa. W związku z tym Sejm Rzeczypospolitej Polskiej uznaje obszar Zielonych Płuc Polski za region, w którym należy konsekwentnie przestrzegać zasad ekorozwoju, co stanowić będzie właściwą realizację uchwały Sejmu RP z 10 maja 1991 roku w sprawie polityki ekologicznej państwa, a także wychodzić będzie naprzeciw zaleceniom Szczytu Ziemi RIO'92.

W uzasadnieniu Deklaracji czytamy: Polska ma jej do zaoferowania dwie, niekwestionowane wartości: tysiącletnią kulturę oraz walory przyrodnicze. Obie powinny być traktowane jak własność całej Europy i przez nią chronione. Obszar Zielonych Płuc Polski to położony najbliżej środka Europy teren do badań naukowych, szeroko pojętej dydaktyki ekologicznej i kulturalnej, eksploracji turystycznej – punkt odniesienia dla oceny skutków procesów cywilizacyjnych zachodzących we współczesnym świecie. Władze administracyjne i samorządowe regionu realizując politykę ekologiczną Państwa, traktują koncepcję i program Zielone Płuca Polski nie tylko jako poligon doświadczalny w realizowaniu polityki ekorozwoju w skali kraju, ale również jako pierwszy krok do poprawy kondycji ekologicznej jednego z najbardziej zagrożonych państw europejskich.