RIZ9tMWhqs8g8

Na ilustracji nowoczesna, zwarta, wysoka zabudowa na brzegu morza. Na pierwszym planie nowoczesna budowla złożona z elementów przypominających kształtem żagle.

1. Australia – położenie geograficzne

Australia jest najmniejszym kontynentem na Ziemi. Jej powierzchnia wynosi 7,7 mln kmIndeks górny 2², co stanowi zaledwie 5,2 % ogólnej powierzchni wszystkich lądów na Ziemi. Zwarty blok lądu leży w całości na półkuli południowej, a przez jego środek przebiega zwrotnik Koziorożca.

R1JkIuvoOKWM9

Mapa hipsometryczna Australii. Z prawej strony legenda z oznaczeniami użytych kolorów i sygnatur. Na mapie przeważa kolor zielony (obszar Niziny Nullarbor nad Wielką Zatoką Australijską, obszar Wielkiego Basenu Artezyjskiego dookoła Jeziora Eyre w centralnej części kontynentu oraz położona na wchód Nizina Środkowoaustralijska i dorzecze rzek Murray i Darling). W centrum na czerwono zaznaczono Góry MacDonnella i Góry Musgrave, otoczone Wyżyną Zachodnioaustrlijską oznaczoną kolorem żółtym. Na wschodzie kontynentu Wielkie Góry Wododziałowe, z oznaczoną na południu czarną kropką Górą Kościuszki o wysokości dwóch tysięcy dwustu trzydziestu metrów nad poziomem morza. Oznaczono największe miasta – Perth na południowym‑zachodzie oraz Adelaide, Melbourne, Canberrę i Sydney na południowym‑wschodzie (oznaczono również miasto Hobart leżące na Tasmanii). Na mapie oznaczono krańcowe punkty – przylądek York na północy, Przylądek Steep na zachodzie, Przylądek Byrona na wschodzie i Przylądek Wilsons Promontory na południu. Na południu Tasmanii oznaczono również Przylądek Południowo‑Wschodni.

R1J079HTUt5SI

Ilustracja przedstawia mapę hipsometryczną Australii i Oceanii. W lewym dolnym rogu mapy kontynent Australii, pozostałą część mapy zajmują wyspy. W obrębie lądów występują obszary w kolorze zielonym, żółtym, pomarańczowym i czerwonym. Przeważają niziny i wyżyny. Morza zaznaczono kolorem niebieskim. Na mapie opisano nazwy półwyspów, wysp, nizin, wyżyn i pasm górskich, mórz, zatok, rzek i jezior. Oznaczono i opisano główne miasta. Oznaczono czarnymi kropkami i opisano szczyty górskie. Trójkątami oznaczono wulkany i podano ich nazwy i wysokości. Mapa pokryta jest równoleżnikami i południkami. Dookoła mapy w białej ramce opisano wartości długości i szerokości geograficznej co dziesięć stopni. W legendzie umieszczono i opisano znaki użyte na mapie.

Najdalej na północ wysuniętym punktem Australii jest Przylądek Jork: 10°42'S. Z kolei na południe najdalej wysunięty jest Przylądek Wilsons Promontory: 39°05'S. Maksymalna rozciągłość południkowa wynosi ponad 3 tys. km.
Wschodnie i północne wybrzeże Australii oblewa Ocean Spokojny, a wybrzeża południowe i zachodnie – wody Oceanu Indyjskiego. Australia ma raczej słabo rozwiniętą linię brzegową. Jedynymi większymi zatokami są leżąca na południu Wielka Zatoka Australijska i wcinająca się między dwa półwyspy – Ziemię Arnhem i Półwysep Jork – Zatoka Karpentaria. Do Australii zalicza się też wyspę Tasmanię oddzieloną od głównego lądu Cieśniną Bassa. Zwartość lądu i położenie geograficzne wpływają na cechy środowiska przyrodniczego tego najbardziej odosobnionego kontynentu na świecie .

Polecenie 2

Na mapie Australii zaznaczono 4 punkty. Wskaż, w którym z nich w dniu 22 grudnia Słońce góruje najwyżej.

Re7KdrTkQ76z3

Mapa hipsometryczna Australii. Dookoła naniesiono ramkę z wartościami długości i szerokości geograficznej. Na mapie siatka południków i równoleżników. Na mapie literami W, X, Y, Z oznaczono cztery charakterystyczne punkty. Wszystkie z nich znajdują się na sto czterdziestym drugim stopniu i trzydziestej minucie długości geograficznej wschodniej. Punkt oznaczony literą W znajduje się na zwrotniku Koziorożca, czyli dwudziestym trzecim stopniu i dwudziestej szóstej minucie szerokości geograficznej południowej. Punkt oznaczony literą X znajduje się na dziesiątym stopniu szerokości geograficznej południowej. Punkt oznaczony literą Y znajduje się na dwudziestym stopniu szerokości geograficznej południowej. Punkt oznaczony literą Z znajduje się na trzydziestym dziewiątym stopniu szerokości geograficznej południowej.

R1cSw0M7P6lo8

Możliwe odpowiedzi: 1. W, 2. X, 3. Y, 4. Z

RtSNaCPNA8mZ6

Na zdjęciu brzeg zbiornika wodnego, cypel, na który prowadzi wąski mostek. Na brzegu tablica informacyjna.

Rbj9KeNKnVFgR

Na zdjęciu satelitarnym kontynent Australii, dużo niebieskiego tła (ocean). W oddali fragment lądu Ameryki Środkowej i Południowej.

R1JymgK0Tr42T

Na zdjęciu fragment zatoki, plaża piaszczyste wydmy porośnięte roślinnością, na pierwszym planie gęsty las.

2. Cechy środowiska przyrodniczego Australii

Australia jest lądem równinnym i mało urozmaiconym pod względem ukształtowania powierzchni. Średnia wysokość terenu wynosi tam zaledwie 292 m n.p.m. Na mapie hipsometrycznej Australii doskonale widoczne są trzy wielkie formy ukształtowania powierzchni.

RD7OvT0ObqowQ

Na zdjęciu satelitarnym kontynent Australii, widoczne tereny zielone nad brzegiem morza i brunatne oraz żółte wewnątrz kontynentu. Rozczłonkowana linia brzegowa na wschodzie kontynentu.

Największym regionem zajmującym zachodnią część kontynentu jest Wyżyna Zachodnioaustralijska. Wznosi się ona na wysokość od 300 m n.p.m. do 600 m n.p.m. Charakterystycznym elementem ukształtowania powierzchni są tam rozległe obniżenia terenu, które zajmują pustynie i półpustynie. We wschodniej i północnej części regionu leżą pasma górskie zbudowane z odpornych skał, sięgające do 1500 m n.p.m. W środkowej i wschodniej części lądu leży Nizina Środkowoaustralijska rozciągająca się szerokim pasem od Zatoki Karpentaria na północy po Wielką Zatokę Australijską na południu. Środkową część tego regionu zajmuje Wielki Basen Artezyjski.

Rmg13YdwQsXWR

Na ilustracji basen artezyjski – niecka o specyficznym układzie warstw skalnych, na przemian przepuszczalnych – warstw wodonośnych i nieprzepuszczalnych. Wody artezyjskie występują między dwiema warstwami skał wodoszczelnych i pod ciśnieniem hydrostatycznym wydostają się na zewnątrz przez studnię artezyjską. Na ilustracji w centralnej części znajdują się dwie studnie, studia artezyjsa samoczynna i studnia subartezyjska - pompa. Studnia samoczynna znajduje się pod poziomem wód i pod naciskiem skał wypuszcza wodę, studnia pompa swoje ujście nad poziomem wód i nie wypuszcza samoczynnie wody.

Wzdłuż wschodnich wybrzeży Australii ciągnie się stary masyw Wielkich Gór Wododziałowych. Stoki górskie są tam łagodne, a linię grzbietową tworzą wyrównane wierzchowiny leżące na wysokości od 800 m n.p.m. do 1800 m n.p.m. Najwyższym pasmem są Alpy Australijskie przekraczające 2 tys. m n.p.m., w których znajduje się najwyższy szczyt Australii – Góra Kościuszki o wysokości 2230 m n.p.m. Nazwę nadał jej Paweł Edmund Strzelecki – polski badacz południowo‑wschodniej części tego kontynentu.

Zapewne udało ci się rozwiązać zadanie umieszczone w pierwszej części tematu i wiesz, że 22 grudnia na półkuli południowej rozpoczyna się astronomiczne lato, a Słońce góruje wówczas w zenicie na zwrotniku Koziorożca. Położenie geograficzne Australii powoduje, że najcieplejszym miesiącem jest styczeń, a najchłodniejszym – lipiec.

Pozostałymi czynnikami klimatotwórczymi są:

• zwartość lądu leżącego między równoleżnikami 11°S a 39°S, symetrycznie względem zwrotnika Koziorożca;

• bariera górska wzdłuż wschodniego wybrzeża;

• rozległy, wyrównany obszar kontynentu w części zachodniej i środkowej;

• układ prądów morskich – zimny prąd opływający wybrzeże zachodnie, ciepły prąd płynący wzdłuż wschodniego wybrzeża;

• cyrkulacja atmosferyczna charakterystyczna dla strefy międzyzwrotnikowej i podzwrotnikowej.

  R1FZcpXoCpjNV

  Ilustracja przedstawia mapę typów klimatu w Australii i Oceanii. Kolorami oznaczono typy klimatu, układają się one pasami o przebiegu równoleżnikowym. Wzdłuż równika klimat równikowy wybitnie wilgotny (obejmuje Nową Gwineę) i podrównikowy wilgotny (północna część Australii). Na zwrotniku Koziorożca klimat zwrotnikowy suchy i zwrotnikowy wilgotny (tylko na wschodnim wybrzeżu). Na południe od zwrotnika Koziorożca klimat podzwrotnikowy suchy, a dalej w kierunku południowych wybrzeży – podzwrotnikowy wilgotny. Na południowych krańcach Tasmanii i Nowej Zelandii klimat umiarkowany ciepły wilgotny. Wzdłuż wybrzeży kontynentu strzałkami przedstawiono prądy morskie. Zimne prądy płyną równoleżnikowo wzdłuż południowych wybrzeży z zachodu na wschód i wzdłuż zachodnich wybrzeży od zwrotnika Koziorożca w kierunku północnym. Ciepłe prądy płyną na wschodnim wybrzeżu od równika w kierunku południowym. Na mapie południki i równoleżniki. Dookoła mapy w białej ramce opisano wartości szerokości i długości geograficznej co dziesięć stopni. W legendzie umieszczono i opisano kolory użyte na mapie. Z lewej strony mapy trzy diagramy klimatyczne dla charakterystycznych stacji z poszczególnych stref klimatycznych. Połączone liniami z miejscowościami na mapie. Różnią się wysokością słupków obrazujących wielkość opadów i przebiegiem wykresów temperatur.

  

W Australii przeważają gorące i suche typy klimatu zwrotnikowego występujące we wnętrzu lądu i na jego zachodnich wybrzeżach. Na północy panują gorące odmiany klimatu podrównikowego z dość wysokimi opadami. Z kolei wybrzeża południowe objęte są klimatem podzwrotnikowym wilgotnym, również z dość wysokimi opadami.

Klimat Australii wpływa na pozostałe elementy środowiska przyrodniczego, a ich wzajemne oddziaływania warunkują powstanie charakterystycznych krajobrazów. Klimat zwrotnikowy gorący i suchy zajmujący największy obszar w Australii kształtuje sieć wodną na kontynencie. Australia jest najuboższym w wody powierzchniowe lądem na ziemi – aż 44 % powierzchni w jej środkowej części zajmuje obszar bezodpływowy, na którym występują suche doliny rzek okresowych wypełniające się wodami po sporadycznych, obfitych opadach. Okresowe rzeki i strumienie nazywane są creekscreekcreeks [czyt. kriks].

Ważnym elementem sieci wodnej Australii są słone jeziora i solniska znajdujące się w dnach niecek. Największym z nich jest jezioro Eyre leżące w depresji 12 m p.p.m. w środkowej części lądu. Jego powierzchnia zmienia się w zależności od wysokości opadu. Jedyną dużą stałą rzeką Australii jest Murray mająca źródła w Alpach Australijskich. Wraz z największym swym dopływem – rzeką Darling – tworzy najważniejszy system rzeczny na lądzie. Australia ma jednak znaczne zasoby wody słodkiej znajdujące się w basenach artezyjskich. Ich powierzchnia obejmuje ok. Indeks górny 1¹/Indeks dolny 3₃ kontynentu. Największym z nich jest Wielki Basen Artezyjski leżący w środkowej części Niziny Środkowoaustralijskiej.

Wysokość opadów i ich roczny przebieg decydują o rozmieszczeniu naturalnych formacji roślinnych. W środkowej części kontynentu występują pustynie i półpustynie. Zbiorowiskiem roślinnym typowym dla tych obszarów jest skrub (scrub)skrub (scrub)skrub (scrub) składający się z suchych krzewów eukaliptusowych lub akacjowych tworzących zwarte zarośla. Rozmieszczenie naturalnych formacji roślinnych przedstawia poniższa mapa.

R15FnRhhJlQsP

Ilustracja przedstawia mapę roślinności Australii i Oceanii. Kolorami oznaczono następujące strefy roślinne: wilgotny las równikowy, las parkowy, sawanna, pustynia, półpustynia, roślinność śródziemnomorska, las liściasty i mieszany strefy umiarkowanej, las namorzynowy. Wzdłuż równika (Nowa Gwinea) wilgotne lasy równikowe i lasy namorzynowe. W centrum i na wschodzie Australii pustynie i półpustynie. Dookoła sawanna. Na wschodnim wybrzeżu lasy parkowe i tereny rolnicze. Na najdalej wysuniętych na południe krańcach kontynentu – roślinność śródziemnomorska i tereny rolnicze. Na mapie południki i równoleżniki. Dookoła mapy w białej ramce opisano wartości szerokości i długości geograficznej co dziesięć stopni. W legendzie umieszczono i opisano kolory użyte na mapie.

Blok kontynentalny stanowiący dzisiejszą Australię już ok. 50 mln lat temu oddzielił się od prakontynentu Gondwanyprakontynent Gondwanaprakontynentu Gondwany i cały czas pozostawał w odosobnieniu. Ten czynnik wpłynął na wielką odrębność flory i fauny. Szacuje się, że 85 % gatunków roślin to endemity, czyli organizmy występujące wyłącznie na obszarach o ograniczonym zasięgu i dostosowane do lokalnych warunków środowiskowych.
Wczesne oddzielenie się Australii od pozostałych lądów, zwartość lądu, przewaga obszarów, na których występuje suchy i gorący klimat, późne pojawienie się ssaków łożyskowych umożliwiły przetrwanie gatunków zwierząt, które wyginęły na innych kontynentach. Do osobliwych grup zwierząt należą stekowce i torbacze.

Stekowce są prymitywnymi ssakami mającymi cechy gadów i ptaków. Są jajorodne, ale młode ssą mleko matki tak jak inne ssaki. Zachowały się dwa gatunki tych zwierząt –dziobak żyjący w wodach oraz kolczatka żyjąca głównie na terenach pustynnych.

Torbacze australijskie mają wiele cech wspólnych z ssakami łożyskowymi, ale ich rozwój przebiega inaczej. Zapłodnienie i początkowy rozwój płodu zachodzi wewnątrz ciała matki. Jednak dość wcześnie embrion opuszcza układ rozrodczy samicy i przenosi się do torby, gdzie przywiera do sutka matki i tam następuje dalszy jego rozwój. Torbacze to symbole Australii – nadrzewne koale czy kangury występujące w Australii w kilkunastu gatunkach, np. kangur olbrzymi, kangur rudy, kangur drzewny, skalniak żółtonogi.

Bardzo rzadkie są workowate drapieżniki – diabeł tasmański, niełaz plamisty. Spośród gadów wymienić trzeba: krokodyle, żółwie, węże i jaszczurki. Niezwykle bogaty i odrębny jest świat ptaków, do którego należą: liczne odmiany papug, ptaki rajskie, altanniki i ptaki nielotne – emu oraz kazuary.

Ssaki łożyskowe, np. drobne gryzonie czy nietoperze, dotarły do Australii dość późno, bo wraz z pierwszymi grupami kolonizatorów. Wyjątkiem są zdziczałe psy dingo, które przybyły na kontynent z Aborygenami znacznie wcześniej.

R1IXaHNb16Cuc

Na ilustracji ośnieżony szczyt górski o rozległym, dość łagodnym stoku.

R1Q03Byx192pO

Na ilustracji szeroka rzeka, brzegi porośnięte drzewami. W tle rozległa równina.

R4LXG1nrt7nTu

Na zdjęciu duża czerwona skała, o płaskim grzebiecie i niemal pionowych ścianach. W dole roślinność trawiasta, pojedyncze drzewa, rozległa równina.

RSKlcH1tgaoZM

Na zdjęciu niewielki, płytki zbiornik wodny, dno o czerwonawym zabarwieniu. Na brzegu pompa, strumień wody. W tle zabudowania gospodarskie.

R1KXVJkVXyPUi

Na zdjęciu suche kępy traw, karłowate zarośla i krzewy.

R1Gyjg8LIJZff

Na zdjęciu koala wśród liści eukaliptusa. Jest to mały ssak pokryty szarym, krótkim futrem. Posiada duży, szeroki nos w ciemnoszarym kolorze. Siedzi na gałęzi drzewa. Dookoła cienkie, podłużne, drobne liście eukaliptusa.

RvUEV6xyWzsW4

Na zdjęciu kangur na trawie. Gęsta szara sierść, na grzbiecie przechodzi w kolor szarobrązowy. Długie uszy i ogon. Zwierzę o krępej budowie. Masywne i silne tylne łapy.

RyFK9uAwnS9x8

Na zdjęciu kolczatka. Zwierzę podobne do jeża. Kolce w odległości około centymetra od siebie, grube, jasne i długie. Pomiędzy nimi gęsta brązowa sierść. Ryjek o długości kilku centymetrów, o rurkowatym kształcie.

RSGCrZMwGlXfB

Na zdjęciu długonogi ptak z długą szyją i krótkim dziobem. Przypomina nieco strusia, jednak posiada o wiele krótszą szyję. Nogi grube i silne, długie pióra w kolorze ciemnopiaskowym.

R1Df4NzcX5CpZ

Na zdjęciu zwierzę o czarnym, gładkim futrze. Długi ogon. Zwierzę o długości około pięćdziesięciu centymetrów. Sporej wielkości uszy. Ciało dość silnej, krępej budowy.

RKQWJ2tzJDSxo

Na zdjęciu pies o gęstej rudej sierści, długi ogon.

3. Ludność Australii

Australię przed przybyciem Europejczyków zamieszkiwała ludność pierwotna – Aborygeni. Nazwa ta wywodzi się od łacińskiego słowa aborigines oznaczającego właśnie pierwotnych mieszkańców. Szacuje się, że pod koniec XVIII wieku ląd australijski zamieszkiwało ok. 500 tys. tubylców. Prowadzili oni zbieracko‑łowiecki tryb życia. Posługiwali się bardzo prostymi narzędziami i rodzajami broni. Nie znali nawet łuku, chociaż wynaleźli bumerang – niezwykły przyrząd służący do polowania na ptaki. Bumerang wyrzucony w odpowiedni sposób, jeśli chybi celu, zatacza łuk i wraca w pobliże myśliwego.

Aborygeni stanowią obecnie stosunkowo niewielką grupę ludności liczącą ok. 220 tys. Część z nich do dzisiaj zamieszkuje słabo zaludnione i niezagospodarowane wnętrze lądu, a część próbuje dostosować się do nowych warunków społecznych.

Współczesne społeczeństwo australijskie powstało w wyniku imigracji ludności pochodzącej z Wielkiej Brytanii. Inne narodowości, w tym także Polacy, to zdecydowana mniejszość. Polonia australijska liczy obecnie ok. 180 tys. osób.

Imigranci zasiedlali głównie wybrzeża południowo‑wschodnie, gdzie klimat sprzyja osadnictwu. Rozmieszczenie ludności w Australii wykazuje ogromne dysproporcje między wybrzeżami a obszarami wewnątrz kontynentu. Wszystkie większe miasta Australii, z wyjątkiem stolicy – Canberry (430 tys. mieszkańców), powstały na wybrzeżu. Wiele z nich to duże porty oceaniczne. Według danych za 2020 r. ludność miejska stanowi aż 86 % ogółu mieszkańców. Największymi miastami są: Sydney (5,4 mln), Melbourne (5,2 mln), Brisbane (2,6 mln), Perth (2,1 mln), Adelaide (1,4 mln). Ludność pozamiejską stanowią farmerzy mieszkający na ogromnych farmach, co sprawia, że zabudowania pozamiejskie są bardzo rozproszone. W Australii nie wytworzyły się osiedla wiejskie, takie jak na innych kontynentach.

W 2021 roku Australia liczyła 25,7 mln mieszkańców, a średnia gęstość zaludnienia na 1 kmIndeks górny 2² wynosiła tylko nieco ponad 3 osoby.

RclcxcFw2hGO0

Ilustracja przedstawia mapę rozmieszczenia ludności w Australii i Oceanii. Kolorami od zielonego (w przewadze) przez żółty i pomarańczowy do czerwonego i brunatnego przedstawiono gęstość zaludnienia. Na większości wysp przeważają obszary o gęstości zaludnienia poniżej dziesięciu osób na jeden kilometr kwadratowy. Gęściej zaludnione są jedynie wybrzeża. Na południowym i wschodnim wybrzeżu Australii duża gęstość zaludnienia i duże aglomeracje miejskie: Melbourne, Sydney – od trzech do pięciu milionów mieszkańców, Brisbane, Adelaide, Perth – od jednego do trzech milionów mieszkańców. Dookoła mapy w białej ramce opisano wartości szerokości i długości geograficznych co dziesięć stopni. W legendzie umieszczono i opisano kolory użyte na mapie.

4. Gospodarka Związku Australijskiego

Historia osadnictwa w Australii wpłynęła na tempo rozwoju gospodarczego, a cechy środowiska przyrodniczego zdecydowały o tym, gdzie i które działy gospodarki mogły się rozwinąć.

Australia to kontynent bardzo ubogi w wodę. Mimo to aż 50,7 % jej powierzchni jest użytkowane rolniczo (wg danych FAOStat za 2019 r.). Największy obszar, bo 42,8 % powierzchni państwa, zajmują łąki i pastwiska, które jednak pokryte są rzadką i suchą roślinnością półpustynną i sawannową.

R1FaNCWkVOicX

Na ilustracji diagram przedstawiający strukturę użytkowania gruntu w Australii w dwa tysiące dziewiętnastym roku. Kwadrat podzielony na sto mniejszych kwadratów, poszczególne sposoby użytkowania oznaczone przypisanymi im kolorami opisane dodatkowo obok w legendzie. Łąki i pastwiska – 42,8 %, grunty orne i sady – 7,9 %, lasy – 17,3 %, pozostałe grunty i nieużytki – 32 %.

Głównymi magazynami wody dla rolnictwa są baseny artezyjskie. Najważniejsze znaczenie w rolnictwie australijskim ma hodowla zwierząt – owiec i bydła. Tereny wypasu owiec znajdują się na obszarze Wielkiego Basenu Artezyjskiego i w dorzeczu Murray‑Darling. Aż Indeks górny 3³/Indeks dolny 4₄ całego pogłowia owiec stanowią merynosy. Rasa ta daje doskonałej jakości cienką wełnę i jest dobrze dostosowana do warunków środowiskowych terenów półsuchych. Australia od lat zajmowała 1. miejsce pod względem pogłowia owiec oraz produkcji wysokogatunkowej wełny. Obecnie zajmuje 3. miejsce na świecie (za Chinami i Indiami) pod względem pogłowia owiec (63,5 mln szt.) oraz 1. miejsce na świecie w eksporcie wełny. Duże znaczenie ma ekstensywny chów bydła występujący na północy państwa i w środkowej części Gór Wododziałowych. Z kolei wokół wielkich miast rozwija się intensywna hodowla bydła, głównie mlecznego.

Rolnictwo Australii jest silnie uzależnione od warunków środowiska przyrodniczego. Czynnikami intensyfikacji produkcji rolnej są:

• wzrost powierzchni obszarów sztucznie nawadnianych;

• wzrost zużycia nawozów sztucznych;

• zwiększenie mechanizacji zarówno w produkcji roślinnej, jak i hodowli zwierząt (np. maszyny do strzyżenia owiec);

• wykorzystanie lotnictwa zarówno w transporcie płodów rolnych, jak i w zabiegach agrotechnicznych.

W uprawach dominują zboża, chociaż plony z jednego ha nie są zbyt wysokie, np. pszenica 14,7 dt/ha (w Polsce 52,4 dt/ha) w 2020 r. Ogromna powierzchnia uprawna umożliwia uzyskanie wielkich nadwyżek artykułów rolnych. Australia jest czołowym eksporterem produktów rolnych: wełny, mięsa, pszenicy czy cukru z trzciny cukrowej.

ReFBFSU72Y0N6

Ilustracja przedstawia mapę rolnictwa Australii i Oceanii. Na mapie sygnaturami przedstawiono główne uprawy. W centrum i na wschodzie Australii pustynie i półpustynie (brak upraw). Dookoła sawanna (hodowla bydła, owiec i kóz). Na wschodnim wybrzeżu tereny uprawne (pszenica, jęczmień, owies, kukurydza, ryż, sorgo, trzcina cukrowa, ziemniaki, orzeszki ziemne) i hodowla (bydło, trzoda chlewna, owce, kozy i konie). Na najdalej wysuniętych na południe krańcach kontynentu uprawa cytrusów i innych owoców. Na Nowej Gwinei uprawa batatów, bananów, kawy, kakao, palm oleistych i kokosowych. Na Nowej Zelandii przeważa hodowla owiec i kóz. Na mapie południki i równoleżniki. Dookoła mapy w białej ramce opisano wartości szerokości i długości geograficznej co dziesięć stopni. W legendzie umieszczono i opisano kolory użyte na mapie.

Australia jest kontynentem zasobnym w różnorodne surowce mineralne. Do końca XIX wieku rozwijała się gospodarka oparta na wywozie surowców głównie do Wielkiej Brytanii. W wyniku przemian, jakie przyniosły dwie wielkie wojny w XX wieku oraz rozpad Imperium Brytyjskiego, Australia rozwinęła gałęzie przemysłu przetwórczego, stając się jednym z najbogatszych państw świata. Obecna struktura zatrudnionych jest charakterystyczna dla państw o wysokim poziomie rozwoju gospodarczego.

R1e47Puutxoyq

Na ilustracji diagram kołowy przedstawiający strukturę pracujących według rodzajów. Usługi – 78,4%, przemysł i budownictwo – 19%, rolnictwo i leśnictwo – 2,6%.

Działem gospodarki zapewniającym wysokie dochody jest górnictwo. Australia to potentat w wydobyciu węgla kamiennego – 477 mln t w 2020 roku i 5. miejsce na świecie (drugi największy producent tego surowca na półkuli południowej po Indonezji). Wydobycie tego surowca odbywa się w znaczącym stopniu relatywnie tanią metodą odkrywkową. Australia posiada też znaczne zasoby węgla brunatnego oraz rud metali, jak: żelazo, aluminium, miedź, mangan, ołów. Wielkie znaczenie ma także pozyskiwanie złota (9,9 % wydobycia światowego i 2. miejsce na świecie), a także srebra i diamentów. Większość surowców mineralnych wydobywa się w południowo‑wschodniej części kontynentu. Natomiast we wnętrzu ważnymi obszarami górniczymi są leżące na Nizinie Środkowoaustralijskiej Broken Hill, Mount Isa i Tennant Creek.

Przemysł przetwórczy rozwinął się w wielkich miastach leżących na wybrzeżach w południowo‑wschodniej części państwa. Wielkimi okręgami przemysłowymi są Sydney i Melbourne, a nieco mniejszymi – Brisbane i Adelaide. Na południowo‑zachodnim wybrzeżu ważnym ośrodkiem przemysłu jest Perth.
Surowce wytwarzane przez rolnictwo oraz surowce mineralne są eksportowane. Handel zagraniczny ma wielkie znaczenie dla budżetu państwa. Australia eksportuje swoje wyroby głównie do Chin (niemal 40 % całego eksportu w 2019 r.), Japonii, Korei Południowej i Wielkiej Brytanii. Na te cztery państwa przypada aż 64 % całego eksportu. W imporcie największymi partnerami są: Chiny, Stany Zjednoczone i Japonia (źródło danych: Bank Światowy).

Dane wskazują, że Australia jest państwem sprzedającym głównie surowce – ich łączny udział przekracza 70 % całości eksportu. Wielkie znaczenie w eksporcie mają także towary pochodzenia rolniczego – ponad 15 %. W imporcie najważniejsze są maszyny, sprzęt transportowy i wyroby przemysłowe. Związek Australijski, mimo że leży na półkuli południowej, jest zaliczany do państw bogatej Północy. Produkt krajowy brutto na 1 mieszkańca w 2020 roku wyniósł 51,7 tys. USD (13. miejsce na świecie).

Polecenie 9

Porównaj treść map tematycznych i wskaż, na którym z zaznaczonych obszarów są najmniej korzystne warunki naturalne dla rolnictwa.

R86671ZXfq7r8

R1ECGW8XzVM1L

Możliwe odpowiedzi: 1. Z, 2. X, 3. Y, 4. W

Polecenie 9

Na podstawie treści materiału wskaż, które obszary Australii mają najmniej korzystne warunki naturalne dla rolnictwa.

R1MjeASZluU8N

Możliwe odpowiedzi: 1. Prawidłowa odpowiedź, 2. Nieprawidłowa odpowiedź A, 3. Nieprawidłowa odpowiedź A, 4. Nieprawidłowa odpowiedź A

R7qqV4IsRA5HG

Na ilustracji stado ostrzyżonych owiec na rozległym pastwisku.

RIZ9tMWhqs8g8

Na ilustracji nowoczesna, zwarta, wysoka zabudowa na brzegu morza. Na pierwszym planie nowoczesna budowla złożona z elementów przypominających kształtem żagle.

RqxWRDVSEYEn2

Na ilustracji gęsta, zwarta, niska zabudowa miejska. Na pierwszym planie duży kompleks obiektów sportowych położony nad rzeką.

R1U6CS9UytN5J

Na ilustracji głębokie wykopy, na ścianach widoczne warstwy i drogi dojazdowe w głąb kopalni, w dole samochody.

RWZM2Jq1uHfM9

Na ilustracji tablica informacyjna ustawiona na żwirowym poboczu przy drodze asfaltowej. Na tablicy napisy i piktogramy zwierząt: kangur, struś, wielbłąd.

RUiqISaoYFwRu

Na zdjęciu zabudowania portowe, kontenery. Na wysokich słupach szyld z napisem Port Botany.

R17UixgxHjUju

Na zdjęciu widok na miasto. Widok z góry na szeroką aleję i kompleks budynków. Dużo terenów zielonych. Pośrodku zbiornik wodny. W tle wysokie góry.

5. Oceania

Tysiące wysp na Oceanie Spokojnym tworzą Oceanię. Wraz z Australią są one odrębną część świata nazywaną Australią i Oceanią. Oceanię dzieli się tradycyjnie na cztery regiony geograficzne: Melanezję, Mikronezję, Polinezję i Nową Zelandię.

Oceania obejmuje 15 niezależnych państw oraz 15 terytoriów niesamodzielnych, zależnych od Australii, Nowej Zelandii, Wielkiej Brytanii, Francji i Stanów Zjednoczonych. Przez jej obszar przebiega międzynarodowa linia zmiany daty. Największe wyspy (Nowa Zelandia oraz Papua‑Nowa Gwinea) są wyspami kontynentalnymi. Są one oddzielone od Australii jedynie płytkimi morzami szelfowymi. Pozostałe wyspy mają niewielką powierzchnię i dwojaką genezę. Jedne należą bowiem do wysp wulkanicznych, co związane jest z położeniem Oceanii na styku płyt tektonicznych oraz w rejonie plam gorąca. Stanowią je wyspy‑wulkany, wznoszące się ponad poziom morza. Inne wyspy należą do wysp koralowych (inna nazwa to atole). Ich powstanie należy wiązać z ciepłym klimatem i dużym zasoleniem oceanu.

R1D70wBNAoxbt1

Podwodne zdjęcie przedstawiające koralowce. Są ciemnopomarańczowego koloru, znajdują się na dnie zbiornika wodnego. Bogato rozgałęziają się, posiadają liczne białe, drobne prążki.

W takich warunkach dochodzi do pączkowania koralowców, a w konsekwencji do powstania raf koralowych wokół wysp wulkanicznych. Koralowce to parzydełkowce, czyli stworzenia morskie żyjące na dnie, na niewielkiej głębokości. Występują one masowo lub samotnie w formie polipów i rozmnażają się przez pączkowanie, podział podłużny lub płciowo przez zapłodnienie zewnętrzne. Niektóre gatunki koralowców dzięki symbiozie z glonami wytwarzają wapienne rdzenie, na których żyją kolejne polipy. Siatka tych szkieletów tworzy rafy koralowe, które otaczają wyspy, na których znajdują się wulkany.

Z czasem stożek wulkaniczny zostaje zniszczony przez czynniki zewnętrzne. Teren (stożek wulkanu) obniża się przez erozję. Rafa koralowa, powstała dookoła wyspy wraz z obniżaniem się wulkanu, dąży do światła i nabudowuje swoją strukturę pionowo w górę. Ten trwający proces po pewnym czasie tworzy atol.

RIf9zEEUrnMSl

Plansza składająca się z czterech ilustracji przedstawiająca etapy tworzenia się atolu. Na pierwszej ilustracji czynny wulkan, dookoła którego znajduje się morze. Zaprezentowany jest jego przekrój, pośrodku biegnie pionowo komin wypełniony czerwoną lawą, u góry z krateru wydobywa się dym. Druga ilustracja przedstawia wulkan wygasający. Wewnątrz komina nie ma już lawy, u góry komin się zapada. Po jego bokach umieszczono dwie strzałki skierowane w dół. Dookoła wulkanu, pod wodą tworzy się rafa koralowa, oznaczona jako jasny pierścień dookoła wulkanu. Trzecia ilustracja prezentuje obniżanie się terenu na skutek erozji. Dookoła wulkanu powstaje otoczony wąską plażą okrągły zbiornik wodny, pośrodku wzniesienie powstałe po lekkim zapadnięciu się dawnego stożka wulkanu. Na plaży w kształcie pierścienia naniesiono palmę. Czwarta ilustracja przedstawia uformowany atol. Pośrodku wyspy w formie pierścienia nie ma już lądu, dawny wulkan znajduje się poniżej poziomu morza. Przestrzeń nad nim wypełnia okrągły zbiornik wodny.

R1eN1yC98rbTs

Fotografia satelitarna atolu. Pośrodku niewielka wyspa o nieregularnym kształcie w kolorze ciemnozielonym. Dookoła niej turkusowa laguna oraz wąskie pasy wysp układające się w kształt okręgu.

Na wyspach Oceanii występują niepowtarzalne krajobrazy, zróżnicowana roślinność i bogata fauna. Z tego powodu są one chętnie odwiedzane przez turystów z całego świata.

R1UbeAKNUyfhq

Fotografia przestawiająca kamienne posągi wkopane w ziemię na zboczu porośniętym rzadką trawą. Mają po kilka metrów wysokości i podłużny kształt. Zazwyczaj wystają z ziemi od ramion w górę. Twarze o dużych nosach i czołach. Na drugim planie wzniesienia.

Podsumowanie

• Australia to najmniejszy kontynent na Ziemi mający powierzchnię 7,7 mln kmIndeks górny 2² i leżący w całości na półkuli południowej, symetrycznie po obu stronach zwrotnika Koziorożca.

• W ukształtowaniu powierzchni Australii wyróżnia się trzy wielkie regiony: Wyżynę Zachodnioaustralijską, Nizinę Środkowoaustralijską i Wielkie Góry Wododziałowe.

• Najwyższy szczyt Australii to Góra Kościuszki – 2230 m n.p.m.

• Położenie geograficzne Australii wpływa na typy klimatu: północną część lądu obejmuje klimat podrównikowy wilgotny, środkową i zachodnią (największy obszar) – klimat zwrotnikowy suchy, południową – klimat podzwrotnikowy.

• Zachodnia i środkowa część kontynentu, obejmująca ok. 60 % lądu, jest pozbawiona stałych wód powierzchniowych. Wielkimi zbiornikami wody są tam baseny artezyjskie.

• Wczesne oddzielenie się lądu Australii od prakontynentu Gondwany wpłynęło na odrębność flory i fauny – 85 % gatunków organizmów to endemity.

• W latach 1788–1868 Australia była kolonią karną dla brytyjskich przestępców. W 1901 roku na terytorium całego kontynentu utworzono państwo Związek Australijski, które zajmuje 6. miejsce na świecie pod względem powierzchni. Do dzisiaj jest to kraj słabo zaludniony – tylko 3 osoby na 1 kmIndeks górny 2². Ludność jest rozmieszczona bardzo nierównomiernie – najgęściej zaludnione są południowo‑wschodnie wybrzeża, a najsłabiej wnętrze lądu.

• Pierwotna ludność Australii – Aborygeni – została wyparta na obrzeża pustyń; obecna ich liczba to ok. 220 tys.

• Związek Australijski należy do państw o wysokim poziomie rozwoju gospodarczego. Pomimo niedoborów wody ma dobrze rozwinięte rolnictwo, m.in. hodowlę owiec i bydła, a także uprawę pszenicy, jęczmienia i trzciny cukrowej. Podstawą gospodarki rolnej na terenach półsuchych są wody z basenów artezyjskich.

• Różnorodność i obfitość surowców mineralnych umożliwiła rozwój górnictwa. Przemysł przetwórczy rozwinął się głównie w miastach leżących na południowo‑wschodnich wybrzeżach.

• Australia wraz z Oceanią (wyspami na Oceanie Spokojnym) jest uznawana za odrębną część świata.

Słownik

Ćwiczenia

Ćwiczenie 3

Wskaż, na którym z poniższych rysunków prawidłowo przedstawionych układ warstw skalnych w basenie artezyjskim.

RmPV3DiPO1qg5

RTVwFQQp0C5PI

Możliwe odpowiedzi: 1. Prawidłowa odpowiedź, 2. Nieprawidłowa odpowiedź A, 3. Nieprawidłowa odpowiedź A, 4. Nieprawidłowa odpowiedź A

1

Ćwiczenie 3

Na podstawie treści e‑materiału opisz układ warstw skalnych w basenie artezyjskim.

R6hCz1RFhyOcN

Wersja alternatywna: (Uzupełnij).

Wskazówki i klucze odpowiedzi

Pokaż podpowiedź

Zastanów się, jaki powinien być układ skał przepuszczalnych i nieprzepuszczalnych.

Pokaż odpowiedź

Najgłębiej położona jest warstwa skał nieprzepuszczalnych, następnie nad nią warstwa skał przepuszczalnych, a powyżej ponownie warstwa skał nieprzepuszczalnych. Całość przybiera nieckowaty kształt.