Azja – kontynent kontrastów

Ry5V7VEfJYWGi

Dwie fotografie. Na zdjęciu po lewej gęsty las równikowy na Archipelagu Malajskim. Na pierwszym planie zielona roślinność lasu, głównie paprocie. Na zdjęciu po prawej stronie pokryte lodem wybrzeża Oceanu Arktycznego. Na pierwszym planie bardziej zwarta kra lodu, w oddali kra rozproszona. Ponad oceanem zachmurzone niebo.

1. Położenie geograficzne Azji

Azja to największy kontynent na Ziemi. Jego powierzchnia wynosi 44,5 mln kmIndeks górny 2². Zwarty obszar lądowy leży w całości na półkuli północnej i rozciąga się od równika aż do wysokich, okołobiegunowych szerokości geograficznych północnych. Na półkuli południowej położonych jest wiele azjatyckich wysp, m.in. duża część Archipelagu Malajskiego. Azja leży też prawie w całości na półkuli wschodniej – jedynym obszarem Azji znajdującym się na półkuli zachodniej jest Półwysep Czukocki.

Azja i Europa stanowią zwarty blok lądu i często określa się je wspólną nazwą Eurazja. Granica między tymi kontynentami ma charakter umowny. Europa bywa nazywana wielkim półwyspem leżącym na zachodzie Azji. Na południowy zachód od Azji, za Kanałem Sueskim i Morzem Czerwonym, znajduje się Afryka. Od Ameryki Północnej Azję oddziela Cieśnina Beringa o szerokości ok. 85 km. Położenie geograficzne Azji przedstawia mapa.

RRoaQYshROnLr

Mapa przedstawia ukształtowanie powierzchni Azji. W lewym górnym rogu legenda dotycząca wysokości lądów. Ciemnozielonym kolorem oznaczone są lądy leżące poniżej poziomu morza. Jasnozielonym kolorem lądy leżące od 0 do 200 metrów n.p.m. Żółtym kolorem lądy leżące od 201 do 500 metrów n.p.m. Jasnopomarańczowym kolorem lądy leżące od 501 do 1000 metrów n.p.m. Pomarańczowym kolorem lądy leżące od 1001 do 2000 metrów n.p.m. Czerwonym kolorem lądy leżące od 2001 do 5000 metrów n.p.m. Bordowym kolorem lądy leżące powyżej 5000 metrów n.p.m. W lewym dolnym rogu legenda dotycząca znaków użytych na mapie. Szarą linią oznaczone są zasięgi stałej pokrywy lodowej na morzu. Szarymi kropkami oznaczony jest zasięg lodu pływającego. Zielonymi liniami oznaczone są granice państw. Czarnymi kropkami oznaczone są szczyty. Czarnymi trójkątami oznaczone są wulkany. Czerwonymi kwadratami oznaczone są stolice państw. Czerwonymi kropkami oznaczone są miasta niebędące stolicami państw. W obrębie lądów występują obszary w kolorze zielonym, żółtym, pomarańczowym i czerwonym. Morza zaznaczono kolorem niebieskim. Na mapie opisano nazwy wysp, półwyspów, nizin, wyżyn i pasm górskich, mórz, zatok, rzek i jezior. Oznaczono i opisano główne miasta. Trójkątami oznaczono wulkany. Oznaczono czarnymi kropkami i opisano szczyty górskie. W północnej części kontynentu: Ural, Nizina Zachodniosyberyjska, Wyżyna Środkowosyberyjska, Góry Czerskiego. W południowej części: Półwysep Indochiński, Półwysep Indyjski, Dekan. W zachodniej części: Kaukaz. We wschodniej części: Nizina Chińska, Wyspy Japońskie. W centralnej części kontynentu: Himalaje, Tybet, Ałtaj, Tienszan, Wyżyna Mongolska, Kotlina Kaszgarska. Od północnej strony Azję oblewają: Ocean Arktyczny, Morze Karskie, Morze Beringa. Od południowej strony: Ocean Indyjski, Morze Arabskie, Zatoka Bengalska, Morze Południowochińskie. Od zachodu: Morze Czarne. Od wschodu: Ocean Spokojny, Morze Ochockie, Morze Japońskie, Morze Żółte, Morze Wschodniochińskie. Na Oceanie Arktycznym zaznaczono zasięg stałej pokrywy lodowej na morzu i zasięg lodu pływającego. Oznaczono skrajne przylądki Azji: Czeluskin (77 stopni 33 minuty szerokości geograficznej północnej), Dieżniowa (169 stopni 40 minut długości geograficznej zachodniej), Piai (1 stopień 16 minut szerokości geograficznej północnej), Baba (26 stopni 3 minuty długości geograficznej wschodniej). Mapa pokryta jest równoleżnikami i południkami. Dookoła mapy w białej ramce opisano współrzędne geograficzne co dwadzieścia stopni. W legendzie przedstawiono i opisano znaki użyte na mapie.

R1RrRQHsUGUbB

Ilustracja przedstawia mapę hipsometryczną Azji. W obrębie lądów występują obszary w kolorze zielonym, żółtym, pomarańczowym i czerwonym. Morza zaznaczono kolorem niebieskim. Na mapie opisano nazwy półwyspów, wysp, nizin, wyżyn i pasm górskich, mórz, zatok, rzek i jezior. Oznaczono i opisano główne miasta. Oznaczono czarnymi kropkami i opisano szczyty górskie. Trójkątami oznaczono czynne wulkany i podano ich wysokości. Niebieskim kreskowaniem zaznaczono solniska, szarym kropkowaniem – pustynie, biało‑szarym gradientem lądolód występujący na północy. W północnej części kontynentu: Ural, Nizina Zachodniosyberyjska, Wyżyna Środkowosyberyjska, Góry Czerskiego. W południowej części: Półwysep Indochiński, Półwysep Indyjski, Dekan. W zachodniej części: Kaukaz. We wschodniej części: Nizina Chińska, Wyspy Japońskie. W centralnej części kontynentu: Himalaje, Wyżyna Tybetańska, Kunlun, Ałtaj, Tienszan, Wyżyna Mongolska, Kotlina Kaszgarska. Od północnej strony Azję oblewają: Ocean Arktyczny, Morze Karskie, Morze Beringa. Od południowej strony: Ocean Indyjski, Morze Arabskie, Zatoka Bengalska, Morze Południowochińskie. Od zachodu: Morze Czarne. Od wschodu: Ocean Spokojny, Morze Ochockie, Morze Japońskie, Morze Żółte, Morze Wschodniochińskie. Mapa pokryta jest równoleżnikami i południkami. Podano współrzędne geograficzne skrajnych punktów. Na Oceanie Arktycznym oznaczono zasięg stałej pokrywy lodowej na morzu i zasięg lodu pływającego. Dookoła mapy w białej ramce opisano współrzędne geograficzne co dziesięć stopni. W legendzie umieszczono i opisano znaki użyte na mapie.

2. Ukształtowanie powierzchni Azji

• Ukształtowanie powierzchni Azji charakteryzuje się wielkim zróżnicowaniem wysokości i rozległości form terenu.

• W Azji dominują obszary wyżynne i górskie. Zajmują one ¾ powierzchni kontynentu. Azja jest najwyższym z zamieszkałych kontynentów. Średnia wysokość lądu wynosi 990 m n.p.m.

Ri4xYAoa2CiI3

Na zdjęciu wysoki, stromy, skalisty szczyt całkowicie pozbawiony roślinności. Pokryty śniegiem. Poniżej szczytu płyną białe chmury. Na pierwszym planie żwirowe pagórki. Nad szczytem niebieskie niebo.

Rz6uskf8SQlBx

Na zdjęciu po prawej stronie brzeg morza, po lewej stronie na plaży wykwity soli. W tle góry, ponad którymi znajduje się niebieskie niebo z niewielką ilością chmur.

R1Az2OvY3ePXN

Na zdjęciu rozległe lekko pofałdowane obszary. Skąpa roślinność, zalegający śnieg. Na drugim planie most na filarach. W tle wzniesienia. Nad nimi niebieskie, częściowo zachmurzone niebo .

R1AIxpE4ZlDEU

Na zdjęciu na pierwszym planie rozległe obszary porośnięte trawą. W tle podobny krajobraz. Górną część ilustracji zajmuje niebieskie niebo.

RqcH0QtRcrtEB

Na zdjęciu wysoki, stromy, skalisty szczyt całkowicie pozbawiony roślinności. Pokryty śniegiem. Poniżej szczytu płyną białe chmury. Na pierwszym planie ośnieżone, strome stoki.

3. Wielkie kontrasty klimatyczne Azji

Czynnikiem decydującym o występowaniu w Azji wszystkich stref klimatycznych jest położenie geograficzne. Lokalnymi czynnikami geograficznymi wpływającymi na zróżnicowanie odmian klimatu w każdej ze stref są:

• znaczna wysokość kontynentu;

• równoleżnikowy przebieg większości wysokich łańcuchów górskich;

• znaczne oddalenie od oceanu obszarów leżących we wnętrzu Azji;

• monsunowa cyrkulacja mas powietrza w Południowej i Południowo‑Wschodniej Azji zmieniająca dwa razy w roku kierunek ich napływu – od października do marca monsun wieje znad lądu w kierunku oceanu, a od kwietnia do września znad oceanu w kierunku lądu.

RjFAtL6mIFB3r

Mapa przedstawia typy klimatu w Azji. W legendzie opisano kolory typów klimatu oraz inne znaki użyte na mapie. Kolor ciemnoniebieski to klimat polarny. Kolor jasnoniebieski to klimat subpolarny. Kolor błękitny to klimat umiarkowany chłodny kontynentalny. Kolor turkusowy to klimat umiarkowany chłodny morski. Kolor jasnozielony to klimat umiarkowany ciepły kontynentalny. Kolor zielony to klimat umiarkowany ciepły przejściowy. Kolor ciemnozielony to klimat umiarkowany ciepły morski. Kolor jasnoróżowy to klimat podzwrotnikowy suchy. Kolor różowy to klimat podzwrotnikowy wilgotny. Kolor jasnożółty to klimat zwrotnikowy suchy. Kolor żółty to klimat zwrotnikowy wilgotny. Kolor jasnopomarańczowy to klimat podrównikowy wilgotny. Kolor pomarańczowy to klimat równikowy wybitnie wilgotny. Czarne kreski na szarym tle to górska odmiana różnych typów klimatu. Niebieskie kreski na białym tle to odmiana monsunowa klimatu. Grube szare kreski to granice stref klimatycznych. Cienkie szare kreski to granice typów klimatu. Różowe strzałki to ciepłe stałe prądy morskie. Niebieskie strzałki to zimne stałe prądy morskie. Kolorami oznaczono typy klimatu, układają się one pasami o przebiegu równoleżnikowym. Wzdłuż równika klimat równikowy wybitnie wilgotny i podrównikowy wilgotny. Na zwrotniku Raka klimat zwrotnikowy suchy i zwrotnikowy wilgotny. Na północ od zwrotnika Raka klimat podzwrotnikowy suchy i podzwrotnikowy wilgotny. Dalej strefa klimatów umiarkowanych (umiarkowany chłodny kontynentalny, umiarkowany chłodny morski u południowych wybrzeży Morza Ochockiego, umiarkowany ciepły morski u wybrzeży Morza Japońskiego, umiarkowany ciepły kontynentalny – centralna od Morza Kaspijskiego do wybrzeża Morza Żółtego, klimat umiarkowany ciepły przejściowy występuje na północnym wybrzeżu Morza Żółtego, na Półwyspie Koreańskim, i w północnej części wyspy Honsju. Na północy klimat polarny i subpolarny. Zakreskowano monsunową odmianę klimatów na wschodnim wybrzeżu Azji. Wzdłuż wybrzeży kontynentu strzałkami przedstawiono prądy morskie. Ciepłe płyną od równika na północ, zimne płyną z północy na południe. Na mapie poprowadzono równik, zwrotnik Raka i koło podbiegunowe i podpisano je. W legendzie umieszczono i opisano kolory użyte na mapie. Obok mapy znajdują się cztery diagramy klimatyczne. Pierwszy diagram dotyczy Wierchojańska leżącego w klimacie subpolarnym. Średnie wartości temperatury wskazywane przez klimatogram Wierchojańska są następujące: dla stycznia minus czterdzieści pięć stopni Celsjusza, dla lutego minus trzydzieści pięć stopni Celsjusza, dla marca minus dwadzieścia pięć stopni Celsjusza, dla kwietnia minus piętnaście stopni Celsjusza, dla maja zero stopni Celsjusza, dla czerwca dwanaście stopni Celsjusza, dla lipca piętnaście stopni Celsjusza, dla sierpnia dwanaście stopni Celsjusza, we wrześniu pięć stopni Celsjusza, w październiku minus pięć stopni Celsjusza, w listopadzie minus trzydzieści stopni Celsjusza, a w grudniu minus czterdzieści pięć stopni Celsjusza. Średnia wielkość opadów przez cały rok nie przekroczyła pięćdziesięciu milimetrów w miesiącu, a największa była w czerwcu i lipcu (kolejno czterdzieści milimetrów i trzydzieści milimetrów). Drugi diagram dotyczy Barnauł leżącego w klimacie umiarkowanym ciepłym kontynentalnym. Średnie wartości temperatury wskazywane przez klimatogram Barnauł są następujące: dla stycznia minus piętnaście stopni Celsjusza, dla lutego minus osiem stopni Celsjusza, dla marca minus pięć stopni Celsjusza, dla kwietnia pięć stopni Celsjusza, dla maja piętnaście stopni Celsjusza, dla czerwca dwadzieścia stopni Celsjusza, dla lipca dwadzieścia stopni Celsjusza, dla sierpnia osiemnaście stopni Celsjusza, we wrześniu dziesięć stopni Celsjusza, w październiku zero stopni Celsjusza, w listopadzie minus pięć stopni Celsjusza, a w grudniu minus piętnaście stopni Celsjusza. Średnia suma opadów nie przekroczyła w całym roku pięćdziesięciu milimetrów, a największa była w czerwcu, lipcu i sierpniu (właśnie około pięćdziesięciu milimetrów). Trzeci diagram dotyczy Kalkuty, miasta leżącego w klimacie zwrotnikowym wilgotno‑monsunowym. Średnie wartości temperatury wskazywane przez klimatogram Kalkuty są następujące: dla stycznia dwadzieścia stopni Celsjusza, dla lutego również dwadzieścia stopni Celsjusza, dla marca dwadzieścia pięć stopni Celsjusza, od kwietnia do października utrzymywała się na poziomie trzydziestu stopni Celsjusza, w listopadzie wynosiła dwadzieścia pięć stopni Celsjusza, a w grudniu dwadzieścia stopni Celsjusza. Średnia wielkość opadów w ciągu roku była mocno zróżnicowana. Najmniejsze opady od stycznia do kwietnia oraz od listopada do grudnia (nieprzekraczające pięćdziesięciu milimetrów). Największe opady od czerwca do sierpnia (przekraczające trzysta milimetrów). Ostatni, czwarty diagram klimatyczny dotyczy Singapuru leżącego w klimacie równikowym wybitnie wilgotnym. Wartości temperatury wskazywane przez klimatogram Singapuru kształtowały się przez cały rok bardzo równomiernie, wskazując w każdym miesiącu średnio od dwudziestu pięciu do dwudziestu ośmiu stopni Celsjusza. Średnia suma opadów prezentowała się równomiernie przez cały rok. Maksymalną średnią wielkość opadów odnotowano w styczniu (trzysta milimetrów), natomiast najniższą w lipcu (sto pięćdziesiąt milimetrów).

RikqsqwyVPbrO

Na zdjęciu gęsty las równikowy na Archipelagu Malajskim. Na pierwszym planie zielona roślinność lasu, głównie paprocie.

RMCw0PYoFy5bs

Na zdjęciu pokryte lodem wybrzeża Oceanu Arktycznego. Na pierwszym planie bardziej zwarta kra lodu, w oddali kra rozproszona. Ponad oceanem zachmurzone niebo.

R154olnFSSvFN

Ilustracja przedstawiająca powódź wywołaną deszczami monsunowymi w Indiach. W centralnym punkcie widać zalane wodą zabudowania i zieloną roślinność.

R6FPIj2iIJv9d

Na zdjęciu znajduje się pustynia na Półwyspie Arabskim. Na pierwszym planie piaszczysty teren. Uboga roślinność. Górną część zdjęcia zajmuje niebieskie niebo.

RSsI0IDyBFNoo

Na zdjęciu widoczna pustynia. W centralnej części zdjęcia zbiornik wodny otoczony przez piaszczyste tereny. W tle niebo.

R1WAaXNmedSEK

Na zdjęciu w centralnej części widać fundamenty przygotowane pod budowę domu. W tle inne zabudowania. W górnej części zdjęcia niebieskie niebo z kilkoma chmurami.

4. Kontrasty Azji – sieć wód powierzchniowych

Rzeźba terenu oraz główne cechy klimatu Azji kształtują sieć wód powierzchniowych tego kontynentu.

R1ebYuRwnTvDC

Mapa przedstawia Azję. W legendzie opisano kolory i znaki użyte na mapie. Fioletowe pole oznacza zlewisko Oceanu Arktycznego. Jasnozielone pole oznacza zlewisko Oceanu Atlantyckiego. Pomarańczowe pole oznacza zlewisko Oceanu Indyjskiego. Żółte pole oznacza zlewisko Oceanu Spokojnego. Jasnopomarańczowe pole oznacza obszar bezodpływowy. Czerwona linia oznacza dział wodny zlewisk. Fioletowa linia oznacza granicę oceanów. Gruba szara linia oznacza granicę Azji. 1,1 % to udział powierzchni zlewiska w powierzchni Azji. Kolorami przedstawiono zlewisko Oceanu Arktycznego na północy kontynentu (25,2 procent), obszar bezodpływowy w środkowej części kontynentu (29 procent), zlewisko Oceanu Indyjskiego na południu (26,3 procent), zlewisko Oceanu Spokojnego na wschodzie (18,4 procent). Niewielki obszar (1,1 procent) obejmuje zlewisko Oceanu Atlantyckiego, większa część tego zlewiska położona jest na terenie Europy. Na mapie zaznaczono: dział wodny zlewisk, granice oceanów i umowną granicę Europy i Azji. Na mapie znajduje się układ południków i równoleżników, opisanych co dziesięć stopni.

Obszar Azji obejmuje zlewiska wszystkich czterech oceanów. We wnętrzu lądu znajduje się największy obszar bezodpływowy na Ziemi odcięty od oceanów przez bariery górskie. Rzeki z tego obszaru spływają do Morza (Jeziora) Kaspijskiego i innych mniejszych jezior bezodpływowych, a także zanikają w trakcie swojego biegu, np. w piaskach pustyni.

W poszczególnych regionach Azji zaznacza się duże zróżnicowanie przepływu wody w rzekach związane z nierównomiernym rozmieszczeniem opadów i rocznym przebiegiem temperatury powietrza. Rzeki mające swe dorzecza w zasięgu klimatu monsunowego różnią się zdecydowanie od rzek płynących w pozostałych regionach. Jako przykład może posłużyć najdłuższa rzeka Azji – Jangcy (6 380 km), której źródła znajdują się na Wyżynie Tybetańskiej. Płynie ona ku wschodowi, odprowadzając wody do Oceanu Spokojnego. Jangcy ma wysokie stany wody przez cały rok, ale zdecydowanie najwyższe są one wiosną i latem. Górny odcinek jest wówczas zaopatrywany w wodę z topniejących śniegów i lodowców górskich. Z kolei odcinek środkowy i dolny otrzymuje obfite opady przynoszone przez letni monsun. Podobne zasilanie wodne występuje w wielu innych rzekach Azji Południowo‑Wschodniej.
Rzeki Azji Północnej należą do zlewiska Oceanu Arktycznego. Wielkimi rzekami w tym regionie są: Lena (4 400 km długości), Ob (3 650 km), Jenisej (3 490 km). Ich dorzecza rozciągają się w zasięgu klimatu kontynentalnego chłodnego i polarnego. To powoduje, że przez 6‑7 miesięcy są one zlodzone, a najwyższe stany wód mają wiosną i latem, gdy topnieją śniegi i lody w obszarze źródłowym.

Przeciwieństwem tych rzek jest sieć wodna we wnętrzu Azji na obszarze bezodpływowym. Występują tu rzeki okresowe. Wiele z nich uchodzi do bezodpływowych jezior, bagien lub ginie w piaskach pustynnych.

W Azji występują liczne jeziora. Największym z nich jest Morze Kaspijskie będące pozostałością dawnego morza. Dzisiaj to zbiornik bezodpływowy z wodą słoną. Jedynym dużym jeziorem odpływowym Azji jest Bajkał leżący w dorzeczu Jeniseju. To najgłębsze jezioro na świecie. Jego głębokość wynosi 1 620 m. Leży ono w rowie tektonicznym i jest także największym zbiornikiem wody słodkiej na Ziemi.

Niegdyś wielkim zbiornikiem wodnym było Jezioro Aralskie. Jednak od kilkudziesięciu lat stopniowo wysycha ze względu na położenie w klimacie suchym oraz rabunkową działalność człowieka, który pobiera zbyt dużo wody z rzek zasilających jezioro.
Innym dużym i ciekawym jeziorem bezodpływowym jest Bałchasz – na wschodzie posiada on wodę słoną, a na zachodzie słodką, do czego przyczynia się uchodząca tam duża rzeka Ili.

RINqZqKwoKrmN

Na zdjęciu szeroka rzeka w dolinie górskiej. Po prawej stronie rzeki strome zbocza częściowo odsłonięte, częściowo pokryte bujną roślinnością. Po lewej stronie rzeki zbocza pokryte bujną roślinnością. Po rzece płyną dwa statki. W tle szczyty za chmurami.

R1XhoAPhrFtHw

Na zdjęciu szeroka rzeka częściowo pokryta lodem, tworząca rozlewisko na skutek roztopów. Na pierwszym planie widać kilka drzew u brzegu rzeki. W oddali widać słupy energetyczne, których podstawa zalana jest wodą. W tle niebieskie niebo.

RRoynFbYOKGWR

Zdjęcie satelitarne delty rzecznej Gangesu i Brahmaputry. Liczne odnogi. Naniesione osady zabarwiają wodę w morzu na jaśniejszy kolor.

R1Bzp75uVhQwa

Na zdjęciu widok z góry na rozległe jezioro (Bajkał). Brzegi wysokie. W dole, nad brzegiem widoczne są zabudowania oraz lasy. W tle kolejne brzegi porośnięte zieloną roślinnością. U góry zdjęcia niebieskie niebo.

R7Ts8UbBoYdHY

Na zdjęciu, w centralnym punkcie, wraki pięciu łodzi na środku piaszczystego terenu porośniętego kępami suchych traw. W tle szare niebo.

5. Kontrasty Azji – strefy roślinne

Położenie geograficzne Azji oraz typy i odmiany klimatu wpływają na rozmieszczenie bardzo odmiennych stref roślinności na największym lądzie świata. W północnej części kontynentu występują pasy roślinności nawiązujące do stref klimatycznych. Wybrzeża Oceanu Arktycznego zajmuje tundra arktyczna – obszar niskiej, płożącej się roślinności krzewinkowej z nielicznymi gatunkami drzew karłowatych, takich jak brzoza czy wierzba. Na południe od tej strefy rozciąga się tajga – największy zwarty obszar lasów iglastych na świecie. Pas tajgi ciągnie się od gór Ural aż po wybrzeża Oceanu Spokojnego i ma szerokość od 1 000 km do 2 500 km. Lasy tajgi składają się z nielicznych gatunków drzew, takich jak sosna, świerk, modrzew i jodła. Na południe od tajgi rozciągają się kolejne pas roślinne. O typie roślinności na tym obszarze decyduje roczny przebieg opadów i ich wysokość w kolejnych miesiącach. Nad Oceanem Spokojnym w morskim typie klimatu umiarkowanego występują lasy mieszane i liściaste. Natomiast z dala od oceanu w klimacie umiarkowanym lądowym znajdują się stepy o bardzo zróżnicowanych gatunkach traw. W kotlinach Azji Środkowej występują chłodne pustynie i półpustynie; w Azji Południowo‑Zachodniej są to już pustynie gorące. Na półwyspie Azji Mniejszej pojawia się roślinność śródziemnomorska. W szerokościach podzwrotnikowych rosną lasy liściaste, a na obszarach objętych klimatem monsunowym lasy tracące liście w porze suchej, tzw. lasy monsunowe. W Azji Południowo‑Wschodniej na wybrzeżach Półwyspu Indochińskiego, Półwyspu Malajskiego oraz wyspach Archipelagu Malajskiego występują wilgotne lasy równikowe – niezwykle zróżnicowana formacja roślinna reprezentowana przez kilkadziesiąt tysięcy gatunków roślin o całorocznym okresie wegetacji. Obszary górskie i wysoko położone wyżyny mają wyraźnie zaznaczoną piętrowość roślinności.

R5vPDc3JRpBBY

Na zdjęciu na pierwszym planie bujny, wilgotny las równikowy nad brzegiem morza. Całe tło również pokryte drzewami.

RUCVO2zU3DY7Y

Na zdjęciu uboga i niska roślinność, drobne krzewinki, trawy, mchy i porosty. Zachmurzone niebo.

R1RtkiInzSgYj

Na zdjęciu las iglasty przysypany śniegiem, zajmujący zarówno pierwszy plan, jak i tło. Ponad lasem szaroniebieskie niebo.

Rd1IHCOnE8atl

Na zdjęciu rozległe trawiaste obszary. Ponad nimi jasne niebo.

R5vHNHCICqw0l

Na zdjęciu rozległa pustynia. Na pierwszym planie ostańce. W tle także obszary pustynne, ponad którymi góruje jasne niebo.

Rs7K48wzu7LxD

Na zdjęciu las namorzynowy otaczający z dwóch stron ciek wodny. Korzenie drzew wystają ponad powierzchnię gleby. Po prawej stronie ilustracji drewniany pomost.

RmnGOgIC97b8k

Na zdjęciu las bambusowy, zdrewniałe łodygi bambusów. Wiele łodyg ścięto i złożono w lesie. Tło zajęte przez kolejne drzewa bambusowe.

Podsumowanie

• Azja jest największym kontynentem na Ziemi; zajmuje 30% ogólnej powierzchni lądów. Wraz z wysuniętą ku zachodowi Europą tworzy jeden zwarty ląd – Eurazję.

• W ukształtowaniu powierzchni Azji ok. 75% powierzchni zajmują wyżyny i góry; średnia wysokość tego kontynentu wynosi 990 m n.p.m. W Azji znajduje się najwyższy szczyt Ziemi – Mount Everest (Czomolungma, Sagarmatha), 8 850  m n.p.m. – i najniżej położona depresja Morza Martwego – 403 m p.p.m.

• Położenie geograficzne Azji, rozciągającej się od równika do wysokich szerokości geograficznych, przyczyniło się do występowania wszystkich stref klimatycznych, a to znów wraz z innymi cechami środowiska przyrodniczego wpływa na wielkie zróżnicowanie sieci rzek i jezior oraz szaty roślinnej.

• W Azji występuje specyficzna odmiana klimatu astrefowego – klimat zwrotnikowy monsunowy wyróżniający się sezonową zmiennością napływu mas powietrza: latem znad oceanu w kierunku lądu napływają masy wilgotne i ciepłe, zimą ku oceanowi płyną masy suche i chłodne.

Słownik

Ćwiczenia