"Balladyna" Juliusza Słowackiego jako przykład dramatu scenicznego
Balladyna Juliusza Słowackiego jako przykład dramatu scenicznego
1. Cele lekcji
a) Wiadomości
Uczeń:
zna definicje terminów: dialog, didaskalia, monolog,
wymienia cechy dramatu,
wie, do czego służą didaskalia.
b) Umiejętności
Uczeń potrafi:
czytać tekst z podziałem na role,
rozpoznać i wskazać w tekście dramatu elementy tworzące jego strukturę,
interpretować zachowanie bohaterów utworu,
dokonać charakterystyki postaci,
odegrać scenę dramatu,
czytać tekst literacki z właściwą dykcją, intonacją, akcentem,
poprawnie posługiwać się formą dialogu i monologu.
2. Metoda i forma pracy
Praca z tekstem, podająca, praca w grupach, drama, pytania pomocnicze, ćwiczenia dykcji.
3. Środki dydaktyczne
Podręcznik do kształcenia literackiego, rekwizyty, stroje, materiały do charakteryzacji przygotowane przez uczniów.
4. Przebieg lekcji
a) Faza przygotowawcza
Nauczyciel prosi uczniów o przeczytanie fragmentu Balladyny zamieszczonego
w podręczniku. [A. Kowalczykowa, K. Mrowcewicz, Kto czyta, nie błądzi. Literatura
i kultura. Gimnazjum 2, Wydawnictwo STENTOR, Warszawa 2000, s. 33‑39.] Uczniowie mają za zadanie zwrócić szczególną uwagę na strukturę utworu, jego symptomatyczne cechy.
b) Faza realizacyjna
Nauczyciel prowokuje uczniów do dyskusji na temat przedstawień teatralnych (Jakie przedstawienia widzieli?, Jaka atmosfera panuje w teatrze?, Kto tworzy przedstawienie?, Jak wygląda inscenizacja?, Czym się różni przedstawienie teatralne od seansu filmowego?, Jak zachowują się widzowie? itp.)
Nauczyciel prosi, by na podstawie przeczytanego fragmentu podać wnioski dotyczące struktury dramatu, specyficznego zapisu (np. podział na role, didaskalia zapisane kursywą, forma dialogu i monologu). Weryfikuje odpowiedzi, a następnie dyktuje uczniom definicje:
Monolog – jest to nieprzerywana wypowiedź jednej postaci. Opowiada ona o swoich przeżyciach albo wprowadza w to, co się dzieje poza sceną. Niekiedy bohater w obecności innych postaci monologuje niby tylko do siebie, tak jakby inne osoby znajdujące się na scenie go nie słyszały.
[A. Kowalczykowa, K. Mrowcewicz, Kto czyta, nie błądzi. Literatura i kultura. Gimnazjum 2, Wydawnictwo STENTOR, Warszawa 2000, s. 39]
Dialog – czyli rozmowa, zespół wypowiedzi co najmniej dwóch osób na określony temat. Dla dialogu charakterystyczna jest wymienność ról nadawcy i odbiorcy wśród jego uczestników: ta sama osoba występuje raz jako podmiot mówiący, to znów jako adresat słów wypowiadanych przez innego rozmówcę. Dopiero powiązanie wszystkich wypowiadanych wypowiedzi stanowi spójną całość znaczeniową.
[Słownik terminów literackich, pod red. J. Sławińskiego, Zakład Narodowy Ossolińskich, Wrocław 1976, s. 73.]
Didaskalia – w starożytnej Grecji oznaczały przygotowanie chóru oraz aktorów do wystąpienia w tragedii lub komedii; w dzisiejszym sensie: wskazówki i objaśnienia autora dramatu lub adaptatora dotyczące realizacji scenicznej utworu.
[Słownik terminów literackich, pod red. J. Sławińskiego, Zakład Narodowy Ossolińskich, Wrocław 1976, s. 75.]
Po zapisaniu definicji, nauczyciel proponuje ćwiczenia praktyczne. Uczniowie wskazują w tekście przykłady monologu, dialogu oraz didaskaliów. Analizują, jaka jest różnica w zapisie i układzie graficznym między tymi elementami.
Następnie uczniowie pod kierunkiem nauczyciela omawiają przeczytany fragment Balladyny Słowackiego. Wyszczególniają najważniejsze elementy dotyczące wydarzeń scenicznych, które zawarte są w wypowiedziach bohaterek oraz w didaskaliach.
[Przykładowa odpowiedź:
Bohaterki dramatu: dwie siostry – Alina i Balladyna
Zawiązanie akcji: książę Kirkor, nie mogąc dokonać wyboru między siostrami, stwierdza, iż poślubi tę, która szybciej zbierze dzban malin
Miejsce wydarzeń: las
Główne rekwizyty: dzban, maliny, nóż
Charakterystyka Aliny: pogodna, radosna, śpiewa wesołą piosenkę; zebrane przez nią maliny mają kolor różowy, są pokryte rosą; troskliwa, o wielkim sercu, szczerze zakochana w Kirkorze
Charakterystyka Balladyny: smutna, cały świat jawi jej się w „krwawych” kolorach, zrozpaczona, zazdrosna o sukces siostry; nie może zebrać malin, a te, które znajduje mają czerwoną barwę niczym krew; blada, z zaciśniętymi ustami; rozgoryczona, źle życzy swej siostrze; w rozmowie z Aliną zaczyna się histerycznie, złowieszczo śmiać; próbuje siłą odebrać siostrze dzban z malinami; wściekła, ma obłąkany wzrok; zabija Alinę nożem; nieświadomie czyni krwawe znamię na czole; ucieka z miejsca zbrodni]
Po analizie nauczyciel dzieli klasę na grupy. W każdej z nich wyznacza reżysera, aktorów, lektora czytającego didaskalia. Udziela im wskazówek, by wzięli pod uwagę takie elementy inscenizacji jak: zmiana nastroju wydarzeń, uchwycenie momentu napięcia, właściwa gestykulacja i mimika. Uczniowie przygotowują się, a następnie odgrywają scenę dramatu. Po inscenizacji każdego zespołu prowadzący udziela informacji zwrotnej - ocenia pracę grupy.
c) Faza podsumowująca
Na zakończenie nauczyciel inicjuje krótką dyskusję, zadając pytania: skąd znany jest ci motyw zabójstwa między rodzeństwem, jakie widzisz podobieństwa, a jakie różnice, co znaczy plama krwi na czole.
[Odpowiedź: Chodzi o biblijne bratobójstwo Kaina i Abla]
5. Bibliografia
Kowalczykowa A., Mrowcewicz K., Kto czyta, nie błądzi. Literatura i kultura. Gimnazjum 2, Wydawnictwo STENTOR, Warszawa 2000.
Słownik terminów literackich, pod red. J. Sławińskiego, Zakład Narodowy Ossolińskich, Wrocław 1976.
6. Załączniki
Zadanie domowe
Napisz charakterystykę porównawczą Aliny i Balladyny. Wykorzystaj w tym celu wszystkie informacje zawarte w didaskaliach i wypowiedziach bohaterek. Jak wyobrażasz sobie wygląd sióstr? Zwróć uwagę na kolor włosów, strój, sylwetkę, wyraz twarzy itp.
7. Czas trwania lekcji
2 x 45 minut
8. Uwagi do scenariusza
brak