I. Muzyka w ujęciu historycznym – periodyzacja, język, właściwości i charakterystyka.
5. Barok. Uczeń:
1) charakteryzuje muzykę barokową w kontekście estetyki epoki, uwzględniając:
a) styl ornamentalny – nawiązanie do sztuk plastycznych i architektury,
3) wymienia i klasyfikuje barokowe instrumenty muzyczne (klawesyn (…));
II. Analiza i interpretacja dzieł muzycznych. Uczeń:
1) zna podstawowe terminy i pojęcia właściwe dla opisu i zrozumienia wybranych dzieł muzycznych;
5) rozpoznaje cechy stylistyczne utworu reprezentującego określoną epokę muzyczną;
III. Tworzenie wypowiedzi związanych z historią i kulturą muzyczną. Uczeń:
1) wypowiada się w formie ustnej (np. dyskusja, prezentacja, debata itp.) i/lub pisemnej (np. esej, referat itp.) o dziełach muzycznych w oparciu o podstawową terminologię;
3) interpretuje i odczytuje w kontekście dokonań epoki wybrane dzieła muzyczne; formułuje logiczną wypowiedź na temat dzieł, form, gatunków, stylów, technik i twórców muzycznych, uwzględniając zależności między nimi w kontekście: genezy, przeobrażeń, porównań.
Nauczysz się
definiować ornament w muzyce oraz w innych sztukach;
charakteryzować styl ornamentalny w architekturze;
wykazywać związki ornamentacji z retoryką muzyczną;
dokonywać analizy audytywnej utworu i wyróżniać poszczególne figury ornamentalne.
Ogólna charakterystyka sztuki i muzyki baroku
Barok charakteryzował się przepychem i bogactwem środków. Wykształcił się w nim styl ornamentalny, w którym wykorzystywane były liczne ozdobniki. W muzyce były to popisowe koloratury, często improwizowane w trakcie wykonania, w architekturze wykorzystywano ozdobne elementy, które często przyjmowały abstrakcyjną formę.
R1BQ3NGCvaAZO
Rola ornamentu w muzyce baroku
R1QDbSecUkwYc
W barokowej muzyce ornamenty to przede wszystkim ozdobniki długich dźwięków lub też wirtuozowskie wstawki w kadencjach utworów. Utwory zapisywane były często w formie szkiców, przez co rozwinęła się sztuka improwizacji wykonawców, którzy zdobili kompozycje podczas wykonania. Celem stosowania ornamentacji było zwiększenie wartości dzieła, wzbudzenie większych emocji odbiorcy, popisanie się umiejętnościami wykonawcy.
Do tej pory powstało wiele opracowań dotyczących barokowej ornamentacji, które w oparciu o materiały źródłowe definiują poszczególne zdobniki. Zgodnie z nimi w muzyce barokowej figury mogą opierać się na zmianie natężenia dźwięku. Powiązane są one przede wszystkim ze znanymi nam oznaczeniami crescendo, diminuendo itd. Co ciekawe, stosowanie tych zabiegów mogło wskazywać, czy wykonawca jest prawdziwym artystą, czy też amatorem. Nie każdy bowiem zdawał sobie sprawę z istotności stosowania tej figury. Ornamenty mogą również dotyczyć najróżniejszych zmian rytmu. To właśnie w grupie tych ozdobników mamy do czynienia ze zjawiskiem wywodzącym się z francuskich dworów – notes inégalesNotes inégalesnotes inégales. Polega ono na skracaniu lub wydłużaniu nut podczas wykonania. Mamy do czynienia również z rubatoRubatorubato służącemu wzmaganiu ekspresji oraz rytmami punktowanymi, które dysponowały różnymi długościami kropek, a każda z nich miała swoje przeznaczenie. Najbardziej popularnymi ozdobnikami były w baroku tryle, obiegniki, mordenty, przednutki, szybkie pochody sekundowe.
W okresie baroku nie wszystkie ozdobniki podlegały zapisowi. Bardzo często w wariacjach ostinatowych kompozytorzy zapisywali jedynie linię najniższego głosu, pozostawiając tym samym wykonawcy dowolność w realizowaniu melodii górnego głosu. Ogromną popularnością cieszyło się również improwizowanie rozbudowanych melodycznych ozdobników, czyli tak zwana praktyka dyminucji. Improwizowanie linii melodycznej było bardzo częstą praktyką w basso continuoBasso continuobasso continuo.
Ornamentyka w muzyce wokalnej baroku
RAMTygXXhR0Jq
Barokowa ornamentacja była związana z niezwykle rozpowszechnionym wówczas zjawiskiem, jakim była retoryka muzyczna. Szczególne znaczenie mają tu figury naśladowcze, czyli te odnoszące się do malarstwa dźwiękowego – ilustrowania zjawisk, idei poprzez dźwięki. Przykładowymi figurami mogły być: fugaFugafuga, czyli szybki biegnik, na ogół służący do zobrazowania ucieczki, tirataTiratatirata – szybki pochód dźwięków w górę lub w dół, na ogół sekundowy, ilustrujący atak, rzut, uderzenie. Popularne były również passaggiPassaggipassaggi będące szybkimi figuracjami, sprawiając przy tym wiele trudności wykonawcom – poza technicznymi umiejętnościami, wymagano od nich również bardzo dobrego poczucia tonalności i właściwego prowadzenia linii melodycznej.
W celu zwiększenia ekspresji wykonywania często używano vibratoVibratovibrato. Jego szybkość była zróżnicowana, zależna od uczuć, które wynikały z warstwy tekstowej kompozycji. Jakiekolwiek zdobnictwo nie mogło jednak zakłócać związku tekstu z muzyką, ponieważ prowadziłoby do zacierania sensu kompozycji.
Rc6SvLVpCGLq11
RnbZChxThNyu91
RsKZjv6jEbs83
Wykonywanie muzyki barokowej bez ornamentacji było nieakceptowalne. Francuscy kompozytorzy i instrumentaliści byli bardziej powściągliwi w ich stosowaniu, tworzyli specjalne zbiory zdobików, natomiast twórcy włoscy szczycili się skłonnością do upiększania melodii. Wraz z upływem lat podlegało to pewnym przemianom. Od lat dwudziestych XVIII w., kiedy to na dworach francuskich powstał nowy nurt w sztuce – rokoko – muzyka francuskich klawesynistów stała się coraz to bardziej nasycona ornamentacją.
Improwizowane dodawanie ornamentów do utworów wykonywanych przez większy zespół prowadziło do bałaganu, uniemożliwiało odbiór. Jednak ozdobnikami wzbogacano nie tylko muzykę solową. Utwór, w którym każdy z głosów zostaje urozmaicony zostałby całkowicie pozbawiony harmonii i przejrzystości. Dlatego też taki sposób ornamentacji był zakazany. Dopuszczano jedynie jednolite zdobnictwo jednego głosu przez wszystkich instrumentalistów, z zastrzeżeniem, że ubogacaniu linii melodycznej nie powinny podlegać głosy środkowe.
Architektura w baroku
Istota sztuki barokowej polegała na reprezentacji. Bogactwo form stanowiło nieodłączną część architektury, która dzięki ornamentyce stała się niezwykle dynamiczna. Jej patos był następstwem idei potęgowania wyrazu we wszystkich sztukach, jednak architektoniczna ornamentyka o rzeźbiarskim charakterze służyła szczególnie czasom kontrreformacji.
R1BZnrrJ8ThQd
RnHF7yQOXahNJ
Prezentacja 3D pt. Klawesyn
R1JHUfCyw5vuQ1
Zadania
RijEXyGLh406l
Ćwiczenie 1
R8dPTw9XvdBJU
Ćwiczenie 2
RWFJf4KuRSBGz
Ćwiczenie 3
R1TY2bfBF0Kz4
Ćwiczenie 4
Do pojęć dobierz właściwe definicje. rubato Możliwe odpowiedzi: 1. Motyw dekoracyjny, przedstawiający małego, nagiego chłopca., 2. Tempo wykonania utworu, swobodnie regulowane przez wykonawcę przez przyspieszanie i zwalnianie toku muzycznego., 3. Element dekoracyjny w formie pasa tkaniny wyciętego w zęby, zdobionego galonem, frędzlami i chwastami., 4. Typ instrumentalnego towarzyszenia, stanowiącego harmoniczną podstawę utworu, stosowany we wszystkich gatunkach muzyki 1600–ok. 1750. putto Możliwe odpowiedzi: 1. Motyw dekoracyjny, przedstawiający małego, nagiego chłopca., 2. Tempo wykonania utworu, swobodnie regulowane przez wykonawcę przez przyspieszanie i zwalnianie toku muzycznego., 3. Element dekoracyjny w formie pasa tkaniny wyciętego w zęby, zdobionego galonem, frędzlami i chwastami., 4. Typ instrumentalnego towarzyszenia, stanowiącego harmoniczną podstawę utworu, stosowany we wszystkich gatunkach muzyki 1600–ok. 1750. basso continuo Możliwe odpowiedzi: 1. Motyw dekoracyjny, przedstawiający małego, nagiego chłopca., 2. Tempo wykonania utworu, swobodnie regulowane przez wykonawcę przez przyspieszanie i zwalnianie toku muzycznego., 3. Element dekoracyjny w formie pasa tkaniny wyciętego w zęby, zdobionego galonem, frędzlami i chwastami., 4. Typ instrumentalnego towarzyszenia, stanowiącego harmoniczną podstawę utworu, stosowany we wszystkich gatunkach muzyki 1600–ok. 1750. lambrekin Możliwe odpowiedzi: 1. Motyw dekoracyjny, przedstawiający małego, nagiego chłopca., 2. Tempo wykonania utworu, swobodnie regulowane przez wykonawcę przez przyspieszanie i zwalnianie toku muzycznego., 3. Element dekoracyjny w formie pasa tkaniny wyciętego w zęby, zdobionego galonem, frędzlami i chwastami., 4. Typ instrumentalnego towarzyszenia, stanowiącego harmoniczną podstawę utworu, stosowany we wszystkich gatunkach muzyki 1600–ok. 1750.
Do pojęć dobierz właściwe definicje. rubato Możliwe odpowiedzi: 1. Motyw dekoracyjny, przedstawiający małego, nagiego chłopca., 2. Tempo wykonania utworu, swobodnie regulowane przez wykonawcę przez przyspieszanie i zwalnianie toku muzycznego., 3. Element dekoracyjny w formie pasa tkaniny wyciętego w zęby, zdobionego galonem, frędzlami i chwastami., 4. Typ instrumentalnego towarzyszenia, stanowiącego harmoniczną podstawę utworu, stosowany we wszystkich gatunkach muzyki 1600–ok. 1750. putto Możliwe odpowiedzi: 1. Motyw dekoracyjny, przedstawiający małego, nagiego chłopca., 2. Tempo wykonania utworu, swobodnie regulowane przez wykonawcę przez przyspieszanie i zwalnianie toku muzycznego., 3. Element dekoracyjny w formie pasa tkaniny wyciętego w zęby, zdobionego galonem, frędzlami i chwastami., 4. Typ instrumentalnego towarzyszenia, stanowiącego harmoniczną podstawę utworu, stosowany we wszystkich gatunkach muzyki 1600–ok. 1750. basso continuo Możliwe odpowiedzi: 1. Motyw dekoracyjny, przedstawiający małego, nagiego chłopca., 2. Tempo wykonania utworu, swobodnie regulowane przez wykonawcę przez przyspieszanie i zwalnianie toku muzycznego., 3. Element dekoracyjny w formie pasa tkaniny wyciętego w zęby, zdobionego galonem, frędzlami i chwastami., 4. Typ instrumentalnego towarzyszenia, stanowiącego harmoniczną podstawę utworu, stosowany we wszystkich gatunkach muzyki 1600–ok. 1750. lambrekin Możliwe odpowiedzi: 1. Motyw dekoracyjny, przedstawiający małego, nagiego chłopca., 2. Tempo wykonania utworu, swobodnie regulowane przez wykonawcę przez przyspieszanie i zwalnianie toku muzycznego., 3. Element dekoracyjny w formie pasa tkaniny wyciętego w zęby, zdobionego galonem, frędzlami i chwastami., 4. Typ instrumentalnego towarzyszenia, stanowiącego harmoniczną podstawę utworu, stosowany we wszystkich gatunkach muzyki 1600–ok. 1750.
Do pojęć dobierz właściwe definicje.
Motyw dekoracyjny, przedstawiający małego, nagiego chłopca., Typ instrumentalnego towarzyszenia, stanowiącego harmoniczną podstawę utworu, stosowany we wszystkich gatunkach muzyki 1600–ok. 1750., Tempo wykonania utworu, swobodnie regulowane przez wykonawcę przez przyspieszanie i zwalnianie toku muzycznego., Element dekoracyjny w formie pasa tkaniny wyciętego w zęby, zdobionego galonem, frędzlami i chwastami.
rubato
putto
basso continuo
lambrekin
RFvUnCSf34070
RUy8RsvhNnR1s
Ćwiczenie 5
R14a0CkBzyt8N
Ćwiczenie 6
Do pojęć dobierz właściwe definicje. tirata Możliwe odpowiedzi: 1. Szybki pochód dźwiękowy w górę lub w dół, na ogół sekundowy, ilustrujący atak, uderzenie., 2. Zjawisko polegające na skróceniu, bądź wydłużeniu wartości rytmicznej., 3. Szybki biegnik, na ogół służący do zobrazowania ucieczki., 4. Szybkie figuracje o improwizowanym charakterze. passaggi Możliwe odpowiedzi: 1. Szybki pochód dźwiękowy w górę lub w dół, na ogół sekundowy, ilustrujący atak, uderzenie., 2. Zjawisko polegające na skróceniu, bądź wydłużeniu wartości rytmicznej., 3. Szybki biegnik, na ogół służący do zobrazowania ucieczki., 4. Szybkie figuracje o improwizowanym charakterze. notes inégales Możliwe odpowiedzi: 1. Szybki pochód dźwiękowy w górę lub w dół, na ogół sekundowy, ilustrujący atak, uderzenie., 2. Zjawisko polegające na skróceniu, bądź wydłużeniu wartości rytmicznej., 3. Szybki biegnik, na ogół służący do zobrazowania ucieczki., 4. Szybkie figuracje o improwizowanym charakterze. fuga Możliwe odpowiedzi: 1. Szybki pochód dźwiękowy w górę lub w dół, na ogół sekundowy, ilustrujący atak, uderzenie., 2. Zjawisko polegające na skróceniu, bądź wydłużeniu wartości rytmicznej., 3. Szybki biegnik, na ogół służący do zobrazowania ucieczki., 4. Szybkie figuracje o improwizowanym charakterze.
Do pojęć dobierz właściwe definicje. tirata Możliwe odpowiedzi: 1. Szybki pochód dźwiękowy w górę lub w dół, na ogół sekundowy, ilustrujący atak, uderzenie., 2. Zjawisko polegające na skróceniu, bądź wydłużeniu wartości rytmicznej., 3. Szybki biegnik, na ogół służący do zobrazowania ucieczki., 4. Szybkie figuracje o improwizowanym charakterze. passaggi Możliwe odpowiedzi: 1. Szybki pochód dźwiękowy w górę lub w dół, na ogół sekundowy, ilustrujący atak, uderzenie., 2. Zjawisko polegające na skróceniu, bądź wydłużeniu wartości rytmicznej., 3. Szybki biegnik, na ogół służący do zobrazowania ucieczki., 4. Szybkie figuracje o improwizowanym charakterze. notes inégales Możliwe odpowiedzi: 1. Szybki pochód dźwiękowy w górę lub w dół, na ogół sekundowy, ilustrujący atak, uderzenie., 2. Zjawisko polegające na skróceniu, bądź wydłużeniu wartości rytmicznej., 3. Szybki biegnik, na ogół służący do zobrazowania ucieczki., 4. Szybkie figuracje o improwizowanym charakterze. fuga Możliwe odpowiedzi: 1. Szybki pochód dźwiękowy w górę lub w dół, na ogół sekundowy, ilustrujący atak, uderzenie., 2. Zjawisko polegające na skróceniu, bądź wydłużeniu wartości rytmicznej., 3. Szybki biegnik, na ogół służący do zobrazowania ucieczki., 4. Szybkie figuracje o improwizowanym charakterze.
Do pojęć dobierz właściwe definicje.
Szybki pochód dźwiękowy w górę lub w dół, na ogół sekundowy, ilustrujący atak, uderzenie., Szybkie figuracje o improwizowanym charakterze., Zjawisko polegające na skróceniu, bądź wydłużeniu wartości rytmicznej., Szybki biegnik, na ogół służący do zobrazowania ucieczki.
tirata
passaggi
notes inégales
fuga
R18oomxJJUUry
Ćwiczenie 7
Polecenie 1
Wysłuchajcie pierwszej części Sonaty na obój i continuo Alessandro Besozziego, a następnie spróbujcie omówić pojawiające się figury ornamentalne.
RSbTP6ZOdcYuv
R1NlDKAk6U8BA
Słownik pojęć
Balustrada
Balustrada
ażurowa ścianka parapetowa.
Basso continuo
Basso continuo
Inaczej bas cyfrowany to linia głosu basowego zapisana przez kompozytora za pomocą oznaczeń cyfrowych, będąca podstawą struktury harmonicznej utworu.
Fasada
Fasada
elewacja budynku, w której przeważnie znajduje się główne wejście, odróżniająca się od pozostałych bogatszą kompozycją architektoniczną i dekoracją.
Fuga
Fuga
szybki biegnik, na ogół służący do zobrazowania ucieczki.
Groppo
Groppo
połączenie trylu od nuty zasadniczej wraz z jej obiegnikiem; wykonywane jest z akceleracją tempa.
Herma
Herma
element architektoniczny w formie czworokątnego słupa, zwykle zwężającego się ku dołowi, zwieńczonego głową lub popiersiem.
Kampanula
Kampanula
motyw dekoracyjny składający się ze zwróconych w dół kwiatów w kształcie dzwonka.
Kartusz
Kartusz
ozdobne obramienie tarczy herbowej, tablicy inskrypcyjnej, płaskorzeźby, malowidła itp.
Kolumna
Kolumna
pionowa podpora architektoniczna o przekroju kolistym.
Lambrekin
Lambrekin
element dekoracyjny w formie pasa tkaniny wyciętego w zęby, zdobionego galonem, frędzlami i chwastami.
Medalion
Medalion
relief lub malowidło w owalnym lub okrągłym obramieniu.
Notes inégales
Notes inégales
zjawisko w muzyce, wywodzące się z Francji, polegające na wydłużaniu lub skracaniu nut.
Passaggi
Passaggi
szybkie figuracje, na ogół o improwizowanym charakterze, wymagające właściwego prowadzenia linii melodycznej (w muzyce wokalnej – często zgodnej z warstwą tekstową).
Putto
Putto
motyw dekoracyjny przedstawiający aniołka.
Rocaille
Rocaille
ornament charakterystyczny dla rokoka (od ok. 1730), o fantazyjnej, asymetrycznej, nieregularnej formie, płynnych i strzępiastych konturach, naśladujący kształty stylizowanych małżowin i muszli.
Rubato
Rubato
jeden z czynników dotyczących interpretacji dzieła muzycznego. Polega na rozchwianiu tempa, wynikającemu z wydłużania lub skracania poszczególnych dźwięków.
Tirata
Tirata
szybki pochód dźwięków w górę lub w dół, na ogół sekundowy, ilustrujący atak, rzut, uderzenie.
Trillo
Trillo
jeden z rodzajów ornamentów w muzyce barokowej, charakteryzujący się repetycją dźwięku.
Tympanon
Tympanon
wewnętrzne pole trójkątnego frontonu, gładkie lub wypełnione rzeźbą, stosowane w architekturze klasycznej i budowlach nowożytnych.
Uszak
Uszak
zdobienie w architekturze polegające na poszerzeniu obramienia drzwi lub okien.
Vibrato
Vibrato
jest to termin muzyczny odnoszący się do regularnych, niewielkich zmian wysokości dźwięku (nieujmowanych jako zmiany dźwięku).
Woluta
Woluta
ślimacznica, element architektoniczny i motyw ornamentalny w kształcie spirali lub zwoju.
Źródło:
encyklopedia.pwn.pl
sjp.pwn.pl
Galeria dzieł sztuki
RAFCdPjYVcJxp1
R13t9bR5Ia2aq1
RI8opOTatMcFn1
RtZhr2g9khmgi1
Biblioteka muzyczna
Rc6SvLVpCGLq11
RnbZChxThNyu91
R1QDbSecUkwYc
RSbTP6ZOdcYuv
Bibliografia
J. Chomiński, K. Wilkowska‑Chomińska, Historia muzyki cz. I, 1990
E. Charytonow, Historia architektury i formy architektoniczne, PWSZ, Warszawa 1963 W. Koch, Style w architekturze, Świat Książki, Warszawa 2000