RASy9TzdhMnqr1
Ilustracja jest tłem tematu lekcji. Przedstawia koło barw farb przemysłowych. Ukazane jest na białym tle. Na czarnym pasku zamieszczony jest tekst: Barwni sąsiedzi – o względności barw. Kontrasty barwne.

Barwni sąsiedzi – o względności barw. Kontrasty barwne

Źródło: online-skills.
1

Scenariusz lekcji dla nauczyciela.

RxNjPvVgLCJTJ
Scenariusz zajęć do pobrania.

I. Opanowanie zagadnień z zakresu języka i funkcji plastyki; podejmowanie działań twórczych, w których wykorzystane są wiadomości dotyczące formy i struktury dzieła. Uczeń:

2) rozróżnia cechy i rodzaje kompozycji w naturze oraz w sztukach plastycznych (odnajduje je w dziełach mistrzów, a także w tworach i zjawiskach przyrody); tworzy różnorodne układy kompozycyjne na płaszczyźnie i w przestrzeni (kompozycje otwarte i zamknięte, rytmiczne, symetryczne, statyczne i dynamiczne); ustala właściwe proporcje poszczególnych elementów kompozycyjnych, umiejętnie równoważy kompozycję, wykorzystując kształt i kontrast form;

3) klasyfikuje barwy w sztukach plastycznych; wykazuje się znajomością pojęć: gama barwna, koło barw, barwy podstawowe i pochodne, temperatura barwy, walor barwy; rozróżnia i identyfikuje w dziełach mistrzów i własnych kontrasty barwne: temperaturowe, dopełnieniowe i walorowe; podejmuje działania twórcze z wyobraźni i z zakresu interpretacji natury, uwzględniające problematykę barwy;

II. Doskonalenie umiejętności plastycznych – ekspresja twórcza przejawiająca się w działaniach indywidualnych i zespołowych. Uczeń:

1) w zadaniach plastycznych interpretuje obserwowane przedmioty, motywy i zjawiska, stosując środki wyrazu zgodnie z własnym odczuciem; w wyższych klasach podejmuje również próby rysunkowego studium z natury;

2) wyraża w pracach plastycznych uczucia i emocje wobec rzeczywistości, a także płynące z inspiracji muzycznych czy literackich (impresja i ekspresja); rysuje, maluje, ilustruje zjawiska i wydarzenia realne i wyobrażone (także w korelacji z innymi przedmiotami);

6) stosuje różnorodne techniki plastyczne (proste techniki graficzne, rzeźbiarskie, malarskie, elementy obrazowania cyfrowego fotograficznego i z wykorzystaniem wybranych graficznych programów komputerowych).

Nauczysz się

interpretować obserwowane zjawiska barwne;

charakteryzować barwę jako środek wyrazu artystycznego;

doskonalić umiejętności plastyczne przejawiające się w indywidualnej działalności twórczej;

poznasz podstawowe środki wyrazu plastycznego uwzględniające pojęcia optycznych złudzeń barwnych związanych z kontrastami barwnymi;

inspirować się innymi dziedzinami kultury – filmem, podejmować problem integracji sztuk;

Barwy

Zanim poznasz zjawisko kontrastów barwnych, przypomnij sobie informacje zawarte w materiale: Paleta malarza – wszystko na temat barwy.

Zobacz, jak rozmieszczone są kolory na kole barwKoło barwkole barw.

R1UocAn5BO8PS

Kolory, które na kole barw występują obok siebie, nazywamy kolorami sąsiadującymi. Po przeciwnej stronie koła barw znajdują się barwy dopełniające, zwane też kontrastowymi.

Podstawową cechą barwy jest jej chromatycznośćChromatycznośćchromatyczność, czyli ton, potocznie określany jako kolor (np. żółty, czerwony, zielony). Poniżej umieszczono zestawienie kolorów, które występują w kole barw: od czerwonego do fioletowego.

RmPZAooDec95H1
Zestawienie kolorów z koła barw, historiasztuki.com.pl, CC BY 3.0

Ważną cechą barwy jest jej jasność – rozjaśnienie lub przyciemnienie. Wrażenie jasności koloru jest względne, na jego ocenę bezpośrednio wpływa sąsiedztwo innych kolorów, które decydują o tym, czy dany kolor spostrzegamy jako jaśniejszy, czy jako ciemniejszy.

Przy zmniejszaniu jasności kolor zawsze zmierza od białego do czarnego, tak jak to widać na zamieszczonej niżej ilustracji, przedstawiającej zestawienie jasności koloru czerwonego o różnej jasności.

R1LAwVaR5qCBJ1
Różne stopnie jasności koloru czerwonego, historiasztuki.com.pl, CC BY 3.0

Obok tonujasności barwy ważne jest jej nasycenieNasycenienasycenie, opisujące intensywność. Kolory o niskim nasyceniu najczęściej są określane jako pastelowe albo przytłumione, natomiast kolory o dużym nasyceniu postrzegane są jako żywe, jaskrawe.

Przyjrzyj się zestawieniu kolorów umieszczonych poniżej, które ilustrują omawiane zjawisko. Zestawienie z lewej strony przedstawia kolor o barwie czerwonej w pełnym nasyceniu. Zestawienie z prawej strony przedstawia kolor o barwie szarej (barwa achromatycznaBarwa achromatycznabarwa achromatyczna).

RNmcADNo3Hrq21
Źródło: online-skills, licencja: CC0.

Kontrast równoczesny

Ponieważ świat wokół nas jest wielobarwny, a spostrzegane kolory nie są izolowane, lecz zawsze występują w sąsiedztwie innych barw, człowiekowi na co dzień towarzyszą złudzenia barwne. Polegają one na tym, że ton, jasność i nasycenie postrzeganego koloru zależą od tła, na którym się znajduje.

Do najbardziej znanych zjawisk związanych z widzeniem barwnym należą tzw. kontrastyKontrastkontrasty barwne, a wśród nich:

  • kontrast równoczesny;

  • kontrast brzegowy;

  • kontrast następczy (powidok).

Przyjrzyj się bardzo dokładnie szarym kwadratom, zamieszczonym na poniższej ilustracji. Kwadraty są identyczne, mają taki sam kolor, jasność i nasycenie. Kliknij teraz na wybrany kwadrat. Kwadraty pojawiły się na różnych tłach: czarnym i jasnoszarym. Czy dalej szare kwadraty wydają się takie same? Jeśli nie, zastanów się, jak się zmieniły. W celu lepszej obserwacji zjawiska czynność możesz powtarzać, klikając ponownie w ilustrację. Zwróć uwagę, który z kwadratów jest jaśniejszy, a który ciemniejszy.

R1L714IzDpQzR1
Ilustracja interaktywna przedstawia szary kwadrat na białym tle. W dolnym, prawym rogu znajduje się niebieski kwadrat w literą „i”. Po odwróceniu ukazany jest szary kwadrat na czarnym tle.
Źródło: online-skills.
R14gMz4Dkept81
Ilustracja interaktywna przedstawia szary kwadrat na białym tle. W dolnym, prawym rogu znajduje się niebieski kwadrat w literą „i”. Po odwróceniu ukazany jest szary kwadrat na również szarym, ale jaśniejszym tle.
Źródło: online-skills.

A teraz wykonaj to samo ćwiczenie z kolejnymi kwadratami – niebieskimi i zielonymi. Zarówno w przykładach 2 jak i 3, są przedstawione identyczne kwadraty – o tym samym kolorze, jasności i nasyceniu. Zastanów się, jak zmienia się ich postrzeganie po umieszczeniu na różnych tłach. Czynność możesz powtarzać dowolną liczbę razy, klikając ponownie w ilustrację. Zwróć uwagę, czy po zastąpieniu szarego kwadratu kwadratem barwnym zjawisko przebiega tak samo czy może inaczej.

R1Z9KiI4jHihm
Ilustracja interaktywna przedstawia niebieski kwadrat na białym tle. W dolnym, prawym rogu znajduje się niebieski kwadrat w literą „i”. Po odwróceniu ukazany jest niebieski kwadrat na zielonym tle.
P‑041‑OK3
Źródło: online-skills.
ReqCkHrHLs6lP1
Ilustracja interaktywna przedstawia niebieski kwadrat na białym tle. W dolnym, prawym rogu znajduje się niebieski kwadrat w literą "i". Po odwróceniu ukazany jest niebieski kwadrat na fioletowym tle.
Wpływ koloru tła na postrzeganie barwy, przykład 4, online-skills, CC BY 3.0
RJPe6F3PDTIdk1
Ilustracja interaktywna przedstawia zielony kwadrat na białym tle. W dolnym, prawym rogu znajduje się niebieski kwadrat w literą „i”. Po odwróceniu ukazany jest zielony kwadrat na czerwonym tle.
Źródło: online-skills.
RtPexCAoBWBTn1
Ilustracja interaktywna przedstawia zielony kwadrat na białym tle. W dolnym, prawym rogu znajduje się niebieski kwadrat w literą „i”. Po odwróceniu ukazany jest zielony kwadrat na ciemnożółtym tle.
Źródło: online-skills.
m4ca52b0cdd185ca0_0000000000087

Kontrast brzegowy

Obserwowane zjawisko określane jest jako kontrast równoczesny. Ten sam kolor umieszczony na różnym tle zmienia barwę w kierunku przeciwnym do tego tła. Aby to zjawisko dobrze zrozumieć, ponownie przyjrzyj się kołu barw, zwracając szczególną uwagę na barwy sąsiadujące i barwy dopełniająceBarwy dopełniającebarwy dopełniające, leżące naprzeciwko siebie.

ROGLndlt7oSO5
P‑041‑FOTO8
Źródło: online-skills.

Przyjrzyj się bardzo dokładnie szarym prostokątom zamieszczonym poniżej. Gdy klikniesz ilustrację, połączą się one w całość, zachowując kolejność od najciemniejszej do najjaśniejszej. Zwróć uwagę na zmiany zachodzące w miejscach zetknięcia się płaszczyzn. W celu lepszej obserwacji zjawiska czynność możesz powtarzać wielokrotnie, klikając ponownie ilustrację.

RqqO11qEiaWgU11
Ilustracja interaktywna przedstawia zamieszczonych obok siebie siedem pionowych, szarych prostokątów, uszeregowanych od ciemnoszarego do jasnoszarego. Prostokąty zamieszczone są na białym tle, a pomiędzy nimi znajdują się równe odstępy. W dolnym, prawym rogu znajduje się niebieski kwadrat z literą „i”. Po odwróceniu ukazane są te same prostokąty, ale bez odstępów. Stykają się dłuższym bokiem.
Źródło: online-skills.

A teraz szarość zostanie zastąpiona innym kolorem. Wykonaj to samo ćwiczenie z różowymi prostokątami i obserwuj zmiany zachodzące w miejscach zetknięcia się płaszczyzn. Sprawdź, czy po zastąpieniu szarych prostokątów prostokątami barwnymi zjawisko przebiega tak samo, czy inaczej. Czynność możesz powtarzać wielokrotnie, klikając ponownie ilustrację.

R1QqT92gGrwpl11
Ilustracja interaktywna przedstawia zamieszczonych obok siebie siedem pionowych, różowych prostokątów, uszeregowanych od ciemnoróżowego do jasnoróżowego. Prostokąty zamieszczone są na białym tle, a pomiędzy nimi znajdują się równe odstępy. W dolnym, prawym rogu znajduje się niebieski kwadrat z literą „i”. Po odwróceniu ukazane są te same prostokąty, ale bez odstępów. Stykają się dłuższym bokiem.
Źródło: online-skills.

Obserwowane zjawisko barwne nazywa się kontrastem brzegowym. Na styku zetknięcia jednego koloru z drugim wydaje się, że ciemniejszy kolor ciemnieje, a jaśniejszy jaśnieje, mimo iż w rzeczywistości kolor na całej płaszczyźnie paska jest taki sam.

Kontrast następczy (powidok)

Na poniższej ilustracji jest zamieszczona czarno‑zielona szachownica. W środku, tam, gdzie kolorowe płaszczyzny łączą się ze sobą, widoczna jest biała gwiazdka. Patrz na nią uważnie przez 10 sekund, a następnie przenieś wzrok na czarną gwiazdkę znajdującą się po prawej stronie na białej powierzchni.

R1FuLYhtgMN4T1
Źródło: online-skills, licencja: CC0.

Zapewne zauważyłeś, że po spojrzeniu w czarną gwiazdkę pojawił się obraz szachownicy, która została zapamiętana przez wzrok, jednak kolor szary został zastąpiony jaskrawo‑zielonym. Taki efekt wrażenia wzrokowego, który utrzymuje się na jakiś czas nazywamy powidokiemPowidokpowidokiem

Polecenie 1

Obejrzyj animację, zwracając uwagę na zaprezentowane zjawiska. Spróbuj omówić przedstawione zagadnienia plastyczne.

RMrk0rlgvTD3e
Film przedstawia informacje na temat kontrastów barwnych. Na czarnym tle pojawia się napis „Barwni sąsiedzi - kontrasty barwne”. Następnie pod napisem ukazuje się okrągła łuna żółtego światła, której towarzyszą delikatne dźwięki. Światło zaczyna się oddalać, zmieniając swoje odcienie na zielony, niebieski. Ponownie pojawia się napis „Barwni sąsiedzi kontrasty barwne”. Tekst znika. Barwy zmieniają się w czerwień i żółcień, aż do bieli. Na ekranie wyświetla się napis „Koło barw”. Po zniknięciu - tytułowe koło barw wraz ze znacznikiem wskazującym na kolory. Koło rozpada się na kryształ. Pojawia się napis „ton - kolor”. Ukazują się kolorowe prostopadłościany ułożone w rzędach, kolorami: od czerwieni przez żółcień, zieleń i błękit do fioletu. Podskakują zgodnie z ułożeniem, po czym znikają. Następnie, od prawej do lewej strony przesuwają pojedyncze kwadraty, znikają. Na ekranie napis „Jasność”. Ponownie ukazują się prostopadłościany, ułożone jednak od czerni przez czerwień, aż do bieli. Po ich zniknięciu następują kwadraty w tej samej kolorystyce, które przechodzą od prawej do lewej. Ukazuje się napis „Nasycenie”. Ponownie pojawiają się figury, tym razem ułożone kolorami od szarości do czerwieni. Następuje ta sama sekwencja ze znikaniem kafelek w kolorach od czerwieni do szarości. Na ekranie wyświetla się napis „Kontrast równoczesny”. Ukazuje się podzielony pionowo obraz. Po lewej czarny, po prawej szary. Po obu stronach dryfują szare plamy. Po chwili zamieniają się stronami oraz przybierają kolor zielony. Czarne pole przechodzi w niebieskie, a szare w żółte. Plamy ponownie zamieniają się stronami oraz zmieniają kolor na różowy. Lewe pole przechodzi w czerwone, a prawe w białe. Ponownie wędruje od jednej do drugiej strony. Po chwili znika. Na ekranie pojawia się napis „Kontrast następczy - powidok”. Obraz dzieli się na cztery kolorowe części: żółtą i niebieską na górze oraz zieloną i różową na dole. Na środku znajduje się czarny punkt, z którego wychodzą krótkie promienie, obracając się zgodnie z ruchem wskazówek zegara. Znikają barwne elementy, w miejsce promieni pozostaje punkt, który po chwili znika. Napis na kranie to „Kontrast brzegowy”. Na szarym tle ukazują się prostokąty w niewielkich odstępach, przechodzące od bieli, przez szarość, aż do czerni. Prostokąty rozszerzają się, by po chwili się połączyć. Falują, powodując zwiększanie lub zmniejszanie się poszczególnych kolorów. Znikają i na ich miejsce pojawiają się pionowe prostokąty, ustawione obok siebie od bieli, przez róż, aż do ciemniej czerwieni. Zachowują się w ten sam sposób jak szarości. Stopniowo zanikają. Ekran zmienia się na czarny. Tłem do filmu jest muzyka elektroniczna, złożona z pojedynczych dźwięków o spokojnym, ambientowym charakterze. Powolna, z pojawiającymi się bardziej dynamicznymi dźwiękami w momentach, gdy ruch obrazów zostaje przyspieszony.

Zadania

Ćwiczenie 1

Dopasuj barwę dopełniającą do wskazanej barwy.

RFEG3W6tbWpUI
R1HS4n4aPhK35
Odpowiedz na pytanie: jaki kolor jest dopełniający dla pomarańczowego?
classicmobile
Ćwiczenie 2
RbKphs6NCcqCW1
Wyjaśnij, na czym polega kontrast barw. Podaj przykład zestawienia dwóch barw, które są względem siebie kontrastowe.
Źródło: online skills.
static
classicmobile
Ćwiczenie 3
R1dN5iZjYrE4m1
Odpowiedz na pytanie. Które zestawy kolorów są względem siebie kontrastowe? Możliwe odpowiedzi: 1. czerwony i zielony, 2. niebieski i żółty, 3. fioletowy i niebieski, 4. zielony i żółty.
Źródło: online skills.
static
classicmobile
Ćwiczenie 4
RyoSQjlRZ5qLR1
Odpowiedz na pytanie. Jak określa się zestaw barw, uszeregowanych od jasnego do ciemnego różu, następnie od jasnej do ciemnej czerwieni, aż do czerni? Możliwe odpowiedzi: 1. stopień nasycenia koloru, 2. stopień jasności koloru.
Źródło: online skills.
static
RHwutDDCl2OSo
Ćwiczenie 5
Odpowiedz na pytanie. Jakie kolory są kontrastowe do czerwonego i żółtego?
Ćwiczenie 6
Rsq1rpn6x7lYG
Wyjaśnij, czym jest w plastyce walor.
classicmobile
Ćwiczenie 7
RctCt0QSKXzYz1
Odpowiedz na pytanie. Jaki termin określa poniższa definicja? Utrzymywanie się wrażenia wzrokowego po ustaniu działania silnego bodźca świetlnego, który wywołał to wrażenie.
Źródło: online skills.
static
m4ca52b0cdd185ca0_0000000000181

Słownik pojęć

Barwa achromatyczna
Barwa achromatyczna

barwa niekolorowa: biały, czarny oraz wszystkie stopnie szarości.

Barwy dopełniające
Barwy dopełniające

pary barw, które połączone ze sobą w równych proporcjach dają czerń, biel lub szarość. Najczęściej są przedstawiane jako barwy leżące naprzeciwko siebie w kole barw.

Chromatyczność
Chromatyczność

cecha barwy określająca jej odcień i nasycenie

Koło barw
Koło barw

w plastyce graficzne uporządkowanie kolorów wokół środka koła, zgodnie z układem barw widma światła białego.

Kontrast
Kontrast

różnica, przeciwieństwo lub przeciwstawienie elementów obrazu, np. barw.

Nasycenie
Nasycenie

intensywność barwy

Powidok
Powidok

utrzymywanie się wrażenia wzrokowego po ustaniu działania silnego bodźca świetlnego, który wywołał to wrażenie

Słownik pojęć został opracowany na podstawie

encyklopedia.pwn.pl

m4ca52b0cdd185ca0_0000000000198

Galeria dzieł sztuki