RBktKN7ze5y0C1

Ważne daty

1577‑1640 – lata życia Petera Paula Rubensa

1589 – udanie się z rodziną do Antwerpii

1591 – rozpoczęcie nauki malarstwa

1598 – wstąpienie do cechu świętego Łukasza w Antwerpii

1600‑1608 – pobyt we Włoszech: Mantua, Florencja, Genua, Wenecja, Rzym i Hiszpanii: Madryt

1609 – mianowanie Rubensa nadwornym malarzem arcyksięcia Alberta i jego małżonki Isabelli

1609 – ślub z Isabellą Brant

1622‑1625 – praca nad alegoryczno‑historycznym cyklem z życia Marii Medici

1627‑1630 – misje dyplomatyczne do północnych Niderlandów, Hiszpanii, Francji i Anglii

1630 – ślub z Heleną Fourment

Scenariusz lekcji dla nauczyciela.

RlntX88yIx5Uz1

Źródło: online-skills, licencja: CC0.

II. Zapoznawanie z najwybitniejszymi dziełami w zakresie architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:

10. określa funkcję dzieła i wskazuje jej wpływ na kształt dzieła;

11. rozpoznaje gatunek artystyczny, który dzieło reprezentuje;

12. wskazuje w dziele sztuki symbol i alegorię, potrafi wytłumaczyć ich znaczenie;

13. dokonuje opisu i analizy, w tym porównawczej, dzieł z uwzględnieniem ich cech formalnych:

c) w malarstwie i grafice: kompozycji, koloru, sposobów ukazania iluzji przestrzeni, kształtowania formy przez światło, w dziełach figuratywnych stopnia oddania rzeczywistości lub jej deformacji;

14. wskazuje środki stylistyczne i środki ekspresji, które identyfikują analizowane dzieło z odpowiednim stylem, środowiskiem artystycznym lub autorem;

15. rozpoznaje w dziele sztuki temat i wskazuje jego źródło ikonograficzne;

16. rozpoznaje podstawowe motywy ikonograficzne, świętych chrześcijańskich, bogów greckich i alegorie wybranych pojęć na podstawie atrybutów;

17. analizuje dzieła pod względem ikonograficznym, z wykorzystaniem słowników symboli;

18. formułuje samodzielne, logiczne wypowiedzi argumentacyjne na temat dzieł sztuki.

2. wskazuje twórców najbardziej reprezentatywnych dzieł;

3. umiejscawia dzieła w czasie (wskazuje stulecie powstania dzieł sztuki dawnej, a w przypadku dzieł sztuki nowoczesnej i współczesnej datuje je z dokładnością do połowy wieku), w nielicznych przypadkach, dotyczących sztuki nowoczesnej i współczesnej, zna daty powstania dzieł lub datuje je z dokładnością jednej dekady;

5. wymienia podstawowe gatunki w dziełach sztuk plastycznych, m.in. portret (w tym autoportret, portret psychologiczny i oficjalny), pejzaż (w tym: weduta, marina, pejzaż ze sztafażem), sceny: rodzajowa, religijna, mitologiczna, historyczna (w tym batalistyczna), martwa natura, akt;

7. rozróżnia podstawowe motywy ikonograficzne;

8. wymienia różne funkcje dzieł sztuki, takie jak: sakralna, sepulkralna, estetyczna i dekoracyjna, dydaktyczna, ekspresywna, użytkowa, reprezentacyjna, kommemoratywna, propagandowa, kompensacyjna, mieszkalna i rezydencjonalna, obronna, magiczna;

9. identyfikuje najbardziej reprezentatywne i najsłynniejsze dzieła na podstawie charakterystycznych środków warsztatowych i formalnych oraz przyporządkowuje je właściwym autorom;

III. Zapoznawanie z dorobkiem najwybitniejszych twórców dzieł architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:

1. wymienia najistotniejszych twórców dla danego stylu lub kierunku w sztuce;

2. zna najwybitniejsze dzieła z dorobku artystycznego wybitnych przedstawicieli poszczególnych epok, kierunków i tendencji w sztuce od starożytności po czasy współczesne, z uwzględnieniem artystów schyłku XX i początku XXI wieku;

4. łączy wybrane dzieła z ich autorami na podstawie charakterystycznych środków formalnych;

5. na podstawie przedłożonych do analizy przykładów dzieł formułuje ogólne cechy twórczości następujących twórców: Fidiasz, Poliklet, Praksyteles, Giotto, Jan van Eyck, Hieronim Bosch, Masaccio, Sandro Botticelli, Leonardo da Vinci, Michał Anioł, Andrea Mantegna, Piero della Francesca, Rafael Santi, Giorgione, Tycjan, Jacopo Tintoretto, Pieter Bruegel Starszy, Albrecht Dürer, Hans Holbein Młodszy, Donatello, Filippo Brunelleschi, Andrea Palladio, El Greco, Caravaggio, Gianlorenzo Bernini, Francesco Borromini, Diego Velázquez, Bartolomé Esteban Murillo, Georges de la Tour, Nicolas Poussin, Claude Lorrain, Peter Rubens, Anton van Dyck, Frans Hals, Rembrandt van Rijn, Jan Vermeer van Delft, Antoine Watteau, Jacques Louis David, Jean Auguste Dominique Ingres, Antonio Canova, Berthel Thorvaldsen, Francisco Goya, Eugène Delacroix, Caspar David Friedrich, William Turner, John Constable, Gustave Courbet, Jean François Millet, Eduard Manet, Claude Monet, Edgar Degas, August Renoir, Georges Seurat, Vincent van Gogh, Paul Gauguin, Paul Cézanne, Henri de Toulouse‑Lautrec, August Rodin, Gustaw Klimt, Alfons Mucha, Antonio Gaudí, Edward Munch, Henri Matisse, Pablo Picasso, Umberto Boccioni, Wasyl Kandinsky, Piet Mondrian, Kazimierz Malewicz, Marcel Duchamp, Giorgio de Chirico, Salvador Dalí, René Magritte, Marc Chagall, Amadeo Modigliani, Jackson Pollock, Andy Warhol, Roy Lichtenstein, Claes Oldenburg, Francis Bacon, Yves Klein, Niki de Saint Phalle, Christo, Duane Hanson, Victor Vasarelly, Alberto Giacometti, Constantin Brançusi, Henry Moore, Le Corbusier, Frank Lloyd Wright, oraz artystów polskich i działających w Polsce (m.in. takich jak: Wit Stwosz, Bartłomiej Berrecci, Tylman z Gameren, Dominik Merlini, Bernardo Belotto, Marceli Bacciarelli, Piotr Aigner, Piotr Michałowski, Artur Grottger, Henryk Rodakowski, Jan Matejko, Józef Chełmoński, Maksymilian i Aleksander Gierymscy, Józef Brandt, Olga Boznańska, Józef Pankiewicz, Władysław Podkowiński, Jan Stanisławski, Leon Wyczółkowski, Henryk Siemiradzki, Xawery Dunikowski, Stanisław Wyspiański, Józef Mehoffer, Jacek Malczewski, Witold Wojtkiewicz, Witkacy, Leon Chwistek i inni przedstawiciele grupy formistów, przedstawiciele grupy Rytm, kapistów i grupy „a.r.”, Tadeusz Makowski, Andrzej Wróblewski, Tadeusz Kantor, Jerzy Nowosielski, Alina Szapocznikow, Władysław Hasior, Roman Opałka, Magdalena Abakanowicz);

8. formułuje samodzielne, logiczne wypowiedzi argumentacyjne na temat twórczości wybitnych artystów.

IV. Kształcenie w zakresie rozumienia i stosowania terminów i pojęć związanych z dziełami sztuki, ich strukturą i formą, tematyką oraz techniką wykonania. Uczeń:

2. zna terminologię związaną z opisem formy i treści dzieła malarskiego, rzeźbiarskiego i graficznego, w tym m.in. nazwy formuł ikonograficznych, słownictwo niezbędne do opisu kompozycji, kolorystyki, relacji przestrzennych i faktury dzieła;

6. właściwie stosuje terminy dotyczące opisu treści i formy dzieł sztuk plastycznych;

V. Zapoznanie ze zbiorami najważniejszych muzeów i kolekcji dzieł sztuki na świecie i w Polsce, a także z funkcją mecenatu artystycznego oraz jego wpływem na kształt dzieła sztuki. Uczeń:

2. zna najistotniejszych fundatorów, mecenasów i marszandów, na których zlecenie powstawały wybitne dzieła sztuki;

3. łączy dzieło z muzeum lub miejscem (kościoły, pałace, galerie), w którym się ono znajduje;

4. łączy dzieło z fundatorem, mecenasem lub marszandem, dla którego powstało.

Nauczysz się

wymieniać najważniejsze fakty z biografii malarza;

omawiać cechy stylu Rubensa;

rozpoznawać postacie i alegorie z dzieł artysty;

wskazywać inspiracje w obrazach artysty;

określać znaczenie barwy w twórczości Rubensa.

Wpływ podróży do Włoch na kształtowanie się stylu Rubensa

Artystyczny dorobek Rubensa (1577‑1640) dowodzi nowatorstwa w dziedzinie operowania kolorem, dynamiką. Bywa określany malarzem „wszystkich kolorów tęczy”. Młody Rubens po śmierci ojca wraz z rodziną przeprowadził się do Antwerpii, gdzie pobierał nauki malarstwa w pracowni Tobiasa Verhaechta, następnie epigona malarzy włoskich Adama van Noorta. Później wstąpił do warsztatu pejzażysty Ottona van Veena. W 1598 roku został przyjęty do malarskiej gildii świętego Łukasza. Jednak największy wpływ na malarstwo Rubensa miał wyjazd do Włoch. 21‑letni artysta w Wenecji był pod wrażeniem Tycjana. Na dworze księcia Mantui, Vicenza I Gonzagi otrzymał posadę wykonawcy kompozycji dla kościoła jezuitów oraz malarza portretów osób z otoczenia księcia. Miał również możliwość podróżowania po Włoszech i studiowania słynnych dzieł Michała Anioła, Rafaela, Caravaggia, a przede wszystkim rzeźby antycznej. Doświadczenia z Włoch wpłyną na styl malarstwa Rubensa – w jego dziełach często będą się pojawiały nawiązania do muskulaturze inspirowanej Torsem Belwederskim oraz skomplikowanymi manierystycznymi układami ciał Michała Anioła ze ściany w Kaplicy Sykstyńskiej.

R1dJOtx5SoEsp1

Ilustracja o kształcie pionowego prostokąta przedstawia rysunek Petera Paula Rubensa „Tors Belwederski”. Jest to praca wykonana na podstawie rzeźby starożytnej. Ukazuje nagi tors mężczyzny w pozycji siedzącej bez głowy i rąk. Pod nim widoczne są draperie. Z prawej strony znajduje się napis. — Peter Paul Rubens, „Tors Belwederski”, pomiędzy 1601 a 1602, Luwr, Paryż, Francja, wikimedia.org, domena publiczna

RiBRXCWUO1oP41

Ilustracja o kształcie poziomego prostokąta przedstawia dwa pionowe obrazy. Po lewej znajduje się dzieło Petera Paula Rubensa „Izajasz” inspirowane freskiem Michała Anioła. Ukazuje siedzącego mężczyznę, ubranego w luźną, długą, czerwoną suknię, na którą ma narzucony zielony płaszcz. Głowę obraca w lewą stronę. Lewą rękę unosi do góry, prawa oparta jest na księdze, a stopy są skrzyżowane. Ilustracja namalowana jest w pastelowych kolorach. Drugi obraz przedstawia fragment fresku Michała Anioła Buonarottiego „Izajasz”. Ukazuje siedzącego mężczyznę, ubranego w luźną, długą, czerwoną suknię, na którą ma narzucony zielono-niebieski płaszcz. Głowę obraca w lewą stronę. Lewą rękę unosi do góry, prawa oparta jest na księdze, a stopy są skrzyżowane. Po lewej stronie za mężczyzną znajdują się dwa kupidyny, z wieńcami na głowach. Mężczyzna siedzi na marmurowym murku. Ilustracja jest w intensywnych barwach, z wyraźnym konturem. — Peter Paul Rubens, „Izajasz” (według Michała Anioła), ok. 1601-1602, Luwr, Paryż, Francja, i.pinimg.com, CC BY 3.0; Michał Anioł Buonarotti, „Izajasz”, fragment fresku, 1508–1512,Kaplica Sykstyńska, Watykan, wikimedia.org, domena publiczna

Echa włoskie w malarstwie religijnym Rubensa po powrocie do Antwerpii

Na wieść o chorobie matki w 1608 roku, Rubens podjął decyzję o wyjeździe z Włoch, ale nie zdążył przed jej śmiercią. W rok później został mianowany nadwornym malarzem arcyksięcia Alberta i księżnej Isabelli. Jednak otrzymał pozwolenie na pobyt w Antwerpii, zamiast w Brukseli, gdzie znajdował się dwór. Po ślubie z Isabellą Brant w 1609 roku, otrzymuje zlecenie na namalowanie tryptyku dla antwerpskiej katedry Podniesienie krzyża, następnie maluje do tego samego kościoła Zdjęcie z krzyża. W dziełach tych obecne są echa pobytu we Włoszech.

(…) korzystał z tego, co było w nich najlepsze: od Rafaela rozwiązania kompozycyjne, od Michała Anioła – atletyczny wizerunek ludzkiego ciała, od Tycjana - sposób malowania aktów, od Veronesego – podejście do faktury, od Tintoretta – metodę przedstawiania gestów, od Caravaggia – światło, zaś od Holbeina – realizm scen. Rubens połączył największe osiągnięcia Włochów i Holendrów: energię i kolory ciepłego Południa oraz chłodne spojrzenie i precyzję typowe dla Północy.

Źródło: https://www.wprost.pl/tygodnik/58241/milioner-z-antwerpii.html (dostęp z dnia 31.03.2018)

R11IyQM8jdxEP1

Ilustracja interaktywna o kształcie poziomego prostokąta przedstawia obraz Petera Paula Rubensa „Podniesienie krzyża”. Dzieło jest tryptykiem. Centralna część przedstawia kilku umięśnionych mężczyzn. Podnoszą krzyż z Chrystusem, odzianym jedynie w perizonium. Na jego twarzy rysuje się ból. Scena ukazana jest na tle skały porośniętej krzewami. Po lewej stronie, u dołu znajduje się pies. Po prawej prześwituje niebo. Lewe skrzydło w górnej części przedstawia Marię oraz Jana Apostoła, spokojnie przyglądających się scenie podnoszenia krzyża. U dołu znajdują się cztery kobiety w różnym wieku. Ich twarze są przerażone lub zaskoczone. Jedna z kobiet karmi małe dziecko. Jej wzrok skierowany jest na twarz Chrystusa. Prawy panel ukazuje dynamiczna scenę z dwoma jeźdźcami na koniach oraz żołnierza prowadzącego mężczyznę. Jeden z jeźdźców trzyma proporzec. Inny mężczyzna jest przymocowywany do leżącego krzyża. Pod postaciami możemy rozpoznać dwóch łotrów. Tłem sceny jest niebieskie niebo z chmurami. Dodatkowo na ilustracji zostały zamieszczone informacje: 1. Mimo sceny pasyjnej, na obrazie brakuje silnych akcentów przebytej męki. Jedynym wyrazem bólu jest twarz Chrystusa. W środkowej części Rubens zamieścił studium aktów, w których prezentuje opanowanie anatomii w skomplikowanych układach i muskulaturę mężczyzn. 2. Krzyż z Chrystusem i podtrzymujące go postacie wyznaczają wyraźną przekątną, wyeksponowaną przez rozjaśnione ciało ukrzyżowanego. 3. W górnej części lewego skrzydła stoją: Maria i Apostoł Jan. Ich statyczne postawy kontrastują z dynamiczną sceną środkową. Na twarzy Matki, zamiast smutku rysuje się zamyślenie, kontemplacja. 4. Scena dolna tego panelu kompozycyjnie powiązana jest ze środkową – postacie ułożone są po przekątnej, a wzrok kobiety karmiącej dziecko, identyfikowany z Marią Magdaleną lub Marią Kleofasową, skierowany jest w stronę Chrystusa. 5. Na prawym skrzydle malarz zamieścił rzymskich jeźdźców na koniach, a nieco dalej dwóch łotrów: jeden leży przymocowany do krzyża, tworząc perspektywiczny skrót, drugi prowadzony jest przez Rzymianina. 6. Wszystkie panele łączy pejzaż, będący tłem rozgrywających się scen. Ciemny z lewej strony, jaśniejszy w skrzydle prawym, z widocznym czerwonawym, zachodzącym słońcem. Można w nim doszukać się powiązań z ewangelicznym opisem św. Mateusza, w którym znajduje się informacja o zaćmieniu słońca, trwającym od godziny szóstej do dziewiątej.

Peter Paul Rubens, „Podniesienie krzyża”, 1610-1611, katedra w Antwerpii, wikimedia.org, domena publiczna

R8C1s8p9vm8VH1

Ilustracja interaktywna przedstawia obraz Petera Paula Rubensa „Zdjęcie z krzyża” o kształcie pionowego prostokąta. Obraz jest tryptykiem. W centralnej części widoczny jest moment zdejmowania Jezusa z krzyża. Jego ciało ułożone na białym całunie podtrzymuje kilku mężczyzn. Jeden z nich stoi na drabinie. Scenie towarzyszą także kobiety. W prawym dolnym rogu znajduje się martwa natura w koszu i zapisana kartka. Tło wypełnia ciemny pejzaż z jasną poświatą na horyzoncie. Lewy panel ukazuje Nawiedzenie. Na schodach budynku stoją dwie kobiety. W tle rozmawiają mężczyźni. Po schodach wchodzi służąca z koszem na głowie. Pod schodami znajduje się paw i dwa inne ptaki. Wejście do budynku nad schodami dekorują kolumny, zwieńczone zadaszeniem. W tle widoczne jest niebo. Prawy panel ukazuje scenę Ofiarowania w świątyni. W bogatym wnętrzu z korynckimi kolumnami, stary kapłan trzyma małego Jezusa, podnosząc wzrok ku górze. Przed nim klęczy Józef i stoi Maria. Scenie towarzyszy jeszcze kilka osób. Obydwie sceny są proroctwem przyszłego losu Chrystusa. Na każdej części obrazu widzimy ciemne, przygnębiające tło. Dodatkowo na ilustracji zostały zamieszczone informacje: 1. Kompozycja sceny środkowej tworzy diagonalną linię, przebiegającą od łokcia mężczyzny w prawym górnym rogu, przez postać Chrystusa na tle całunu, do klęczącej Marii Magdaleny. 2. Ciało zdejmowanego Chrystusa otaczają zaangażowane postacie; wśród nich są między innymi: Jan Ewangelista w karminowym płaszczu, Józef z Arymatei w ciemnoniebieskiej szacie oraz podtrzymujący ciało i całun Nikodem, znajdujący się po przeciwnej stronie. 3. Po lewej stronie zrozpaczona Maria w ciemnoniebieskiej sukni wyciąga w stronę Syna ręce. 4. Pod krzyżem klęczy Maria Magdalena trzymając nogi Chrystusa; gest ten jest aluzją do umycia nóg w domu Szymona. 5. Za Magdaleną klęczy zalana łzami Maria, żona Kleofasa, trzymająca fragment całunu. 6. W prawym rogu środkowego panelu znajdują się symbole Męki Pańskiej: cierniowa korona i trzy gwoździe, gąbka nasączona wodą i octem, pergamin z napisem potępienia, a w naczyniu krew. 7. Lewe skrzydło zawiera scenę Nawiedzenia. 8. Na prawym skrzydle znajduje się scena Ofiarowania w świątyni. Z Nawiedzeniem są proroctwem przyszłego losu Chrystusa.

Peter Paul Rubens, „Zdjęcie z krzyża”, 1612-1614, katedra w Antwerpii, wikimedia.org, domena publiczna

Polecenie 1

Jak sądzisz, dlaczego „Tors Belwederski” zainteresował barokowego artystę?

Na podstawie poniższych starożytnych dzieł oraz paneli centralnych Podniesienia krzyża i Zdjęcia z krzyża Rubensa, wskaż inspiracje antykiem w twórczości malarza.

6,6

R1dJOtx5SoEsp1

RZSxHNTmrJhg91

Ilustracja przedstawia rzeźbę „Grupa Laokoona”. Dzieło pochodzi z połowy II wieku p.n.e. Marmurowa rzeźba przedstawia trzy postacie. W centralnym punkcie znajduje się sylwetka dorosłego, umięśnionego mężczyzny. Postać jest zupełnie naga. Jedną rękę ma uniesioną ku górze i odchyloną za plecy. Na twarzy bohatera widoczny jest ból oraz przerażenie. Mężczyzna siedzi na podeście. Po jego obu stronach widzimy dwóch, młodych, przerażonych mężczyzn. Spoglądają oni na głównego bohatera. Ich ciała są powykręcane. Pomiędzy postaciami wiją się węże i oplatają ich nagie ciała. — „Grupa Laokoona”, połowa II w. p.n.e., Muzea Watykańskie, wikimedia.org, CC BY 3.0

R1TwCzV3ZVeBr

Motywy mitologiczne w obrazach Rubensa

W całej twórczości Rubens szukał tematów swych dzieł zarówno w Biblii, jak i w mitologii. Bogactwo treści mitologicznych dawało artyście możliwości do realizacji artystycznej wyobraźni i oddania efektów kolorystycznych. Podejmował tematy dynamiczne, batalistyczne, sceny z polowań. Żywiołowy temat Upadku Faetona ma swe źródło w Metamorfozach Owidiusza, przedstawia epizod przejażdżki rydwanem po sklepieniu nieba syna Jowisza, Faetona wraz z Horami. Podczas tego zdarzenia doszło do tragedii.

Bogów i dawcę wozu Jowisz czyniąc świadkiem,
Jak świat bez jego wsparcia już grozi upadkiem,
Na sam szczyt swego grodu idzie bez odwłoki,
Skąd rozciąga nad ziemię chmury i obłoki,
Skąd straszne wstrząsa grzmoty, skąd pioruny ciska.
Lecz chmury ze zwykłego znikły stanowiska
I deszczów brakło. Zagrzmiał, potężną prawicą
Piorun cisnął — i strzaskał wóz razem z woźnicą;
Tak stłumił ogień ogniem niepożytej siły.
Przelękły się rumaki i wstecz odskoczyły;
Drą cugle, rwą zaprzęgi i na oślep bieżą.
Tu oś, z dyszla strącona, tam wędzidła leżą,
Dalej piasty w ułamkach i strzaskane koła
I różne szczątki wozu rozsiane dokoła.

Źródło: Owidiusz, Metamorfozy, https://pl.wikisource.org/wiki/Przemiany_(Owidiusz)/VII (dostęp z dnia 31.03.2018)

R5AdZTqX6SiiF1

Peter Paul Rubens, „Upadek Faetona”, 1605, National Gallery of Art., Waszyngton, Stany Zjednoczone, wikimedia.org, domena publiczna

Polecenie 2

Określ, jaką rolę odgrywa dynamiczna scena w odniesieniu do założeń baroku.

Porównaj Upadek Faetona Rubensa z dziełami Leonarda da Vinci i Jacopa Tintoretta. Wskaż inspiracje formalne włoskimi obrazami w dziele flamandzkiego malarza.

6,6

RNWSG0eIV59SF

Ilustracja przedstawia pracę Leonardo da Vinci „Bitwa pod Anghiari”. Obraz pochodzi z 1505 roku. Na ilustracji możemy dostrzec bitwę z udziałem zwierząt. Mężczyźni na koniach walczą między sobą. Część z nich poległa znajduje się na ziemi. Bohaterowie w dłoniach trzymają szable. Mają złowrogi wyraz twarzy. Zwierzęta wyglądają na przerażone. Na obrazie panuje chaos oraz widoczny jest dynamizm wśród postaci. Kolorystyka opiera się na szarościach oraz brązach. Kontury poszczególnych elementów są niewyraźne. — Leonardo da Vinci, „Bitwa pod Anghiari”, 1505 (kopia Rubensa), Luwr, Paryż, Francja, wikimedia.org, domena publiczna

RNiLMQjA3fi67

Ilustracja przedstawia dzieło Jacopo Tintoretto „Podniesienie spiżowego węża”. Obraz powstał w latach 1575-1577. Na ilustracji znajduje się mnóstwo postaci. Możemy dostrzec chaos w przedstawionej scenie. Od góry dzieła widoczne są spadające z chmur anioły. Część z nich jest naga. Część odziana w delikatne szaty. Niebo jest w połowie rozświetlone. Widzimy jednak kilka ciemnych chmur. Poniżej znajdują się stosy mężczyzn oraz kobiet. Postacie ułożone są nieregularnie i pokrywają się wzajemnie. — Jacopo Tintoretto, „Podniesienie spiżowego węża”, 1575-1577, Scuola Grande di San Rocco, Wenecja, Włochy, wikimedia.org, domena publiczna

R1VRC1cWMqIy1

Rozwiązania kompozycyjno‑malarskie z Upadku Faetona pojawiły się także w namalowanym trzynaście lat później Porwaniu córek Leukippa, które Rubens jako pierwszy przedstawił w malarstwie. Tematem dzieła jest uprowadzenie przez bliźniaków – Kastora i Polideukesa córek Leukipposa, Fojbe i Hilajry, z zamiarem poślubienia. Energii, z jaką Rubens oddał moment porwania towarzyszy swobodna technika malarska przesycona mnogością barw oraz przemyślana kompozycja oparta na rombie, w który wpisują się postacie i konie.

Cała ta scena jest bardzo żywa, ruchliwa, a przy tym zwarta, skoncentrowana. Koloryt żywy, harmonijny. Rubens był mistrzem w malowaniu nagiego ciała i pokazał, co umie. Zróżnicował znakomicie odcienie ciała męskiego i kobiecego, świetnie odtworzył tkaniny jedwabne i ich refleksy na jasnym ciele kobiecy.

Źródło: Adam Bochnak, Historia sztuki nowożytnej, t. II, Warszawa‑Kraków 1985, s. 96.

RlIjkclArG65U1

Peter Paul Rubens, „Porwanie córek Leukippa”, 1618, Stara Pinakoteka, Monachium, Niemcy, wikimedia.org, domena publiczna

Jedną z ostatnich prac Rubensa są Trzy Gracje, będące jednocześnie podsumowaniem artystycznego stylu artysty w przedstawieniu aktu kobiecego i perfekcji w stosowaniu barw. Obraz przedstawia trzy córki Zeusa, będące uosobieniem piękna, wdzięku, życia ludzkiego i natury: Eufrosyne (Rozumna), Talię (Kwitnącą) i Aglaję (Promienna). Obdarowywały one ludzi urodą, były opiekunkami życia umysłowego i artystycznego, towarzyszyły podczas zabaw i uczt. Do namalowania ciał Rubens użył wyłącznie trzech barw podstawowych: żółtej, czerwonej i niebieskiej, a w wizerunkach kobiet zawarł portrety swoich dwu żon: Isabelli Brant i Heleny Fourment.

Rr4tUT8kGKaUw1

Peter Paul Rubens, „Trzy Gracje” 1636-1638, Prado, Madryt, Hiszpania, wikimedia.org, domena publiczna

Dekoracyjny cykl malarski poświęcony Marii Medycejskiej i portrety Rubensa

Na lata 1620‑1630 przypadł najbardziej intensywny okres w twórczości Rubensa. Artysta otrzymał wiele zamówień międzynarodowych, wykonał cykle malarskie oraz kartony tapiseriiTapiseriatapiserii. Wśród nich znalazło się 39 malowideł dla nowego kościoła Karola Boromeusza w Antwerpii, kartony do cyklów tapiserii z historii Deciusa Musa i Konstantyna. Jednak szczególną sławę zdobył alegoryczno‑historyczny cykl z życia Marii Medici, zamówione przez królową Francji Marię Medycejską do dwóch galerii Pałacu Luksemburskiego w Paryżu. W podpisanym kontrakcie znalazła się informacja o wykonaniu 24 dzieł (21 przedstawień tematycznych i 3 portrety).

RyFFULEZTlfSq1

Peter Paul Rubens, „Przybycie Marii Medycejskiej do Marsylii”, 1622-1625, Luwr, Paryż, Francja, wikimedia.org, domena publiczna

Ważną rolę w twórczości Rubensa zajmują portrety. Ten typ malarstwa charakteryzuje się u artysty swobodą i bogactwem formalnym. Malarz nie pozbawił jednak bohaterów cech ich osobowości, a często akcentował także ich pozycję społeczną. W Portrecie markizy Brygidy Spinola, powstałym podczas pobytu na dworze księcia Gonzagi w Mantui przedstawił kobietę na tle purpurowej tkaniny we wnętrzu z dekoracyjnymi pilastramiPilasterpilastrami. Majestatyczna poza portretowanej i jej dworski strój podkreślają oficjalny charakter dzieła. Rubens oddał piękno srebrno‑białej tkaniny sukni, podkreślając bliki obijającego się światła oraz zadbał o detale stroju kobiety. Z oficjalnym charakterem portretu kontrastuje delikatny uśmiech i rumieńce na twarzy.

RcquFVpzeeubw1

Ilustracja o kształcie pionowego prostokąta przedstawia obraz Petera Paula Rubensa „Portret markizy Brygidy Spinola”. Ukazuje kobietę ubraną w długą srebrną, bogato zdobioną suknię i złotą pelerynę. Pod szyją ma ogromny, kryzowany kołnierz. Stoi z opuszczonymi rękoma i wzrokiem skierowanym przed siebie. W prawym ręku trzyma wachlarz. Z tyłu za kobietą widoczna jest czerwona kotara przykrywająca fragmenty ścian, dekorowane pilastrami. — Peter Paul Rubens, „Portret markizy Brygidy Spinola”, 1606, National Gallery of Art, Waszyngton, Stany Zjednoczone, wikimedia.org, domena publiczna

Jedną z najczęściej portretowanych osób jest Helena Fourment, druga żona artysty, poślubiona w 1630 roku. W 1635 roku powstał jeden z licznych jej portretów, uznawany za najlepszy portret malarza.

Jasna sylwetka modelki odcina się od nieba, a wskutek niskiego horyzontu wydaje się majestatyczna. Ubrana jest w szerokoskrzydły kapelusz z wstążką i piórem, koronkowy kołnierz, wspaniałą suknię o bufiastych ozdobnych rękawach z ciężką, podobną do krynoliny, spódnicą. W ręku trzyma wachlarz ze strusich piór. W obrazie tym doskonale została oddana puszystość piór, przejrzystość koronek i połyskliwość ciasno przylegającego do ciała jedwabiu. Zewnętrzne cechy odzieży ujęte tu jednak zostały w poetycką formę. Rubens, który za młodu starannie odrysowywał różne szczegóły odzieży jak samoistne przedmioty, tutaj ukazał je raczej w połączeniu: figura młodej kobiety zdaje się rozkwitać dzięki wspaniałości sukni, obfitość rękawów zdaje się wywodzić z pełnych kształtów postaci, pióra stapiają się z lekkimi włosami, znajdując ponadto echo w skłębionych chmurach w tle obrazu; wstążki utrzymane są w tym samym tonie, co koralowe wargi kobiety, spadający w kaskadach jedwab nadaje jej figurze ruch i siłę, mimo iż stoi ona spokojnie. Portret oparty jest na odcieniach błękitu, fioletu i karmazynowej czerwieni; ciemna suknia efektownie podkreśla delikatną różowość skóry, jak świetlista aureola otaczają postać białe koronki i pióra. Czarny kapelusz stanowi silny, ciemny akcent, a jasna czerwień wstążki u kapelusza odbija się słabym echem w barwach rękawów.

Źródło: Michał W. Ałpatow, Historia sztuki. Renesans i barok, t. 3, Arkady Warszawa 1964, s. 191.

R1FHDiFFrdSG61

Ilustracja o kształcie pionowego prostokąta przedstawia obraz Petera Paula Rubensa „Helena Fourment”. Ukazuje kobietę w kapeluszu, czarnej sukni z białymi, bufiastymi rękawami i dużym dekoltem. Ręce ma założone. W prawej dłoni trzyma duże, ptasie pióro. Głowę ma lekko pochyloną i patrzy w stronę widza. Tło jest zielono-brunatne. — Peter Paul Rubens, „Helena Fourment”, 1630-1632, Museu Calouste Gulbenkian, Lizbona, Portugalia, wikimedia.org, domena publiczna

Osobisty charakter ma Portret Heleny Fourment w futrze. Żona malarza ukazana została w pełnej postaci. Obraz jest aktem – mimo, że ciało Heleny okrywa ciężkie futro. Wszystko sprawia wrażenie obnażenia. Kontrast barw ciemnej pelisy i rozświetlonej skóry podkreślają delikatność kobiety i jej walory. Helena przypomina Venus pudica (Wenus wstydliwa), o czym świadczy gest modelki przykrywającej piersi.

R1TIcFhkmAEhU

Ilustracja o kształcie pionowego prostokąta przedstawia obraz Petera Paula Rubensa „Portret Heleny Fourment w futrze”. Ukazuje nagą kobietę częściowo okrytą czarnym, futrzanym płaszczem. Lewą rękę trzyma na ramieniu. Prawą obejmuje się w pasie, przytrzymując futro. Ma kręcone włosy przewiązane apaszką. Na jej twarzy widoczny jest niewielki uśmiech. Stoi na czerwonym dywanie, na tle ciemnej ściany. — Peter Paul Rubens, „Portret Heleny Fourment w futrze”, 1636-1638, Kunsthistorisches Museum, Wiedeń, Austria, wikimedia.org, domena publiczna

Paleta Rubensa

Rubens był wybitnym kolorystą – paleta z jego pracowni w Antwerpii zawiera 14 barw, ale w obrazach najczęściej pojawiały się: żółć kadmowa, biel, cynober, lakowa czerwień. Farby kładł laserunkowoLaseruneklaserunkowo, cienkimi warstwami, uzyskując efekt świetlistości. Karnacje jego ciał mają różowo‑złoty odcień. W zakresie stosowanych środków malarskich jego styl uległ przemianie – od śmiałych kontrastów barw do kolorów coraz bardziej umiarkowanych.

Jeden z najsłynniejszych kolorystów owego czasu, Rubens, używał właśnie pełnej skali barw i rozległego repertuaru pigmentów, jak na to wskazuje jego paleta przechowywana w muzeum w Antwerpii, a zawierająca 14 farb. Paleta Rubensa obejmowała wszystkie barwy pryzmatu (czerwień, zieleń, błękit itd.), półchromatyczne (brązy) i achromatyczne (biel i czerń). De Piles, charakteryzując malarstwo Rubensa, stwierdza, że „mimo używania bardzo żywych (les plus viveś) kolorów doprowadzał je zarazem do harmonii i prawdy. Umiał utrzymać harmonię barw najbardziej jaskrawych, co jest umiejętnością niezwykłą”
(…) Rubens zalecał kłaść cienie laserunkami, bardzo cienko i przejrzyście, i przestrzegał przed mieszaniem kolorów z bielą i czernią. „Uważaj, aby biel nie zakradła się do twych cieni, jest to trucizna obrazu […] jeśli raz biel zamąci ów dojmujący, złotawy blask, kolor twój straci ciepło, stanie się ciężki i szary [...]”. Użycie bieli dopuszczał Rubens tylko w partiach bieli lokalnej oraz w najjaśniejszych strefach obrazu. Te partie światła mogły być kładzione grubiej, kryjąco. Rubens przestrzegał przed zbyt skomplikowanymi melanżami, przed przemalowywaniem i „dręczeniem koloru”.

Źródło: Rzepińska M., Historia koloru w dziejach malarstwa europejskiego, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1983, s. 315‑316.

Polecenie 3

Rubensa określa się jako malarza wszystkich kolorów tęczy. Wyjaśnij, jak rozumiesz to sformułowanie.

Na podstawie zamieszczonego poniżej pejzażu oraz dowolnych dwóch innych dzieł artysty uzasadnij tezę, że Rubens jest malarzem wszystkich kolorów tęczy.

R1IH7QYzMXD7G

Ilustracja przedstawia obraz Petera Paula Rubensa „Krajobraz z tęczą” o kształcie poziomego prostokąta. W centrum, na pierwszym planie, znajduje się para. Mężczyzna trzyma kobietę w objęciach. Po lewej stronie stoi pies, na lewo siedzi mężczyzna i gra na fujarce. Dalej kolejna para stoi w objęciach. Po prawej pasą się dwie owce. Scena ukazana jest na tle natury. Pejzaż w tle przedstawia mostek i widok na zabudowania i góry. Na drugim planie widać bydło po prawej oraz pastuszka ze stadem owiec po lewej stronie. Nad sceną znajduje się tęcza oraz błękitno-białe niebo. — Peter Paul Rubens, „Krajobraz z tęczą”, 1632-1635, Ermitaż, Sankt Petersburg, Rosja, wikimedia.org, domena publiczna

R1MGiFXLhPEiA

mc867d0572587c24f_0000000000221

RMYNAyXxOzcen

Ćwiczenie 1

RWnjUfARSo1Y6

Ćwiczenie 2

RKWR3aq3MTCht

Ćwiczenie 3

RSWhMgrCGqFxM

Ćwiczenie 4

RpvqNSebTiW3w

Ćwiczenie 5

R19UYGZPUciYu

Ćwiczenie 6

Do dzieł dobierz miejsca, w których się znajdują (muzeum i miasto).

Stara Pinakoteka, Monachium, Prado, Madryt, Kunsthistorisches Museum, Wiedeń, Luwr, Paryż

Portret Heleny Fourment w futrze
Przybycie Marii Medycejskiej do Marsylii
Trzy Gracje
Porwanie córek Leukippa

R12XnO0yTSXY2

Ćwiczenie 7

mc867d0572587c24f_0000000000234

Słownik pojęć

Tapiseria

(fr.) tkanina dekoracyjna naśladująca obraz, tkana na krośnie poziomym lub pionowym na podstawie kartonów wykonanych przez malarzy.

Pilaster

płaski filar przyścienny, pełniący funkcje podpory i dekorujący rozczłonkowania ścian; występuje także jako część obramienia otworów okiennych, drzwiowych, bramnych itp.

Laserunek

wykończeniowa, przezroczysta warstwa farby położona na powierzchni obrazu olejnego lub temperowego, zmieniająca zabarwienie partii pokrytej laserunkiem;

Hasła opracowano na podstawie:

Słownik terminologiczny sztuk pięknych, opr. zbiorowe pod red. Krystyny Kubalskiej‑Sulkiewicz, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2003

https://encyklopedia.pwn.pl

mc867d0572587c24f_0000000000267

Galeria dzieł sztuki

R1dJOtx5SoEsp1

RiBRXCWUO1oP41

RimfZSPRNPFy81

Ilustracja o kształcie poziomego prostokąta przedstawia obraz Petera Paula Rubensa „Podniesienie krzyża”. Dzieło jest tryptykiem. Centralna część przedstawia kilku umięśnionych mężczyzn. Podnoszą krzyż z Chrystusem, odzianym jedynie w perizonium. Na jego twarzy rysuje się ból. Scena ukazana jest na tle skały porośniętej krzewami. Po lewej stronie, u dołu znajduje się pies. Po prawej prześwituje niebo. Lewe skrzydło w górnej części przedstawia Marię oraz Jana Apostoła, spokojnie przyglądających się scenie podnoszenia krzyża. U dołu znajdują się cztery kobiety w różnym wieku. Ich twarze są przerażone lub zaskoczone. Jedna z kobiet karmi małe dziecko. Jej wzrok skierowany jest na twarz Chrystusa. Prawy panel ukazuje dynamiczna scenę z dwoma jeźdźcami na koniach oraz żołnierza prowadzącego mężczyznę. Jeden z jeźdźców trzyma proporzec. Inny mężczyzna jest przymocowywany do leżącego krzyża. Pod postaciami możemy rozpoznać dwóch łotrów. Tłem sceny jest niebieskie niebo z chmurami. — Peter Paul Rubens, „Podniesienie krzyża”, 1610-1611, katedra w Antwerpii, wikimedia.org, domena publiczna

RQj523swsQR9r1

Ilustracja przedstawia obraz Petera Paula Rubensa „Zdjęcie z krzyża” o kształcie pionowego prostokąta. Obraz jest tryptykiem. W centralnej części widoczny jest moment zdejmowania Jezusa z krzyża. Jego ciało ułożone na białym całunie podtrzymuje kilku mężczyzn. Jeden z nich stoi na drabinie. Scenie towarzyszą także kobiety. W prawym dolnym rogu znajduje się martwa natura w koszu i zapisana kartka. Tło wypełnia ciemny pejzaż z jasną poświatą na horyzoncie. Lewy panel ukazuje Nawiedzenie. Na schodach budynku stoją dwie kobiety. W tle rozmawiają mężczyźni. Po schodach wchodzi służąca z koszem na głowie. Pod schodami znajduje się paw i dwa inne ptaki. Wejście do budynku nad schodami dekorują kolumny, zwieńczone zadaszeniem. W tle widoczne jest niebo. Prawy panel ukazuje scenę Ofiarowania w świątyni. W bogatym wnętrzu z korynckimi kolumnami, stary kapłan trzyma małego Jezusa, podnosząc wzrok ku górze. Przed nim klęczy Józef i stoi Maria. Scenie towarzyszy jeszcze kilka osób. Obydwie sceny są proroctwem przyszłego losu Chrystusa. Na każdej części obrazu widzimy ciemne, przygnębiające tło. — Peter Paul Rubens, „Zdjęcie z krzyża”, 1612-1614, katedra w Antwerpii, wikimedia.org, domena publiczna

RZSxHNTmrJhg91

R1XtpIQEa5HoJ1

Ilustracja o kształcie poziomego prostokąta przedstawia obraz Petera Paula Rubensa „Upadek Faetona”. Ukazuje scenę walki. Ludzie i konie ujęci są w nienaturalnych, poskręcanych pozach. Scena zajmuje centralną część obrazu, otoczoną niespokojnym, ciemnym niebem — Peter Paul Rubens, „Upadek Faetona”, 1605, National Gallery of Art., Waszyngton, Stany Zjednoczone, wikimedia.org, domena publiczna

RNWSG0eIV59SF1

RNiLMQjA3fi671

RgyyGnTFg0zRr1

Ilustracja o kształcie kwadratu przedstawia obraz Petera Paula Rubensa „Porwanie córek Leukippa”. Dzieło ukazuje dwóch mężczyzn, dwie kobiety i parę kupidynów oraz dwa konie – jeden szarej, drugi brązowej maści. Kobiety są nagie i mają nienaturalnie poskręcane pozy. Na ich twarzach widać przerażenie. Trzymane są przez umięśnionego mężczyznę. Drugi mężczyzna, znajdujący się na koniu, także trzyma jedną z kobiet. Ma na sobie czarną zbroję. Konie są spłoszone, jeden staje dęba. Za bohaterami znajdują się dwa anioły, które wprowadzają spokój i kontrastują z dynamiką porwania. Przedstawiona scena jest bardzo dynamiczna. W oddali widać nisko ujęty pejzaż ze wzgórzami. — Peter Paul Rubens, „Porwanie córek Leukippa”, 1618, Stara Pinakoteka, Monachium, Niemcy, wikimedia.org, domena publiczna

R13QpGxqDaHL31

Ilustracja o kształcie kwadratu przedstawia obraz Petera Paula Rubensa „Trzy Gracje”. Ukazuje trzy trzymające się, stojące, nagie kobiety o krągłych kształtach, długich, upiętych włosach. Postać pośrodku stoi tyłem do widza. Kobiety po bokach zwrócone są w jej stronę. Postacie znajdują się na polanie otoczonej drzewami. Wszystkie stoją w kontrapoście. Na gałęzi po lewej leży delikatna, przezroczysta szata jednej z kobiet. Po prawej stronie widoczna jest fontanna z posągiem amora, trzymającym róg obfitości. Tłem jest daleki pejzaż z pogodnym niebem. — Peter Paul Rubens, „Trzy Gracje” 1636-1638, Prado, Madryt, Hiszpania, wikimedia.org, domena publiczna

R158tZB45q6H9

Ilustracja o kształcie pionowego prostokąta przedstawia obraz Petera Paula Rubensa „Przybycie Marii Medycejskiej do Marsylii ”. Ukazuje scenę zbiorową. Po lewej stronie znajduje się fragment okrętu, z którego zeszła Maria Medycejska w towarzystwie dwóch kobiet. Wita ją mężczyzna w hełmie, w niebieskim płaszczu. Za kobietą stoi inny mężczyzna, pochyla się, starając się o jej względy. Po prawej, w tłumie podążają postacie z baldachimem. U dołu znajduje się Neptun w otoczeniu trytonów i trzech Nereid. Nad głowami postaci unosi się Fama z dwiema trąbami. Wszyscy bohaterowie obrazu spoglądają na Marię. W tle widoczne są maszty statku. — Peter Paul Rubens, „Przybycie Marii Medycejskiej do Marsylii”, 1622-1625, Luwr, Paryż, Francja, wikimedia.org, domena publiczna

RcquFVpzeeubw1

R1FHDiFFrdSG61

R1TIcFhkmAEhU1

R1IH7QYzMXD7G1

mc867d0572587c24f_0000000000275

Bibliografia

M. W. Ałpatow, Historia sztuki. Renesans i barok, t. 3, Arkady Warszawa 1964.

W. Beckett, Historia malarstwa. Wędrówki po historii sztuki Zachodu, Arkady, Warszawa 1997.

A. Bochnak, Historia sztuki nowożytnej, s. 74, PWN, Warszawa 1981.

H. Honour, J. Fleming, Historia sztuki świata, Arkady, Warszawa 2006.

W. Tomkiewicz, Piękno wielorakie – sztuka baroku, Wiedza Powszechna, Warszawa 1971.

Wielka Kolekcja Sławnych Malarzy. Rubens, nr 63, Oxford Educational, 2008.

Wielcy Malarze, ich życie, inspiracje i dzieło. Peter Paul Rubens, nr 6, Gazeta Wyborcza 1999.

Barwny spektakl na płótnach Petera Paula Rubensa

Ważne daty

Wpływ podróży do Włoch na kształtowanie się stylu Rubensa

Echa włoskie w malarstwie religijnym Rubensa po powrocie do Antwerpii

Motywy mitologiczne w obrazach Rubensa

Dekoracyjny cykl malarski poświęcony Marii Medycejskiej i portrety Rubensa

Paleta Rubensa

Słownik pojęć

Galeria dzieł sztuki

Bibliografia