Bestiae et homines - vocabula
Ważne daty
przed 79 n.e. – powstanie encyklopedii w języku łacińskim - dzieła Pliniusza Starszego p.t. Historia naturalis
79 n.e.– śmierć Pliniusza Starszego w wyniku wybuchu Wezuwiusza
II - IV w. n.e. – powstanie (prawdopodobnie w Aleksandrii) dzieła p.t. Physiologus
Scenariusz lekcji dla nauczyciela.
I. W zakresie kompetencji językowych. Uczeń:
1. zna i rozpoznaje następujące formy morfologiczne z zakresu gramatyki języka łacińskiego:
1) formy fleksyjne rzeczowników regularnych deklinacji i‑V;
6) zasady stopniowania regularnego przymiotników deklinacji I – III oraz stopniowania nieregularnego następujących przymiotników: bonus, malus, parvus, magnus, multi;
8) formy strony czynnej i biernej czasowników regularnych koniugacji I – IV w trybie orzekającym (indicativus) i łączącym (coniunctivus) w następujących czasach: praesens, imperfectum, perfectum, plusquamperfectum, futurum I oraz formy trybu rozkazującego w czasie teraźniejszym w stronie czynnej (imperativus praesentis activi);.
8.dokonuje następujących transformacji gramatycznych w zakresie morfologii:
1) odmienia rzeczowniki regularne deklinacji I‑V;
6) stopniuje przymiotniki: regularnie – przymiotniki deklinacji I–III oraz nieregularnie – następujące przymiotniki: bonus, malus, parvus, magnus, multi;
8) odmienia czasowniki regularne koniugacji I–IV w trybie orzekającym (indicativus) i łączącym (coniunctivus) w następujących czasach: praesens, imperfectum, perfectum, plusquamperfectum, futurum I oraz tworzy formy trybu rozkazującego w czasie teraźniejszym w stronie czynnej (imperativus praesentis activi);
15) potrafi czytać ze zrozumieniem prozatorski tekst łaciński (z zakresu tekstów określonych w kanonie), posługując się w tym celu słownikiem.
II. W zakresie kompetencji kulturowych. Uczeń:
6. posiada podstawową wiedzę o następujących kluczowych zjawiskach z zakresu życia publicznego i prywatnego w starożytnej Grecji i Rzymie:
3) życie domowe i rodzinne w Grecji i Rzymie (dom; rodzina; dzieci i edukacja; imiona i nazwiska greckie i rzymskie; ubiór w Grecji i Rzymie);
4) życie społeczne i gospodarcze (miasto i wieś, drogi, handel; religie w świecie greckim i rzymskim; wyrocznie – Delfy, Sybilla; niewola i niewolnicy; fenomen prawa rzymskiego; kalendarz; armia grecka i rzymska; rozrywki);
13. potrafi scharakteryzować i poddać interpretacji uwzględniającej właściwy kontekst kulturowy następujące kluczowe zjawiska z zakresu życia publicznego i prywatnego w starożytnym Rzymie:
2) życie domowe i rodzinne w Grecji i Rzymie (dom; rodzina; dzieci i edukacja; imiona i nazwiska greckie i rzymskie; ubiór w Grecji i Rzymie);
3) życie społeczne i gospodarcze (miasto i wieś, drogi, handel; niewola i niewolnicy; religie w świecie greckim i rzymskim; wyrocznie – Delfy, Sybilla; fenomen prawa rzymskiego; kalendarz; armia grecka i rzymska; rozrywki);
tłumaczyć tekst łaciński;
tłumaczyć słownictwo przyrodnicze w języku łacińskim, np. pulmonologiapulmonologia;
wymieniać łacińskie nazwy zwierząt.
Bestiae et homines
1. equus koń, wikimedia.org, CC BY 2.0
2. asinus osioł, wikimedia.org, domena publiczna
3. lupus wilk, wikimedia.org, CC BY-SA 3.0
4. canis pies, wikimedia.org, CC BY 2.0
5. leō, leōnis lew, wikimedia.org, CC BY-SA 4.0
6. aquila orzeł, wikimedia.org, CC BY-SA 2.0
7. pēs, pedis m. stopa, wikimedia.org, domena publiczna
8. āla skrzydło, wikimedia.org, CC BY 3.0
9. cauda ogon, wikimedia.org, CC BY-SA 3.0
10. petasus kapelusz, wikimedia.org, CC BY-SA 4.0
11. Mercurius - nūntius = is quī verba portat (inter hominēs) Merkury, amazon.com, CC BY 3.0
12. flūmen, flūminis n. = fluvius rzeka, wikimedia.org, CC BY-SA 3.0
13. mare, maris n. morze, wikimedia.org, CC BY-SA 2.0
14. pulmō, pulmōnis m. płuca, wikimedia.org, CC BY 2.5
15. ōvum jajko, wikimedia.org, CC BY 2.0
16. folium liść, wikimedia.org, CC BY-SA 3.0
17. rāmus gałąź, wikimedia.org, CC BY-SA 3.0
18. nīdus gniazdo, audubon.org, CC BY 3.0
Wybierz właściwe zdanie opisujące obrazek.
- Leō asinum capit et est.
- Leō equum capit et est.
- Leō hominem capit et est.
Bēstiae et hominēs I
Tekst łaciński pochodzi z: Hans H. Orberg, Lingua Latina per se illustrata, Familia Romana, Montella 2011.
Equus et asinus, leō et lupus, canis et ovis bēstiae sunt. Leō et lupus sunt bēstiae ferae, quae aliās bēstiās capiunt et edunt. In Āfricā sunt multī leōnēs. Pāstōrēs Āfricae leōnēs timent, nam leōnēs nōn sōlum ovēs pāstōrum edunt, sed etiam pāstōrēs ipsōs! Nōn bēstia, sed homō est pāstor; leōnēs autem nōn sōlum aliās bēstiās, sed etiam hominēs edunt. Ferae et hominēs amīcī nōn sunt. Canis amīcus hominis est, ea bēstia fera nōn est.
Aliae bēstiae sunt avēs, aliae piscēs. Aquila est magna avis fera, quae parvās avēs capit et ēst. Avēs in āere volant. Piscēs in aquā natant. Hominēs in terrā ambulant. Avis duās ālās habet. Homō duōs pedēs habet. Piscis neque ālās neque pedēs habet. Avis quae volat ālās movet. Homō quī ambulat pedēs movet. Piscis quī natat caudam movet. Cum avis volat, ālae moventur. Cum homō ambulat, pedēs moventur. Cum piscis natat, cauda movētur. Quī ambulat vestīgia in terrā facit. Quī volat aut natat vestīgia nōn facit.
Koń i osioł, lew i wilk, pies i owca są zwierzętami. Lew i wilk są dzikimi zwierzętami, które inne zwierzęta chwytają i zjadają. W Afryce jest wiele lwów. Pasterze w Afryce boją się lwów, ponieważ lwy nie tylko zjadają owce pasterzy, lecz także samych pasterzy! Nie zwierzęciem, lecz człowiekiem jest pasterz; lwy zatem nie tylko inne zwierzęta, lecz także ludzi zjadają. Dzikie zwierzęta i ludzie nie są przyjaciółmi. Pies jest przyjacielem człowieka, nie jest dzikim zwierzęciem.
Innymi zwierzętami są ptaki, innymi ryby. Orzeł jest wielkim dzikim ptakiem, który małe ptaki łapie i zjada. Ptaki latają w powietrzu. Ryby pływają w wodzie. Ludzie chodzą po ziemi. Ptak ma dwa skrzydła. Człowiek ma dwie nogi. Ryba nie ma ani skrzydeł, ani nóg. Ptak, który lata rusza skrzydłami. Człowiek, który chodzi rusza nogami. Ryba, która pływa rusza ogonem. Gdy ptak lata, ruszają się skrzydła. Gdy człowiek spaceruje, nogi się ruszają. Gdy ryba pływa, ogon się rusza. Kto chodzi, zostawia ślady na ziemi.Kto lata lub pływa, nie zostawia śladów.
In hortō et in silvā multae avēs sunt. Canis avēs, quae inter arborēs volant, aspicit. Canis ipse nōn volat, nam canis ālās nōn habet. Canis volāre nōn potest. Neque pāstor volāre potest. Pāstor duōs pedēs habet, itaque pāstor ambulāre potest. Hominēs ambulāre possunt, quod pedēs habent, neque volāre possunt, quod ālās nōn habent.
W ogrodzie i w lesie są liczne ptaki. Pies ptaki, które między drzewami latają, spostrzega. Sam pies nie lata, albowiem pies nie ma skrzydeł. Pies nie może latać. Ani pasterz nie może latać. Pasterz ma dwie nogi, przeto pasterz może chodzić. Ludzie mogą chodzić, ponieważ mają nogi, i nie mogą latać, ponieważ nie mają skrzydeł.
Mercurius autem ut avis volāre potest, nam in pedibus et in petasō eius ālae sunt. Mercurius nōn homō, sed deus est. Mercurius est deus mercātōrum. (Mercātor est homō quī emit et vēndit.) Mercurius imperia deōrum ad hominēs portat, is enim nūntius deōrum est.
Piscēs neque volāre neque ambulāre possunt. Piscēs in aquā natāre possunt. Etiamne hominēs natāre possunt? Aliī hominēs natāre possunt, aliī nōn possunt. Mārcus et Quīntus natāre possunt, Iūlia nōn potest.
Merkury zaś jak ptak może latać, albowiem na stopach jego i na kapeluszu są skrzydła. Merkury nie jest człowiekiem, lecz bogiem. Merkury jest bogiem kupców. (Kupiec to człowiek, który kupuje i sprzedaje.) Merkury niesie rozkazy bogów do ludzi. on jest bowiem posłańcem bogów.
Ryby ani latać, ani chodzić nie mogą. Ryby mogą pływać w wodzie. Czy ludzie także mogą pływać? Jedni ludzie umieją pływać, inni nie umieją. Marek i Kwintus umieją pływać, Julia nie umie.
Połącz w pary słowa z pasującymi do nich zdaniami.
est magna avis fera., in aquā natant., leōnem timet., est nūntius deōrum., duās ālās habet., est magnum mare., in terrā ambulant., deus maris est., amīcus hominis est., magnum flūmen est.
| Pāstor | |
| Aquila | |
| Canis | |
| Avis | |
| Piscēs | |
| Hominēs | |
| Mercurius | |
| Neptūnus | |
| Padus | |
| Ōceanus |
Bēstiae et hominēs II
Neptūnus natāre potest; is enim deus maris est. (Ōceanus est magnum mare.) Mercurius et Neptūnus deī Rōmānī sunt. Rōmānī et Graecī deōs multōs habent. Hominēs deōs neque vidēre neque audīre possunt. Deī ab hominibus neque vidēri neque audīri possunt.
Padus magnum flūmen est. In eō flūmine multī sunt piscēs. Piscēs in aquā flūminis natant. In flūminibus et in maribus magnus numerus piscium est. Flūmina et maria plēna sunt piscium. Hominēs multōs piscēs capiunt. Nēmō piscēs fluminum et marium numerāre potest. Piscēs numerārī nōn possunt.
Neptun umie pływać, on jest bowiem bogiem morza. (Ocean jest wielkim morzem. Neptun i Merkury są bogami rzymskimi. Rzymianie i Grecy mają wielu bogów. Ludzie nie mogą bogów ani zobaczyć, ani usłyszeć. Bogowie przez ludzi nie mogą być ani widziani, ani słyszani.
Pad jest wielką rzeką. W tej rzece jest wiele ryb. Ryby pływają w wodzie rzeki. W rzekach i w morzach jest wielka liczba ryb. Rzeki i morza są pełne ryb. Ludzie łowią wiele ryb. Nikt nie może zliczyć ryb rzek i mórz. Ryby nie mogą być policzone.
Piscēs in aquā vīvunt, neque in terrā vīvere possunt, nam piscēs in āere spīrāre nōn possunt. Homō sub aquā spīrāre nōn potest. Homō vīvit, dum spīrat. Quī spīrat vīvus est, quī nōn spīrat est mortuus. Homō mortuus neque vidēre neque audīre, neque ambulāre neque currere potest. Homō mortuus sē movēre nōn potest. Cum homō spīrat, anima in pulmōnēs intrat et rūrsus ex pulmōnibus exit. Anima est āēr quī in pulmōnēs dūcitur. Quī animam dūcit animal est. Nōn sōlum hominēs, sed etiam bēstiae animālia sunt. Alia animālia in terrā vīvunt, alia in marī.
Ryby żyją w wodzie i nie mogą żyć na ziemi, ponieważ ryby nie mogą oddychać w powietrzu. Człowiek nie może oddychać pod wodą. Człowiek żyje dopóki oddycha. Kto oddycha, jest żywy, kto nie oddycha, jest martwy. Człowiek martwy ani widzieć, ani słyszeć, ani chodzić, ani biegać nie może. Człowiek martwy nie może się ruszać. Gdy człowiek oddycha, oddech wchodzi do płuc i znowu z płuc wychodzi. Oddech to powietrze, które jest prowadzone do płuc. Kto oddycha, jest istotą żyjącą. Nie tylko ludzie, lecz także zwierzęta są istotami żyjącymi. Inne zwierzęta żyją na ziemi, inne w morzu.
Sine animā nēmō potest vīvere. Homō quī animam nōn dūcit vīvere nōn potest. Spirāre necesse est hominī. Ēsse quoque hominī necesse est, nēmō enim sine cibō vīvere potest. Necesse est cibum habēre. Pecūniam habēre necesse est, nam quī pecūniam nōn habet cibum emere nōn potest. Sine pecūniā cibus emī nōn potest. Necesse nōn est gemmās habēre, nēmō enim gemmās ēsse potest. Gemmae edī nōn possunt; sed quī gemmās suās vēndit pecūniam facere et cibum emere potest. Mercātor quī ōrnāmenta vēndit magnam pecūniam facit. Fēminae quae pecūniam facere volunt ōrnāmenta sua vēndunt.
Avēs nīdōs faciunt in arboribus; nīdī eārum inter rāmōs et folia arborum sunt. Aquilae in montibus nīdōs faciunt. In nīdīs sunt ōva. Avēs ōva pariunt, ex quibus parvī pullī exeunt. Canis nōn ōva, sed pullōs vīvōs parit. Fēminae līberōs pariunt.
Bez powietrza nikt nie może żyć. Człowiek, który nie oddycha, nie może żyć. Oddychanie jest konieczne dla człowieka. Jedzenie także jest konieczne dla człowieka, nikt bowiem nie może żyć bez pożywienia. Konieczne jest mieć pożywienie. Konieczne jest mieć pieniądze, albowiem kto nie ma pieniędzy, nie może kupić pożywienia. Bez pieniędzy pożywienie nie może być kupione. Nie konieczne jest posiadanie kamieni szlachetnych, nikt bowiem nie może ich jeść. Kamienie szlachetne nie mogą być jedzone; lecz kto sprzedaje swoje klejnoty może zarobić pieniądze i kupić pożywienie. Kupiec, który sprzedaje biżuterię zarabia dużo pieniędzy. Kobiety, które chcą zarobić pieniądze, sprzedają swoją biżuterię.
Ptaki robią gniazda na drzewach; ich gniazda są między gałęziami i liśćmi drzew. Orły w górach budują gniazda. W gniazdach są jaja. Ptaki znoszą jaja, z których wychodzą małe pisklęta. Pies nie jaja, lecz żywe szczeniaki rodzi. Kobiety rodzą dzieci.
Uzupełnij tekst właściwymi wyrazami.
deus, avēs, pulmōnēs, vīvus, piscēs, nēmō, volant, bēstiae, mortuus, pedēs, potest, necesse, natant, spīrat, hominēs, movet, ālās
Leō et aquila .................... sunt. Virī et feminae .................... sunt. Mercurius nōn homō, sed .................... est. In aquā sunt ..................... In āere sunt ..................... Quid agunt piscēs et avēs? Piscēs in aquā ...................., avēs in āere ..................... Avis duās .................... habet, itaque avis volāre ..................... Avis quae volat ālās ..................... Cum homō ambulat, .................... moventur. Cum homō ...................., anima in .................... intrat. Homō quī spīrat .................... est, quī nōn spīrat .................... est. Nam sine animā .................... vīvere potest. Spīrāre hominī .................... est.
Tekst pochodzi z Hans H. Orberg, Lingua Latina per se illustrata, Familia Romana, Montella 2011.
Wybierz zdanie, które NIE oddaje treści obrazka.
- Parvus avis ālās habet.
- Avis in rāmō est.
- Aquila est magna avis fera.
Przenieś pytania w odpowiednie miejsce.
Nūntius deōrum est., Avēs., Inter rāmōs et folia arborium sunt., Mercātōrēs emunt et vēndunt., Magnum mare est.
Quis est Mercurius? odpowiedź: ..........................................................................
Ubi sunt nīdī avium? odpowiedź: ..........................................................................
Quae bēstiae ōva pariunt? odpowiedź: ..........................................................................
Quid est Ōceanus Atlanticus? odpowiedź: ..........................................................................
Quid agunt mercātōrēs? odpowiedź: ..........................................................................
Połącz w pary pojęcia z ich definicjami.
teren, na którym kolekcjonuje się rośliny drzewiaste., średniowieczny traktat zoologiczny., nauka o chorobach układu oddechowego., medyczny przyrząd pomiarowy do wyznaczania objętości oddechowych płuc.
| Arboretum | |
| Pulmonologia | |
| Spirometr | |
| Bestiariusz |
Słowniki
Słownik łacińsko‑polski
(łac.), teren, na którym kolekcjonuje się rośliny drzewiaste (drzewa, krzewy, krzewinki i pnącza), pochodzące z różnych stref klimatycznych.
(łacina średniow. bestiarium, fizjologus), zazwyczaj iluminowane dzieło wierszem albo prozą, opisujące, z alegorycznym komentarzem moralizującym, wygląd i zachowanie zwierząt prawdziwych i bajecznych; uważane w średniowieczu za traktaty zoologiczne i źródło nauki moralnej, cieszyły się wielką popularnością.
tytuł dzieła greckiego nieznanego autora, które powstało zapewne w Aleksandrii między II a IV w., a zawiera opowieści czysto fantastyczne, dotyczące roślin, zwierząt i minerałów, rzeczywistych i bajecznych (np. jednorożec, feniks), Podawane objaśnienia mają często charakter chrześcijańskiej alegorii.
(łac.) nauka o chorobach układu oddechowego.
(łac.-gr.), med. przyrząd pomiarowy do wyznaczania objętości oddechowych płuc.
(łac.) pomieszczenie do hodowli i obserwacji drobnych zwierząt (np. insektarium, terrarium), w warunkach zbliżonych do naturalnych.
Słownik łacińsko‑polski
Galeria dzieł sztuki
Bibliografia
H. H. Orberg, Lingua Latina per se illustrata, Familia Romana, Montella 2011.
Oryginalna azetka. Encyklopedia PWN, Warszawa 2016.
W. Kopaliński, Słownik mitów i tradycji kultury, Warszawa 2003.
A. Świderkówna, Słownik pisarzy antycznych, Warszawa 1982.