Bez niego nie ma zdania. Rzecz o czasowniku

1. Cele lekcji

a) Wiadomości

Uczeń:

• zna odmienne części mowy,

• zna zasady odmiany czasownika,

• wymienia formy czasownika,

• zna budowę zdania pojedynczego.

b) Umiejętności

Uczeń potrafi:

• podać przykłady form czasownika,

• odmienić czasownik w obu liczbach,

• nazwać osoby w obu liczbach czasownika,

• określać formy czasownika,

• wskazać i nazwać czasownik w zdaniu pojedynczym.

2. Metoda i forma pracy

Burza mózgów, praca indywidualna, praca w klasie, ćwiczenia fleksyjne i składniowe.

3. Środki dydaktyczne

Słownik poprawnej polszczyzny, karta pracy ucznia.

4. Przebieg lekcji

a) Faza przygotowawcza

Na początku zajęć nauczyciel prosi uczniów o przypomnienie wszystkich poznanych dotychczas części mowy. Czwartoklasiści wymienią:

czasownik,

rzeczownik,

przymiotnik,

liczebnik,

przysłówek.

Wspólnie z uczniami nauczyciel omawia cechy każdej z wymienionych części mowy.

Notatkę można zapisać w formie tabelki (karta pracy - załącznik 1).

Po przypomnieniu wiadomości dotyczących części mowy nauczyciel stawia tezę, iż spośród tych części najważniejszy jest czasownik.

Zadaniem uczniów będzie znalezienie argumentów potwierdzających to zdanie.

b) Faza realizacyjna

Nauczyciel zapisuje na tablicy przykłady czasowników, zarówno w formie osobowej, jak i nieosobowej (załącznik 2). Zadaniem uczniów jest zaznaczenie czasowników w formie osobowej kolorem zielonym, a bezokoliczników kolorem czarnym.

Następnie prowadzący prosi o wskazanie trzech najważniejszych cech czasowników w formie osobowej (osoba, liczba i czas).

Potem uczniowie mają za zadanie odmienić jeden czasownik z listy, według wzoru podanego w załączniku 3.

Następnie uczniowie wybierają sobie po dwa czasowniki z wcześniejszej listy (jeden czasownik osobowy i jeden bezokolicznik) i próbują zbudować zdanie pojedyncze rozwinięte.

Należy podkreślić, że powstaną tylko zdania z zastosowaniem czasownika w formie osobowej.

Po wykonaniu tego ćwiczenia nauczyciel prosi uczniów o sformułowanie wniosku dotyczącego czasownika.

Wniosek: Czasownik buduje zdanie, jest centralną i niezbędną częścią mowy w zdaniu.

Następnie prowadzący wspólnie z uczniami przygotowuje wywiad z czasownikiem. Można w tym celu wybrać grupę uczniów (najlepiej, aby byli to uczniowie dobrze radzący sobie z gramatyką), którzy będą odpowiadać na pytania pozostałych uczniów. Pytania powinny dotyczyć czasownika jako części mowy i jako części zdania (załącznik 4).

c) Faza podsumowująca

Zajęcia kończymy przeprowadzeniem wywiadu z czasownikiem. W rolę czasownika będą się wcielać osoby wyznaczone do pracy w grupie ekspertów. Aby zajęcia przebiegły sprawnie, a materiał omówiono poprawnie, warto pomóc grupie ekspertów, wspólnie zastanowić się nad odpowiedziami i sformułować je w sposób prosty, ale dokładny.

5. Bibliografia

W. Doroszewski, *Słownik poprawnej polszczyzny ,*wyd. 18, PWN, Warszawa 1994.

6. Załączniki

a) Karta pracy ucznia

Załącznik 1

Załącznik 2

ŚPIEWAĆ, RYSOWAŁ, MALOWAŁA, ĆWICZYĆ, BIEGAŁYŚMY, FRUWAŁ, BĘDĘ ODPOCZYWAŁA, POSZLI, OGLĄDA, MYŚLĄ, NAZBIERAŁO, WYPOŻYCZYŁY

Załącznik 3

Czas teraźniejszy

Czas przeszły

Czas przyszły

Załącznik 4

Pytania przydatne podczas wywiadu z czasownikiem:

1. W ilu formach może Pan występować?

2. Czy jest Pan towarzyski i posiada liczbę mnogą, czy raczej występuje Pan tylko w pojedynczej?

3. W jaki sposób Pan zmienia swoją formę?

4. Co Pan nazywa ?

5. Jaką rolę pełni Pan w zdaniu pojedynczym?

6. Z kim spośród części mowy przyjaźni się Pan najserdeczniej?

b) Notatki dla nauczyciela

W ćwiczeniu 1 uczniowie powinni umieścić następujące wpisy:

7. Czas trwania lekcji

45 minut

8. Uwagi do scenariusza

Scenariusz przeznaczony do realizacji w klasie 4.