RXgpyrLmKzi2B1

Biblioteki, księgozbiory w starożytnej Grecji i Rzymie

Ważne daty

387 p.n.e. – powstanie akademii Platońskiej

28 p.n.e. – Oktawian August zakłada w portyku świątyni Apollina na Palatynie bibliotekę

117‑138 n.e. – powstanie biblioteki Hadriana

1

Scenariusz lekcji dla nauczyciela

Rokta5n1tIOTP1
Scenariusz zajęć do pobrania.
Źródło: online-skills, licencja: CC0.

II. W zakresie kompetencji kulturowych. Uczeń:

6. posiada podstawową wiedzę o następujących kluczowych zjawiskach z zakresu życia publicznego i prywatnego w starożytnej Grecji i Rzymie:

3) życie domowe i rodzinne w Grecji i Rzymie (dom; rodzina; dzieci i edukacja; imiona i nazwiska greckie i rzymskie; ubiór w Grecji i Rzymie);

13. potrafi scharakteryzować i poddać interpretacji uwzględniającej właściwy kontekst kulturowy następujące kluczowe zjawiska z zakresu życia publicznego i prywatnego w starożytnej Grecji i Rzymie:

2) życie domowe i rodzinne w Grecji i Rzymie (dom; rodzina; dzieci i edukacja; imiona i nazwiska greckie i rzymskie; ubiór w Grecji i Rzymie);

Nauczysz się

charakteryzować kulturę starożytnego Rzymu;

omawiać poznane zasady funkcjonowania starożytnych bibliotek;

omawiać system zapisu dzieła na papirusowych zwojach.

Biblioteka w starożytności

Biblioteka w starożytności nie dawała czytelnikowi aż takiego komfortu w korzystaniu z dzieł wybitnych twórców jak dziś, ale pamiętać należy, że w czasach papirusówPapiruspapirusów warunki kopiowania i rozpowszechniania oraz przechowywania tekstów były zupełnie inne niż dzisiaj. Odmienne były też zasady działania bibliotek, które wywodziły się z prywatnych księgozbiorów, powstawały poprzez fundację bogatego patrona lub naturalnie tworzyły się przy ośrodkach naukowych i szkołach.

RaNVZSnS5zNHy1
Fotografia nieznanego autora przedstawia ruiny starożytnej budowli Biblioteki Hadriana. Budynek składa się ze ścian oraz z kolumnady. Na samym dole pomiędzy kolumnami widoczne są rzeźby przedstawiające kobiety. W tle za ruinami znajdują się brązowe mury.
Ruiny starożytnej budowli Biblioteki Hadriana, Monastiraki, Ateny, Grecja, online-skills, CC BY 3.0
R1CkeG2qI2HwM1
Fotografia nieznanego autora przedstawia widok na Forum Trajana w Rzymie. Znajdują się na nim ruiny kolumnady. W tle przedstawione są współczesne budynki. Zdjęcie wykonano w nocy.
Forum Trajana, Rzym, Włochy, online-skills, CC BY 3.0
R1cfL7LHGNrDF1
Czarno-biała ilustracja przedstawia wnętrze biblioteki Aleksandryjskiej. Przy stole siedzą mężczyźni zajęci czytaniem. Pozostałe osoby porządkują zasoby układając zwoje na półkach.
Biblioteka Aleksandryjska, [w:] „Memory of Mankind”, New Castle, DE: Oak Knoll Press, 2001, online-skills, CC BY 3.0
RzGW4w94vrW1j1
Fotografia nieznanego autora przedstawia widok na ruiny biblioteki Celsusa w Efezie oraz na pomnik Celsusa, który znajduje się na pierwszym planie.Został on przedstawiony jako mężczyzna w podeszłym wieku. Rzeźba ukazuje go siedzącego w długiej todze.
Ruiny Biblioteki Celsusa w Efezie, online-skills, CC BY 3.0
RvVAgPKwtG7461
Fotografia nieznanego autora przedstawia zwój papirusu leżący na kamiennej posadzce.
Zwój papirusowy, online-skills, CC BY 3.0
RnaNGIfn9IiFA1
Fotografia nieznanego autora przedstawia monetę z wizerunkiem Trajana. Cesarz pokazany jest z profilu. Wokół niego znajdują się łacińskie inskrypcje.
Moneta z wizerunkiem cesarza Trajana, kolekcja prywatna, online-skills, CC BY 3.0
R1eh5hGTAJ7c41
Fotografia przedstawia widok współczesny na Forum Romanum – ruiny jednego z ważniejszych miejsc dla starożytnego Rzymu. Fotografia została wykonana z oddali. W centrum znajdują się pozostałości po kompleksie budynków – głównie są to kolumny oraz fundamenty. Pomiędzy ruinami budynków widoczne są tereny zielone. Na drugim planie znajdują się nowożytne budowle. Fotografia została wykonana w lekko zachmurzony dzień.
Forum Romanum, Rzym, online-skills, CC BY 3.0
R11PFVhja8K2g1
Ilustracja nieznanego autora przedstawia dwóch mężczyzn stojących między kolumnami. Mężczyźni są ubrani w szaty. Jeden z nich trzyma w dłoni zwój papirusu. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Historia greckich bibliotek zaczyna się, gdy starożytni władcy – tyrani – nabierają w VI w. p. n. e. zwyczaju gromadzenia imponujących księgozbiorów. Wśród pierwszych tego typu przybytków wymienić można księgozbiór tyrana Polikratesa na wyspie Samos z VI w. p. n. e. oraz księgozbiór Pizystrata w Atenach datowany na 660-528 r. p. n. e. księgozbiory powstawały też na zasadzie prywatnych kolekcji. Biblioteka w starożytności przypominała dzisiejszą czytelnię, gdyż z książek korzystano na miejscu, bez zabierania ich do domu.
Dwóch starożytnych Greków, jeden z nich ze zwojem papirusowym w czasie pogawędki przy kolumnach świątyni, (ilustracja stylizowana na antyczną), online-skills, CC BY 3.0
RVEn9PQfv9h6L1
Fotografia nieznanego autora przedstawia widok na bibliotekę Hadriana. Na pierwszym planie znajdują się masywne kolumny budynku. Mają one szary kolor. W tle widoczny jest budynek o kremowych ścianach. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Biblioteki powstawały – co jest zupełnie naturalnym zjawiskiem – przy szkołach i ośrodkach naukowych, a ich charakter często wypływał ze specyfiki działalności naukowej prowadzonej w danym miejscu. Na wyspie Rodos, która słynęła ze szkoły wymowy gromadzono przede wszystkim dzieła z zakresu retoryki, zaś na wyspie Kos funkcjonowała szkoła medyczna, dla której potrzeb dzieła gromadzono w gmachu bibliotecznym ufundowanym przez Gajusza Stertiniusza Ksenofonta, który był lekarzem cesarza Klaudiusza. W Atenach istniała szkoła wyższa, zwana Stoa Hadriana, powstałą w latach 131-132 n. e., która posiadała własną bibliotekę, zwaną Biblioteką Hadriana.
Biblioteka Hadriana, Ateny, Grecja, online-skills, CC BY 3.0
RYub7EfdU48Rm1
Fotografia nieznanego autora przedstawia posąg Platona. Został on pokazany jako mężczyzna w podeszłym wieku. Siedzi w todze trzymając zwój papirusu. W tle widoczna jest rzeźba kobiety z koroną, tarczą i włócznią. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. W starożytnej Grecji podstawą powstawania cennych księgozbiorów były często prywatne kolekcje. Wiadomo, że księgi gromadził Eurypides, jeden ze słynnej trójki greckich tragików, który na pewno nie był wyjątkiem wśród starożytnych filozofów, myślicieli i pisarzy. Swój księgozbiór zgromadził Platon, a gdy przeniósł go do założonej przez siebie Akademii, powstało coś na kształt biblioteki uniwersyteckiej. Uczeń Platona, Arystoteles, zasłynął z tego, że gromadził książki w sposób planowy i układał je według określonego porządku, metodycznie, zgodnie z przyjętym kluczem.
Autor nieznany, „Posąg Platona”, Akademia Ateńska, Grecja, online-skills, CC BY 3.0
ROiC67RXCdfmQ1
Fotografia nieznanego autora przedstawia posąg Gajusza Juliusza Cezara. Został on przedstawiony jako mężczyzna w średnim wieku. Cezar ubrany jest w zbroję. W jednej dłoni trzyma berło, drugą dłoń ma wyciągniętą przed siebie. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Pomysł stworzenia biblioteki publicznej pochodził nie od kogo innego, jak od Gajusza Juliusza Cezara, który przekazał i zlecił do realizacji swój projekt Terencjuszowi Warronowi, ale nie doczekał jego realizacji. Po śmierci najsłynniejszego z władców Rzymu pomysł podjął Azyniusz Pollion, który stworzył pierwszą bibliotekę mogącą nosić miano publicznej. Była ona usytuowana w tak zwanym Atrium Libertatis (Atrium Wolności) na Forum Romanum.
Autor nieznany, „Gajusz Juliusz Cezar”, Neapol, Włochy, online-skills, CC BY 3.0
R2v8VBcihWV0Z1
Fotografia nieznanego autora przedstawia posąg Augusta, który nosi nazwę „August prima porta”. Został on pokazany jako młody mężczyzna o atletycznej budowie ciała. Ubrany jest w zbroję. Prawą dłoń ma uniesioną do góry. Przy jego nodze znajduje się nagi chłopiec ze skrzydłami. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Prawdziwym entuzjastą idei publicznych bibliotek był Oktawian August. W 28 r. p. n. e. otworzył na Palatynie bibliotekę przy świątyni Apollina – nosiła ona nazwę Bibliotheca Palatina. Kolejnym jego osiągnięciem było stworzenie i wyposażenie gmachu znanego jako Bibliotheca Octavia, zlokalizowanego na Polu Marsowym w portyku zbudowanym na cześć siostry Oktawiana – portyku Oktawii.
Autor nieznany, „August prima porta”, I w. n. e., Muzeum Watykańskie, wikimedia.org, domena publiczna
RVvvLTgH8YMQL1
Ilustracja interaktywna przedstawia posąg cesarza Trajana. Został on przedstawiony jako mężczyzna w średnim wieku. Cesarz Trajan ubrany jest w zbroję. W jednej dłoni trzyma zwój, drugą dłoń ma uniesioną w górę. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje 1.

Oktawiusz zainspirował do tworzenia publicznych bibliotek władców w przyszłości. Tyberiusz założył bibliotekę przy świątyni Augusta, Trajan stworzył piękny gmach biblioteczny na Forum Trajana – była to Bibliotheca Ulpia, twórcą biblioteki był również Hadrian. W czasach Konstantyna Wielkiego Rzym dysponował aż 28 bibliotekami. Powstawanie bibliotek w dużej mierze zależało od woli fundatora, który przeznaczał fundusze na budowę biblioteki oraz jej odpowiednie wyposażenie.

Autor nieznany, „Posąg cesarza Trajana”, Rzym, Włochy online-skills, CC BY 3.0

Zadania

R1SzEnc7Xn3SI
Ćwiczenie 1
Starożytni władcy Grecji, którzy zaczęli gromadzić księgozbiory i dali początek instytucji biblioteki publicznej, to: Możliwe odpowiedzi: 1. cezarowie, 2. tyrani, 3. hoplici

Starożytni władcy Grecji, którzy zaczęli gromadzić księgozbiory i dali początek instytucji biblioteki publicznej, to:

  • cezarowie
  • tyrani
  • hoplici
RRtdDKyrt7Wc7
Ćwiczenie 2
Przy świątyni Apollina powstała: Możliwe odpowiedzi: 1. Bibliotheca Octaviana, 2. Bibliotheca Ulpia, 3. Bibliotheca Palatina

Przy świątyni Apollina powstała:

  • Bibliotheca Octaviana
  • Bibliotheca Ulpia
  • Bibliotheca Palatina
R1EMDWBTwJz6S
Ćwiczenie 3
Połącz w pary imiona oraz dokonania: Imię: Gajusz Stertiniusz Ksenofont Możliwe odpowiedzi: 1. ufundował gmach biblioteczny dla szkoły medycznej na wyspie Kos, 2. założył bibliotekę w portyku świątyni Apollina, 3. zgromadził w Atenach imponujący księgozbiór, 4. założył w Rzymie pierwszą bibliotekę publiczną. Imię: Pizystrat Możliwe odpowiedzi: 1. ufundował gmach biblioteczny dla szkoły medycznej na wyspie Kos, 2. założył bibliotekę w portyku świątyni Apollina, 3. zgromadził w Atenach imponujący księgozbiór, 4. założył w Rzymie pierwszą bibliotekę publiczną. Imię: Gajusz Azyniusz Polio Możliwe odpowiedzi: 1. ufundował gmach biblioteczny dla szkoły medycznej na wyspie Kos, 2. założył bibliotekę w portyku świątyni Apollina, 3. zgromadził w Atenach imponujący księgozbiór, 4. założył w Rzymie pierwszą bibliotekę publiczną. Imię: Oktawian August Możliwe odpowiedzi: 1. ufundował gmach biblioteczny dla szkoły medycznej na wyspie Kos, 2. założył bibliotekę w portyku świątyni Apollina, 3. zgromadził w Atenach imponujący księgozbiór, 4. założył w Rzymie pierwszą bibliotekę publiczną.

Połącz w pary imiona oraz dokonania:

założył bibliotekę w portyku świątyni Apollina, zgromadził w Atenach imponujący księgozbiór, założył w Rzymie pierwszą bibliotekę publiczną, ufundował gmach biblioteczny dla szkoły medycznej na wyspie Kos

Gajusz Stertiniusz Ksenofont  
Pizystrat  
Gajusz Azyniusz Polio  
Oktawian August  
RdpcOcwq3xpi3
Ćwiczenie 4
Twórcą słynnej Akademii nie był: Możliwe odpowiedzi: 1. Platon, 2. Arystoteles, 3. August

Twórcą słynnej Akademii nie był:

  • Platon
  • Arystoteles
  • August
RXIhztKjHhIkj
Ćwiczenie 5
Połącz w pary terminy i wyjaśnienia. Termin: umbicillus Możliwe odpowiedzi: 1. koniec zwoju książkowego, drążek, do którego przymocowywano papirus, 2. puszka, pudełko, w którym przechowywano zwoje papirusowe, 3. tytuł książki, 4. kodeks, forma książki z pociętymi kartami. Termin: titulus Możliwe odpowiedzi: 1. koniec zwoju książkowego, drążek, do którego przymocowywano papirus, 2. puszka, pudełko, w którym przechowywano zwoje papirusowe, 3. tytuł książki, 4. kodeks, forma książki z pociętymi kartami. Termin: scrinium Możliwe odpowiedzi: 1. koniec zwoju książkowego, drążek, do którego przymocowywano papirus, 2. puszka, pudełko, w którym przechowywano zwoje papirusowe, 3. tytuł książki, 4. kodeks, forma książki z pociętymi kartami. Termin: codicillus Możliwe odpowiedzi: 1. koniec zwoju książkowego, drążek, do którego przymocowywano papirus, 2. puszka, pudełko, w którym przechowywano zwoje papirusowe, 3. tytuł książki, 4. kodeks, forma książki z pociętymi kartami.

Połącz w pary terminy i wyjaśnienia.

puszka, pudełko, w którym przechowywano zwoje papirusowe, koniec zwoju książkowego, drążek, do którego przymocowywano papirus, kodeks, forma książki z pociętymi kartami, tytuł książki

umbicillus  
titulus  
scrinium  
codicillus  
R1D5rE7C9lnd3
Ćwiczenie 6
Strona papirusu, którą zapisywano i która po jego zwinięciu znajdowała się wewnątrz zwoju to: Możliwe odpowiedzi: 1. recto, 2. verso, 3. index

Strona papirusu, którą zapisywano i która po jego zwinięciu znajdowała się wewnątrz zwoju to:

  • recto
  • verso
  • index
RQ1vkRmusGfu11
Ćwiczenie 7
Za czasów Konstantyna Wielkiego Rzym posiadał: Możliwe odpowiedzi: 1. 28 bibliotek 2. 33 bilioteki 3. 15 bibliotek 4. 3 biblioteki

Dopasuj podpisy do obrazów:

Oktawian August, twórca dwóch punblicznych bibliotek, Biblioteka Aleksandryjska, rycina współczesna, Biblioteka Celsusa w Efezie, Platon, twórca Akademii

.................
.................
.................
.................

Słowniki

Słownik pojęć

Recto
Recto

stronica karty, manuskryptu, którą czyta się najpierw, stronica w książce oznaczona numerem nieparzystym .

Verso
Verso

odwrotna strona karty, manuskryptu, którą czyta się po stronicy zwanej recto, stronica w książce oznaczona numerem parzystym.

Papirus
Papirus

używany w starożytności materiał pisarski otrzymywany z rdzenia cibory papierowej, sklejany w długie pasy, przechowywany w zwojach.

Wolumen
Wolumen

w znaczeniu introligatorskim tom, bez względu na to, czy zawiera część, całość dzieła lub kilka dzieł (albo tomów w znaczeniu wydawniczym).

Kodeks
Kodeks

księga rękopiśmienna, zazwyczaj pergaminowa, zdobiona ilustracjami .

Polikarates
Polikarates

żyjący w VI w. p.n.e. tyran wyspy Samos, dzięki któremu rozwinęłą się ona gospodarczo i militarnie. Ginie z ręki Persów.

Pizystrat
Pizystrat

żyjący w VI w. p.n.e. tyran Aten. Uznawany za dobrego władcę, za którego miasto funkcjonowało w dobrobycie.

Gajusz Juliusz Cezar
Gajusz Juliusz Cezar

ur. 13 VII 100 p.n.e., zm. 15 III 44 r. p.n.e., Rzym, wódz i polityk rzymski.

Słownik łacińsko‑polski

RmH4geJhCfytfm73c9fe65834fec23_00000000000121
Słownik łacińsko-polski.
Źródło: online skills, licencja: CC0.
m73c9fe65834fec23_0000000000012

Galeria dzieł sztuki

R1YNKSaAveGnd1
Fotografia nieznanego autora przedstawia posąg Platona. Został on pokazany jako mężczyzna w podeszłym wieku. Siedzi w todze trzymając zwój papirusu.
Autor nieznany, „Posąg Platona”, Akademia Ateńska, Grecja, online-skills, CC BY 3.0
RFd7arI3H4CVO1
Fotografia nieznanego autora przedstawia posąg Gajusza Juliusza Cezara. Został on przedstawiony jako mężczyzna w średnim wieku. Cezar ubrany jest w zbroję. W jednej dłoni trzyma berło, drugą dłoń ma wyciągniętą przed siebie.
Autor nieznany, „Gajusz Juliusz Cezar”, Neapol, Włochy online-skills, CC BY 3.0
R1cYXwsIRXc8F1
Fotografia nieznanego autora przedstawia posąg Augusta, który nosi nazwę „August prima porta”. Został on pokazany jako młody mężczyzna o atletycznej budowie ciała. Ubrany jest w zbroję. Prawą dłoń ma uniesioną do góry. Przy jego nodze znajduje się nagi chłopiec ze skrzydłami.
Autor nieznany, „August prima porta”, I w. n. e., Muzeum Watykańskie, wikimedia.org, domena publiczna
R1E1LIodNZnyl1
Ilustracja interaktywna przedstawia posąg cesarza Trajana. Został on przedstawiony jako mężczyzna w średnim wieku. Cesarz Trajan ubrany jest w zbroję. W jednej dłoni trzyma zwój, drugą dłoń ma uniesioną w górę.
Autor nieznany, „Posąg cesarza Trajana”, Rzym, Włochy online-skills, CC BY 3.0

Bibliografia

L. Winniczuk, Ludzie, zwyczaj, obyczaje starożytnej Grecji i Rzymu, Warszawa 2006.

Słownik łacińsko‑polski. opr. K. Kumaniecki, Warszawa 1997.

J‑N. Robert, Rzym. Przewodnik po cywilizacji, Warszawa 2007.

W. Kopaliński, Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych, Warszawa 2014.

K. Kumaniecki, Historia kultury starożytnej Grecji i Rzymu, Warszawa 1988.