BMI – do czego służy?
Mierzenie różnych fizycznych i biologicznych wskaźników naszych organizmów ma duży wpływ na to, jak długo będziemy mogli cieszyć się dobrą kondycją i zdrowiem. Jedynym z takim pomiarów jest wyznaczanie wskaźnika BMIBMI - body mass index [czyt. bady mas indeks]. O tym, co on dokładnie oznacza i jak go obliczyć, dowiesz się z tego e‑materiału.
Przygotowując się do tych zajęć poszukaj w dostępnych Ci źródłach informacji na temat chorób cywilizacyjnych, w szczególności dotyczących problemów z masą ciała, a także konsekwencji dla zdrowia, jakie mogą z nich wynikać.
wyjaśniać do czego służy BMI i jak go obliczyć,
wskazywać zalety i wady wskaźnika BMI,
wymieniać choroby, których można unikąć posiadając wiedzę na temat BMI.
1. BMI – znaczenie i sposób obliczania
Historia BMI rozpoczęła się w 1832 roku za sprawą belgijskiego matematyka Adolfa Quetelet [czyt. kłetele]. Wyjechał on na studia do Francji, a po powrocie z nich stał się sławny w swoim państwie, m.in. tworząc Królewskie Obserwatorium Astronomiczne. W swojej pracy naukowej zajmował się pomiarami cech fizycznych człowieka oraz statystykąIndeks górny 11 Indeks górny koniec11.
Współczesna nazwa została wprowadzona jednak dopiero w 1972 roku. Zrobił to Ancel Keys [czyt. ansel kis]Indeks górny 22 Indeks górny koniec22.
Wskaźnik BMI obliczamy ze wzoru:
Jest to wskaźnik, który pozwala na wstępną diagnozę naszego organizmu pod względem prawidłowości jego masy. Możemy go traktować jako punkt wyjścia do dalszej pracy nad własnym zdrowiem, dobrym samopoczuciem i kondycją.
Jeżeli wyliczona wartość wskazuje na nieprawidłową wagę, możemy ten fakt zweryfikować dodatkowo, np. poprzez szczegółowy pomiar masy lub procentowej zawartości w organizmie mięśni, tkanki tłuszczowej, kości i wody. Jeżeli zdecydujemy się go przeprowadzić u lekarza lub dietetyka, możemy liczyć, że jednocześnie dostaniemy wskazówki odnośnie dalszego sposobu odżywiania, ewentualnie koniecznych badań, np. krwi. Obliczenia BMI możemy dokonać również samodzielnie przy pomocy wagi, która jednocześnie przeprowadzi analizę składu ciała. Musimy jednak mieć świadomość, że urządzenie takie może mieć różny poziom dokładności, w zależności od producenta, ceny, jakości wykonania. Część takich wag możemy połączyć bezprzewodowo z telefonem, a po zainstalowaniu odpowiedniej aplikacji, regularne pomiary pozwolą nam samodzielnie prowadzić statystykę omawianych danych.
Oprócz BMI, istnieją także inne uogólniające pomiary, mogące wskazać prawidłowość naszej wagi lub sylwetki. Na przykład wskaźnik WHR (waist‑hip ratio) [czyt. wejst‑hip ratjo], obrazujący stosunek obwodu talii do obwodu bioder, pozwalający określić w przybliżeniu rozłożenie tkanki tłuszczowej. Podobnie jak BMI nie wskaże nam on jednak, ile jej jest procentowo.
Obliczymy go ze wzoru: WHR = obwód talii/obwód bioder (w tym przypadku jednostka nie ma znaczenia). Obliczenie WHR pozwala nam dodatkowo, w pewnym stopniu podobnie do BMI, oszacować ryzyko chorób związanych z otyłością.
Więcej na temat pomiarów dowiesz się z poniższej animacji.
Film dostępny pod adresem /preview/resource/RYDeMGwdmFodN
W animacji najpierw jest mowa o pomiarach w naukach ścisłych i medycynie. Później znajdziemy informacje o wskaźniku BMI, o wadze analitycznej i aplikacjach służących do pomiarów wskaźników ludzkiego ciała.
BMI posiada swoje ograniczenia. Jest on użyteczny przede wszystkim do badania osób dorosłych, z zastrzeżeniem, że lepiej oddaje rzeczywistość przy badaniu dużych populacjiIndeks górny 33 Indeks górny koniec33.
Efekt proporcjonalności wzrostu do kwadratu masy ciała nie w pełni zachodzi natomiast u dzieci i młodzieży - w tym przypadku potęga w mianowniku waha się od poniżej 2 do 3, jeżeli ma być zachowana ta proporcjaIndeks górny 44 Indeks górny koniec44.
Pamiętajmy, że BMI, tak jak to pokazano na animacji przy porównaniu osoby otyłej i sportowca, nie wskazuje nam procentowej zawartości tkanki tłuszczowej, która jest przyczyną chorób związanych z otyłością. Innymi słowy, trzeba pamiętać, że sam pomiar masy lub jej relacji do wzrostu może być pomiarem wstępnym, ale nie ostatecznym.
2. Przyczyny zaburzeń prawidłowej wagi
Wiele osób na całym świecie ma problemy z utrzymaniem prawidłowej wagi,
a co za tym idzie kondycji fizycznej. Problem ten jest zróżnicowany nie tylko z uwagi na wiek czy rodzaj wykonywanej pracy, ale również z uwagi na ogólną charakterystykę otoczenia, w którym dana osoba żyje. Na przykład, problem otyłości w większym stopniu dotyczy państw wysoko rozwiniętych niż rozwijających się. Jest to oczywiście pewne uogólnienie, gdyż wpływ na daną populację ma także m.in. to, jakie są tradycyjne wzorce odżywiania w danej kuchni. Jakkolwiek w epoce globalizacji następuje duże przenikanie się kultur, również pod względem sposobów odżywiania, to jednak większość osób bez problemu wskaże przynajmniej kilka cech charakterystycznych kuchni innych narodów, jednocześnie podkreślając ulubione potrawy własnej.
Więcej informacji na ten temat znajdziesz w poniższej prezentacji.
Niedowaga i otyłość jako problemy cywilizacyjne
Problemy związane z nieprawidłową masą ciała nie muszą mieć podłoża chorobowego, rozumianego w sposób fizyczny. Czasami wynikają one z psychiki danej osoby, jej sposobu życia oraz tego, jakie osoby naśladuje i co chce osiągnąć.
Niewątpliwie początkowe zaburzenia o charakterze psychicznym mogą w dalszej konsekwencji prowadzić do trudnych w leczeniu chorób. Jeżeli chodzi o niedowagę, najbardziej znane, między innymi z powodu dużej uwagi mass mediów, są takie zaburzenia, jak na przykład anoreksja czy bulimia. Medialna uwaga wiąże się z tym, że często ten rodzaj problemów dotyczy osób związanych z „show biznesem”, np. modelek. Nie oznacza to, że nie może się przytrafić całkowicie anonimowej osobie.
Do czysto fizycznych konsekwencji wspomnianych problemów możemy zaliczyć np. znaczne niedobory witamin czy ogólnie zaburzenie proporcji w dostarczaniu organizmowi substancji odżywczych.
Innymi słowy, problemy, które początkowo narodziły się w umyśle, mogą osiągnąć realny wpływ na kondycję fizyczną, rozumianą w całym jej spektrum. Niedobory witamin i pierwiastków mogą w skrajnych, ale znanych powszechnie przypadkach, prowadzić np. do odwapnienia kości, w tym również zębów.
W tym kontekście zwraca się dużą uwagę na dobór diety. W ostatnim czasie, szczególnie na kanałach internetowych, pojawia się wielu propagatorów skrajnych sposobów odżywiania. Są to na przykład ekstremalne odłamy weganizmu, takie jak frutarianizm, gdzie z powodu jedzenia co do zasady wyłącznie owoców, organizm otrzymuje ogromne dawki cukrów, co w uproszczeniu może zamykać cykl błędnego koła, o którym mówimy, doprowadzając człowieka do łatwo obserwowalnych zaburzeń psychicznych, na przykład skrajnego pobudzenia.
Istnieją również diety przesunięte pod względem skrajności w przeciwną stronę. Niektóre nich są często stosowane na przykład w niektórych dietach pudełkowych, takich jak dieta ketogeniczna. Dodajmy jednak, że akurat ta dieta jest rzeczywiście zalecana przy dość nielicznych, specyficznych schorzeniach. Polega ona, dla odmiany od omówionej poprzednio, na wprowadzeniu do diety dużych ilości (nawet w granicach 80%) tłuszczów. W związku z tym, znaczną część spożywanych posiłków stanowi mięso.
Film dostępny pod adresem /preview/resource/R10hj3yayENzp
Film przedstawia wagę, na którą wchodzą stopy w białych skarpetkach. Numer zaczyna się zwiększać, aby na końcu wyświetlacz pokazał „SOS!”.
W tym miejscu przejdźmy do problemów związanych z otyłością.
Istnieją liczne czynniki sprzyjające nadwadze i otyłości. W krajach wysoko rozwiniętych jest to stosunek czasu pracy, w szczególności siedzącego, do aktywnego spędzania wolnego czasu. Łączy się to również ze sposobem żywienia i jakością spożywanych produktów. Niewątpliwie szybki tryb życia sprzyja sięganiu po tzw. „fast food” czy inną mało wartościową, za to bardzo kaloryczną żywność. Jakkolwiek w przestrzeni publicznej stopniowo pojawiają się zmiany w tym zakresie, jednak wciąż bardzo popularne są jadłodajnie serwujące hamburgery, pizze czy hot‑dogi.
W Polsce około 25% populacji cierpi na otyłość, a ponad połowa ma problemy z nadwagą.
Podsumowując, problemy związane z wagą mogą mieć zarówno charakter czysto fizyczny, jak i wywodzić się z ludzkiego umysłu. Dotyczą one populacji całego świata. Ważne jest szybkie dostrzeżenie u siebie takiego problemu, jeżeli wystąpi, a następnie podjęcie działań lub leczenia, w celu powrotu do prawidłowej wagi. W przeciwnym razie może to mieć poważne konsekwencje dla zdrowia.
Biorąc pod uwagę ogólny przekaz społeczny, w tym medialny, być może częściej spotkasz się z ostrzeżeniami związanymi z otyłością. Trzeba mieć jednak na uwadze, że również niedowaga może mieć katastrofalne dla organizmu skutki, a w niektórych wypadkach prowadzić do śmierci. Najbezpieczniejszym rozwiązaniem przy świadomym modyfikowaniu własnej wagi, jest robienie tego w konsultacji z lekarzem, dietetykiem lub trenerem.
Skutki
Wiedza na temat wskaźnika BMI (Body Mass Index) może pomóc w zapobieganiu wielu chorobom związanych z nadwagą i otyłością, takich jak:
Cukrzyca typu 2 – nadmierne spożycie kalorii i nadwaga zwiększają ryzyko cukrzycy typu 2. Ludzie z nadwagą i otyłością mają większe ryzyko zachorowania na tę chorobę, ponieważ ich organizmy mają trudności z przetwarzaniem insuliny.
Choroba serca – nadwaga i otyłość są uważane za czynniki ryzyka chorób serca. Wysoki poziom cholesterolu i nadmiar tkanki tłuszczowej wokół serca mogą prowadzić do choroby wieńcowej, miażdżycy i innych chorób sercowo‑naczyniowych.
Nadciśnienie tętnicze – wysoki poziom tłuszczu i węglowodanów w diecie może prowadzić do zwiększenia ciśnienia krwi. Nadciśnienie tętnicze może prowadzić do chorób serca, udaru mózgu i innych poważnych problemów zdrowotnych.
Choroby układu oddechowego – nadwaga i otyłość zwiększają ryzyko chorób układu oddechowego, takich jak astma i bezdech senny.
Choroby stawów – nadmiar tkanki tłuszczowej wokół stawów może prowadzić do zwiększonego ryzyka chorób stawów, takich jak artretyzm i choroba zwyrodnieniowa stawów.
Niektóre rodzaje raka – według badań osoby z nadwagą i otyłością mają większe ryzyko zachorowania na raka trzustki, jelita grubego, piersi i prostaty.
Dlatego ważne jest, aby ludzie mieli świadomość znaczenia wskaźnika BMI i starali się utrzymać odpowiednią wagę. Zdrowa dieta, regularna aktywność fizyczna i unikanie palenia papierosów to podstawowe sposoby na utrzymanie zdrowego stylu życia i zapobieganie wielu chorobom.
3. Podsumowanie
Wskaźnik BMI służy nam do wstępnego oszacowania nadwagi lub niedowagi. Obliczamy go dzieląc masę wyrażoną w kilogramach przez wzrost podniesiony do kwadratu wyrażony w metrach. Nie może on nam jednak pokazać bardziej szczegółowych aspektów, takich jak np. rozkład i zawartość procentowa tkanki tłuszczowej.
Oprócz BMI, istnieją także inne uogólniające pomiary, pomagające określić prawidłowość naszej wagi lub sylwetki.
Problemy z wagą mogą mieć różne przyczyny: psychiczne, fizyczne, wynikające ze stylu życia i diety.
Ważne jest, aby szybko diagnozować problemy z niedowagą lub nadwagą, a następnie starać się przywrócić jej właściwy poziom. Zaniedbanie tego może skutkować poważnymi chorobami.
4. Słownik
(anoreksja nerwowa, choroba anorektyczna) to zaburzenie odżywiania, charakteryzujące się nadmiernym strachem przed przybieraniem na wadze, które prowadzi do ograniczenia ilości spożywanego pokarmu i wyniszczania organizmu; objawy anoreksji obejmują nie tylko niską wagę ciała, ale także zaburzenia hormonalne, zaburzenia metaboliczne, osłabienie układu odpornościowego oraz problemy z funkcjonowaniem narządów wewnętrznych
zaburzenie odżywiania, w którym występują okresy częstych napadów objadania się, po których następują zachowania kompensacyjne, takie jak wymioty, stosowanie środków przeczyszczających lub intensywna aktywność fizyczna; osoby cierpiące na bulimię często starają się ukryć swoje zachowanie i niechętnie rozmawiają o swoich nawykach żywieniowych; bulimia prowadzi do zaburzeń metabolicznych, zaburzeń hormonalnych, zaburzeń elektrolitowych oraz uszkodzeń układu pokarmowego; zaburzenie to również wymaga profesjonalnej pomocy medycznej i psychologicznej
wskaźnik wyliczany ze wzoru zamieszczonego powyżej , dzięki któremu można wstępnie oszacować, czy dana osoba ma nadwagę, niedowagę, czy też wagę prawidłową
5. Zadania
Napisz krótką wypowiedź na temat cywilizacyjnych przyczyn problemów związanych z otyłością w państwach rozwiniętych. Zapisz ją poniżej.
Spróbuj odnaleźć w dostępnych ci źródłach inny niż wymienione w tekście wskaźnik, pozwalający na kontrolę prawidłowej masy ciała lub alternatywnie obliczenie zapotrzebowania energetycznego. Opisz go i podaj wzór obliczenia.
Notatnik
8. Bibliografia
Blackburn H., Jacobs D., Commentary: Origins and evolution of body mass index (BMI): continuing saga, [w:] „International Journal of Epidemiology” Volume 43, Issue 3, June 2014, dostępny w internecie: https://academic.oup.com/ije/article/43/3/665/2949550#57617028 [dostęp dn. 16.03.2022].
Stupnicki R., Relacje wagowo‑wzrostowe i stosowanie wskaźnika BMI u dzieci i młodzieży, dostępny w internecie: https://www.wskfit.pl/PDF/artykuly/15/15024Stupnicki.pdf [dostęp dn. 15.03.2022].
Wilkowska M., PPM – podstawowa przemiana materii, dostępny w internecie: https://dietetycy.org.pl/ppm-podstawowa-przemiana-materii/ [dostęp dn. 28.07.2022].