Bogactwo rokokowej rzeźby i dekoracji architektonicznej
Ważne daty
ok. 1720‑1780 r. – Daty trwania stylu rokoko
ok. 1711‑1728 r. – Wnoszenie Pałacyku Zwinger w Dreźnie
1735‑1740 r. – Powstają wnętrza Hotel de Soubise w Paryżu
1745‑1747 r. – Budowa rezydencji Sanssouci w Poczdamie
Scenariusz lekcji dla nauczyciela
I. Rozwijanie zdolności rozumienia przemian w dziejach sztuki w kontekście ich uwarunkowań kulturowych, środowiskowych, epok, kierunków, stylów i tendencji w sztuce. Uczeń:
10. formułuje samodzielne, logiczne wypowiedzi argumentacyjne na temat epok, kierunków, stylów i tendencji w sztuce oraz środowisk artystycznych.
1. wykazuje się znajomością chronologii dziejów sztuki, z uwzględnieniem:
d) sztuki nowożytnej (renesans, manieryzm, barok, rokoko, klasycyzm),
5. charakteryzuje i opisuje sztukę powstałą w obrębie poszczególnych epok, kierunków i tendencji;
7. łączy najistotniejsze dzieła ze środowiskiem artystycznym, w którym powstały;
II. Zapoznawanie z najwybitniejszymi dziełami w zakresie architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:
1. wymienia i rozpoznaje najbardziej znane dzieła sztuki różnych epok, stylów oraz kierunków sztuk plastycznych;
10. określa funkcję dzieła i wskazuje jej wpływ na kształt dzieła;
13. dokonuje opisu i analizy, w tym porównawczej, dzieł z uwzględnieniem ich cech formalnych:
a) w architekturze: planu, układu przestrzennego, opisu fasady i elewacji, wnętrza,
b) w rzeźbie: bryły, kompozycji, faktury, relacji z otoczeniem,
18. formułuje samodzielne, logiczne wypowiedzi argumentacyjne na temat dzieł sztuki.
2. wskazuje twórców najbardziej reprezentatywnych dzieł;
3. umiejscawia dzieła w czasie (wskazuje stulecie powstania dzieł sztuki dawnej, a w przypadku dzieł sztuki nowoczesnej i współczesnej datuje je z dokładnością do połowy wieku), w nielicznych przypadkach, dotyczących sztuki nowoczesnej i współczesnej, zna daty powstania dzieł lub datuje je z dokładnością jednej dekady;
9. identyfikuje najbardziej reprezentatywne i najsłynniejsze dzieła na podstawie charakterystycznych środków warsztatowych i formalnych oraz przyporządkowuje je właściwym autorom;
III. Zapoznawanie z dorobkiem najwybitniejszych twórców dzieł architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:
1. wymienia najistotniejszych twórców dla danego stylu lub kierunku w sztuce;
2. zna najwybitniejsze dzieła z dorobku artystycznego wybitnych przedstawicieli poszczególnych epok, kierunków i tendencji w sztuce od starożytności po czasy współczesne, z uwzględnieniem artystów schyłku XX i początku XXI wieku;
3. sytuuje twórczość artystów powszechnie uznawanych za najwybitniejszych w czasie, w którym tworzyli (z dokładnością do jednego wieku, a w przypadku twórców sztuki nowoczesnej i współczesnej – z dokładnością do połowy wieku) oraz we właściwym środowisku artystycznym;
4. łączy wybrane dzieła z ich autorami na podstawie charakterystycznych środków formalnych;
IV. Kształcenie w zakresie rozumienia i stosowania terminów i pojęć związanych z dziełami sztuki, ich strukturą i formą, tematyką oraz techniką wykonania. Uczeń:
1. definiuje terminy związane z opisem formy i struktury dzieła architektonicznego, w tym określenia dotyczące typów i elementów planów budowli, elementów konstrukcyjnych i dekoracyjnych (dekoracji fasady i wnętrza) oraz układu przestrzennego;
2. zna terminologię związaną z opisem formy i treści dzieła malarskiego, rzeźbiarskiego i graficznego, w tym m.in. nazwy formuł ikonograficznych, słownictwo niezbędne do opisu kompozycji, kolorystyki, relacji przestrzennych i faktury dzieła;
4. rozróżnia techniki sztuk plastycznych, jak:
d) techniki zdobnicze: emalia, intarsja i inkrustacja;
7. rozpoznaje i nazywa technikę artystyczną zastosowaną przy wykonywaniu dzieła;
V. Zapoznanie ze zbiorami najważniejszych muzeów i kolekcji dzieł sztuki na świecie i w Polsce, a także z funkcją mecenatu artystycznego oraz jego wpływem na kształt dzieła sztuki. Uczeń:
2. zna najistotniejszych fundatorów, mecenasów i marszandów, na których zlecenie powstawały wybitne dzieła sztuki;
3. łączy dzieło z muzeum lub miejscem (kościoły, pałace, galerie), w którym się ono znajduje;
4. łączy dzieło z fundatorem, mecenasem lub marszandem, dla którego powstało.
rozpoznawać okoliczności kształtowania się nowego stylu jakim było rokoko;
wymieniać najważniejsze dzieła rzeźbiarskie oraz założenia dekoracji architektonicznej rokoka;
rozpoznawać cechy stylistyczne rzeźb i dekoracji architektonicznej rokoka.
Rokoko
Rokoko można scharakteryzować jako styl lekki, sentymentalny, ironiczny. Stanowiło oprawę życia uprzywilejowanych grup społecznych, których członkowie słynęli z zamiłowania do komfortu, połączonego z wyrafinowanym smakiem estetycznym.
W ornamentyce rokokowej dominował motyw muszli – rocaillerocaille, który niekiedy przypominał płomienie lub koguci grzebień. Artyści wykorzystywali także motywy kwiatów, wodorostów, girland i wici roślinnych oraz emblematy pasterskie i atrybuty miłości. Popularne były też egzotyczne wątki ornamentalne chinoiseriechinoiserie. Do elementów dekoracyjnych zaczerpniętych z malarstwa chińskiego należały egzotyczne ptaki, smoki oraz małpy (motywy zwane – singeriesingerie) umieszczane na neutralnym tle. Wymienione elementy przeplatały się nawzajem i układały się asymetryczne. Miały miękkie, kapryśnie wygięte, płynne linie.
Rocaille jest ornamentem asymetrycznym, wykształconym w późnym baroku a rozpowszechnionym w stylu rokokowym. Nazwa pochodzi z języka francuskiego: roc(he), czyli skała, głaz. Pojawił się w sztuce około 1730 r. Pierwotnie jego wygląd naśladował muszlę, ale już w 1750 r. zaczęły pojawiać się ornamenty w kształcie koguciego grzebienia czy fal morskich. Stosowano je w architekturze, wystroju wnętrz i rzemiośle artystycznym. Autorami pierwszych rocaille byli: Gilles Marie Oppenord i Juste Aurele Meissonier.
W stylu rokoko upowszechniła się rzeźba dekoracyjna w stiuku i w polichromowanym drewnie. Jej forma cechowała się ruchliwością i elegancją. Lekkie formy, jak na przykład: wolnostojące figury, ołtarze o formach ażurowych i układzie kulisowym, związane były z wystrojem wnętrz pałacowych oraz kościelnych. Popularnością cieszyła się także drobna plastyka w porcelanie.
Rzeźba rokokowa o charakterze pałacowym, była pełna gracji i wyrafinowania. W pierwszej kolejności starała się oddać ducha dworów europejskich. Podkreślała między innymi: fizjonomię, grę świateł, załamania ubrań. W XVIII wieku, artyści poszukiwali doskonałości formalnej, dekoracyjnej elegancji oraz przebłysków realizmu. W rzeźbie barokowej skupiano się głównie na wyeksponowaniu nie samej anatomii ludzkiej, lecz na okrywającej ją draperii. Podobnie było w rokoku, gdzie części ciała postaci były w przeważającej mierze ukryte pod draperią. Efekt, wywołany przez dynamiczne pozy postaci, gwałtowną gestykulację był wzmocniony przez nagromadzoną szczególnie w okolicy bioder grubą draperię, która wydawała się unosić w powietrzu.
Elementy rokokowe pojawiały się głównie wewnątrz budynków, w przeciwieństwie do zewnętrznej części, gdzie dominowały: równowaga i spokój. Od czasu Regencji oraz za panowania Ludwika XV, pomniejszano pomieszczenia. Znikały wielkie sale, typowe dla stylu Ludwika XIV, podłużna galeria zamieniała się w salon poprzeczny. Było coraz więcej małych pokoi z obniżonymi plafonami. Elementy rokokowej ornamentyki cechowała asymetria i bogactwo dekoracyjne. Były wśród nich: listowie, girlandy, kwiaty, wazony, gzymsy wygięte w łuki, woluty, kupidynki, wazony oraz rocaille. Wymienione elementy były bardzo precyzyjnie wykonane oraz elegancko ze sobą zestawione. Część z nich złocono, a pozostałe malowano na biało, bądź inne jasne kolory. Tworzono je w drewnie, brązie lub w gipsie. Wnętrze rokokowe wyróżniało się nie tylko bogatą dekoracją rzeźbiarską, ale również specyficznym rozmieszczeniem przestrzeni. Było praktyczne i komfortowe. Każdy pokój pełnił inną funkcję, z tego powodu meble, dekoracja ścian i inne dodatki były komponowane i projektowane zgodnie z przeznaczeniem pomieszczenia. Czyli, na przykład, jeśli potrzebowano pomieszczenia mieszkalnego o charakterze bardziej intymnym, zmniejszano jego powierzchnię.
Zastosowanie estetyki rokoko
Hôtel de Soubise w Paryżu został zaprojektowany przez Boffranda. Ściany wnętrza podzielono na trzy części i pokryto lekką boazerią, która ukrywała masywność murów. Pomiędzy sufitem a ścianą znajdowała się duża ilość ornamentów. Błyszcząca pozłota także tuszowała masywność murów. W XVIII wieku złota używano także do zdobienia ścian zwierciadeł, które umieszczano naprzeciw siebie, aby dzięki efektom wywołanym przez nieskończoną ilość lustrzanych odbić, dać wrażenie dużej przestrzeni, często niewielkich saloników.
Estetykę rokokową entuzjastycznie przyjęto również na dworach niemieckich, a szczególnie w Bawarii.
W górnej Frankonii niemiecki architekt Balthasar Neumann wzniósł wspaniały kościół pielgrzymkowy, pod wezwaniem Czternastu Wspomożycieli w Vierzehnheiligen 1743‑1772, do którego dekorację wykonali lokalni sztukatorzy i malarze. Innym przykładem rokokowego wnętrza jest kościół św. Jana Nepomucena wzniesiony przez braci Asamów w Monachium. Artyści starali się porwać umysły wiernych poprzez stworzenie iluzji nadzmysłowego świata. Kolejnym przykładem jest rzeźba anioła zwiastującego Madonnie dłuta Ignacego Gunthera w bawarskim kościele w Weyarn. Sylwetki są wydłużone, Szaty ostro i ekspresyjnie kształtowane.
Zespół pawilonów ogrodowych na brzegu Łaby w Dreźnie, na terenie dawnej menażeriimenażerii, zwanej Zwinger, wzniesiono dla Augusta Mocnego przez Matthäusa Daniela Pöppelmanna w latach 1711‑1728.
Budynek Zwingeru był wykorzystywany podczas dworskich uroczystości. Jego architektura wnosiła atmosferę beztroski i zabawy. Zadziwiająca była ażurowość architektury oraz bogata dekoracja rzeźbiarska, którą wykonał Balthasar Permoser i jego warsztat. Konstrukcja była udekorowana puttami, wazami z kwiatami, lub girlandami owocowo‑roślinnymi. Pawilony o konstrukcji ażurowej ozdobione były hermami w części parterowej, z kolei na piętrze bogatą dekoracją rzeźbiarską, która zakrywała dach.
Z kolei w Poczdamie założył swą wiejską rezydencję pruski król Fryderyk Wielki. Pałacyk Sanssouci, został wzniesiony w latach 1745‑1747. Parterowa budowla o wydłużonym kształcie została powiązana z tarasowo opadającym ogrodem. Apartamenty ciągnące się po obu stronach środkowej marmurowej sali są ozdobione wystrojem rokokowym. Wnętrze tego parterowego budynku powiązane zostało z naturą. Przenikające do wnętrza formy roślinne, rozpościerały się po białych ścianach pokoi, a lustrzane tafle powtarzały w nieskończoność naturę odtworzoną ornamentalnie.
Na terenach dawnej Rzeczpospolitej działała tak zwana lwowska szkoła rzeźbiarska. Rozwinęła się w latach około 1745‑1780. Należeli do niej między innymi Johann Georg Pinzel oraz Maciej Polejowski. Artyści rzeźbili w stiuku oraz kamieniu, a także w drewnie. Ich dzieła charakteryzowały się przede wszystkim dynamiczną kompozycją, która była kształtowana przez układ draperii oraz fałdach z ostrymi załamaniami.
Johann Georg Pinzel wykazywał się znajomością środkowoeuropejskiej rzeźby barokowej. W swoich kompozycjach korzystał z rycin augsburskich oraz wzorów włoskich. Tworzył dzieła o kompozycji dynamicznej, postaci wyrażały głębokie przeżycia religijne. Artysta przywiązywał dużą wagę do szczegółów i dekoracyjnego traktowania draperii. Ofiara Abrahama, dzieło mistrza Pinzla z XVIII wieku z ołtarza kościoła w Hodowicy - to scena pełna dramatycznej ekspresji, gdzie postaci ukazane są w gwałtownym, niemal tanecznym ruchu. Światłocień pogłębia dekoracyjne efekty układu skłębionych draperii szat. Polejowski był snycerzemsnycerzem. Wyrzeźbione przez niego w drewnie postaci charakteryzowały się wydłużonymi proporcjami, swobodnym układem ciała, a fałdy ich szat były wytwornie drapowane.
Wybierz prawda/fałsz. Wskaż trzy motywy dominujące w ornamentyce rokokowej.
| Prawda | Fałsz | |
| rocaille | □ | □ |
| bukranion | □ | □ |
| chinoiserie | □ | □ |
| singerie | □ | □ |
| meander | □ | □ |
| fryz arkadowy | □ | □ |
| oeil-de-boeuf | □ | □ |
Przyporządkuj cechy do wnętrz:
Duże pomieszczenia, Podłużna galeria, Dostosowanie funkcji do pomieszczenia, Asymetryczne motywy, Symetria, Duże ciężkie meble, Monumentalizm, Komfortowe, Jasne pomieszczenia, Motywy chinoserie
| Wnętrze rokokowe | |
|---|---|
| Wnętrze barokowe |
Przyporządkuj nazwy do poniższych dzieł.
Kościół w Vierzehnheiligen, Hotel de Soubise, Sanssouci, Zwinger
Wskaż okres trwania rokoka.
- 1640-1690
- 1720-1790
- 1780-1830
Zaznacz który z artystów nie działał w okresie rokoka:
- Giacomo della Porta
- Antoine Watteau
- Ignacy Gunther
- Daniel Poppelmann
- Antoine Coysevox
- Ferdinand Maximilian Brokoff
- Johann Georg Pinzel
Gdzie znajdowały się najważniejsze ośrodki produkcji porcelany w epoce rokoka:
- w Miśni
- w Ćmielowie
- w Bolesławcu
- w Sevres
- w Paryżu
- żadne z powyższych
Uzupełnij zdania. Hasła wpisuj wielkimi literami.
Podstawowy składnik masy, z której jest wykonywana porcelana to .............
Termin używany na określenie wyrobów wytwarzanych w Europie na wzór sztuki Dalekiego Wschodu to: .......................
Rokokowa rezydencja wzniesiona dla króla Fryderyka Wielkiego to: ...................
Dekoracyjny wyrób porcelanowy, nie pokryty szkliwem to: ...............
Stolarz-artysta to inaczej: .................
Znajduje się tam Hotel de Saubise: .............
Metoda zdobienia wynaleziona w Chinach to: .............
Ornament charakterystyczny dla rokoka to: .................
Obróbka przedmiotów metalowych odlewanych to inaczej: .......................
Miejsce, w którym trzymane były dzikie zwierzęta to: .....................
Kościół św. Jana Nepomucena w Monachium wznieśli .........................
Rokokowy motyw dekoracyjny przedstawiający scenki z figlującymi małpami to: .................
Rzeźba w drewnie to inaczej: .................
Technika zdobnicza polegająca na wykładaniu powierzchni przedmiotów drewnianych innymi gatunkami drewna to: .................
Słownik pojęć
dekoracyjny wyrób porcelanowy, nie pokryty szkliwem
(fr., chińszczyzna) termin używany od XVIII w. na określenie wyrobów artystycznych wytwarzanych w Europie na wzór sztuki Dalekiego Wschodu.
Ręczna lub mechaniczna obróbka przedmiotów metalowych odlewanych
Ebeniści wykonywali kunsztowne meble bogato zdobione takimi technikami jak: oklejane okładzinami ze szlachetnych gatunków drewna, intarsjowane i in. Nazwa używana we Francji od początku XVII w., powstała z chęci zróżnicowania wyrobów stolarza‑artysty (maitre‑ébéniste) od wyrobów zwykłego stolarza (menuisier)
technika zdobnicza polegająca na wykładaniu powierzchni przedmiotów drewnianych innymi gatunkami drewna
glinka porcelanowa, podstawowy składnik masy z której jest wykonywana porcelana.
żywica drzew lakowych, Metodę zdobienia laką wynaleziono w Chinach, Służyła do do wyrobu i zdobienia mebli, pudełek,broni,naczyń. W XVII i XVIII w. do Europy zaczęto sprowadzać meble zdobione laką, a europejscy rzemieślnicy zaczęli ją stosować w swych projektach ,
miejsce w którym trzymane były dzikie zwierzęta
ornament muszlowy,
ornament charakterystyczny dla rokoka (od ok. 1730), o fantazyjnej, asymetrycznej, nieregularnej formie, płynnych i strzępiastych konturach, naśladujący kształty stylizowanych małżowin i muszli;
(fr. singe -małpa) rokokowy motyw dekoracyjny przedstawiający scenki z figlującymi małpami, pokazane humorystycznie i karykaturalnie
rzeźba w drewnie
Źródło: Słownik Języka Polskiego, Encyklopedia PWN, Słownik terminologiczny Sztuk Pięknych pod red. S. Kopalińskiego.
Galeria dzieł sztuki
