Bohater "Pana Tadeusza" - galeria typów szlacheckich
T. Bohater „Pana Tadeusza” – galeria typów szlacheckich.
1. Cele lekcji:
a) Wiadomości:
Uczeń zna poszczególne grupy szlacheckie.
Wymienia ich przedstawicieli.
Wskazuje przyczyny rozwarstwienia społecznego.
Wymienia wady i zalety szlachty, jako bohatera „Pana Tadeusza”.
b) Umiejętności:
1. Potrafi scharakteryzować szlachtę.
2. Metoda i forma pracy:
Praca z książką.
Pogadanka heurystyczna.
Opis i opowiadanie.
3. Środki dydaktyczne:
Adam Mickiewicz „Pan Tadeusz”.
4. Przebieg lekcji:
Określenie przyczyn rozwarstwienia społecznego na podstawie utworu – różny status majątkowy osób należących do poszczególnych grup.
Podział szlachty: magnateria, arystokracja, szlachta średniozamożna ziemiańska, urzędnicza, szlachta zubożała (służalcza), szlachta zaściankowa.
Wskazanie przedstawicieli każdej grupy.
Stolnik – magnateria Hrabia – arystokracja Sędzia – szlachta średniozamożna ziemiańska, Rejent i Asesor – szlachta średniozamożna urzędnicza, Gerwazy, Protazy, Wojski – szlachta zubożała (służalcza), Dobrzyńscy – szlachta zaściankowa.
Krótka charakterystyka osób należących do każdej grupy z uwzględnieniem wad i zalet każdego bohatera. Należy pokazać, że mimo iż niektórzy bohaterowie posiadają wady, to są one przedstawiane z humorem i zamieniane w śmiesznostki, przytłumiane przez zalety.
STOLNIK – przedstawiciel magnaterii, nie występuje bezpośrednio w utworze – znamy go z opowieści Gerwazego i księdza Robaka. Był butny, dumny, pyszny i zadufany w sobie. Nie liczył się nawet ze szczęściem jedynej córki – Ewy. Jacek Soplica nazywał go fałszywym przyjacielem, egoistą i obłudnikiem wykorzystującym innych do swoich celów. Był jednak patriotą, zajmował się polityką, był zwolennikiem Konstytucji 3 Maja, a więc człowiekiem postępowym, światłym zwolennikiem reform.
HRABIA – to arystokrata, romantyk, marzyciel. Był zauroczony cudzoziemszczyzną. Ubierał się według mody francuskiej bądź angielskiej. Uwielbiał podróże do dalekich krajów, nie doceniał uroków ojczystej przyrody. Zamkiem Stolnika zainteresował się dopiero wtedy, gdy poznał jego romantyczne dzieje. Ludzie szanowali go, bo był bogaty, dobry dla chłopów, sąsiadów a nawet dla Żydów. Pod wpływem smutnych wydarzeń politycznych obudziła się w nim polskość, chciał służyć ojczyźnie. Po bitwie z Moskalami zaciągnął się do Legionów Dąbrowskiego, a potem własnym kosztem wystawił pułk na usługi kraju. Hrabia był romantykiem i kosmopolitą jednak w utworze został przedstawiony jako karykatura bohatera romantycznego, który uległ modzie na romantyzm.
SĘDZIA SOPLICA – patriota i zwolennik zachowania starych, polskich tradycji, sprawiedliwy i opiekuńczy wobec poddanych. Starał się nie obciążać ich nigdy ponad siły. Troszczył się o gospodarstwo, pilnował ładu i porządku, bywał przy pojeniu bydła, sam przeglądał rachunki, ostatni kładł się spać. Kochał Polskę i jej dawne obyczaje. Miał również wady: był zapalczywy i popędliwy. Spierał się o zamek, który nie był jego. Wady te zostają jednak przyćmione zaletami, jakimi odznacza się Sędzia.
REJENT I ASESOR – rywale – starali się udowodnić czyj chart jest szybszy i skuteczniejszy podczas polowania. Rejent był wybuchowy, gwałtowny i uparty, natomiast Asesor spokojny, ale złośliwy i prowokujący jadowitymi wierszykami do reakcji. Są reprezentantami szlachty kłótliwej, skłonnej do waśni z błahego powodu, nieustępliwej, łatwo trwoniącej majątek. Zdolni jednak do zgody w obliczu remisu pomiędzy ich psami.
GERWAZY – ostatni klucznik u Horeszków. Po śmierci Stolnika pilnował zamku i robił wszystko, aby nie dopuścić do przejęcia go przez Sopliców. Cechowała go prywata, wściekłość, buta. Zawzięty, prowokował kłótnie i namawiał Hrabiego, by bronił swej własności przed Soplicami. Był inicjatorem i organizatorem zajazdu. Nadal wiedziony żądzą zemsty, mimo że Horeszko wybaczył swemu zabójcy. Wady: okrutny, lecz wierny swojemu rodowi. Zalety: patriota, waleczny, odważny.
PROTAZY – ostatni woźny trybunału. Straszy człowiek, będący na służbie u Sędziego, wierny mu. Tęsknił do dawnych szlacheckich czasów, kiedy roznosił pozwy między skłóconą szlachtą. Praca była jego pasją. Nieustępliwy, kłótliwy, zawistny.
WOJSKI – daleki krewny Sędziego, pomagał mu w prowadzeniu domu. Gawędziarz wspominający swe pełne przygód życie. Organizator polowań, mistrz w rzucaniu nożami oraz w grze na rogu, marszałek dworu – rozsadzał za stołem gości według wieku i urzędu. Mimo podeszłego wieku sprawny psychicznie i błyskotliwy.
DOBRZYŃSCY – szlachta zubożała, uprawiająca swoja ziemię bez pomocy służby i chłopów. Odcięci od życia umysłowego. Dawniej byli sławni, później stali się warstwą zubożałą kultywującą dawne tradycje. Stali się tacy jak chłopi, ale chcieli się od nich wyróżnić, dlatego manifestowali swoje przywiązanie do warstwy szlacheckiej. Upajali się tytułami z dawnych lat. Wieszali herby nad drzwiami, zboże rżnęli w rękawiczkach, mieli przydomki, na narady chodzili do karczmy, uczestniczyli w zajazdach jako główna siła zbrojna, byli biegli we władaniu bronią.
Wśród Dobrzyńskich przywódcą był Maciek. Zawsze chętnie pomagał i udzielał dobrych rad. Była człowiekiem spokojnym, opanowanym, ponurym i bezpośrednim, rozważnym, statecznym, odrzucającym francuskie wzory. Doceniał tradycje narodowe, umiał dobrze gospodarować. Brał udział w konfederacji barskiej i powstaniu kościuszkowskim. Często zmieniał poglądy polityczne.
Zalety szlachty:
- patriotyzm,
- przywiązanie do tradycji,
- umiejętność przebaczania,
- solidarność w obliczu zagrożenia bytu narodowego,
- waleczność, odwaga.
Wady szlachty:
- pieniactwo, skłonność do kłótni;
- bezkarność (Soplica nie został ukarany za morderstwo);
- nie bardzo wykształcona (Sędzia niechętny studiom Tadeusza, nie rozumiał mowy Hrabiego o gotyckiej architekturze zamku);
- niechęć do jakichkolwiek nowinek;
- szerzący się kosmopolityzm (Hrabia).
Podsumowanie:
Szlachta to główny, zbiorowy bohater „Pana Tadeusza”. Mickiewicz opisywał ją z sentymentem, tworząc niemal sielankowy obraz, ale potrafił też zdobyć się na obiektywizm, ukazując zarówno wady jak i zalety szlachty. Wady jednak przedstawione są z dużym humorem i zamienione w śmiesznostki.
Bibliografia:
Adam Mickiewicz, Pan Tadeusz