XVII wiek to burzliwy okres w historii naszego państwa. Rzeczpospolita prowadziła w tym okresie szereg wojen z sąsiadami. Toczyliśmy w tym wieku wojny ze Szwecją, Turcją i Rosją. Wyszliśmy z nich zwycięsko dzięki wielu wybitnym postaciom. Wśród nich znaleźli się między innymi przeorprzeorprzeor Augustyn KordeckiAugustyn KordeckiAugustyn Kordecki, hetmanhetmanhetman Stefan Czarniecki i król Jan III Sobieski.

W XVII wieku wielokrotnie toczyliśmy wojny ze Szwecją. Do największej z nich doszło w latach 1655–1660. Wówczas Szwedzi  prawie „zalali wojskami” Rzeczpospolitą. Z tego powodu najazd ten przeszedł do historii pod nazwą potopu szwedzkiego.

Po opanowaniu całego kraju Szwedzi przystąpili do największej grabieży w dziejach Polski. Szlachtę oburzało zachowanie najeźdźców, którzy zabierali i wywozili niemal wszystko, co dało się zapakować na wozy lub unieść, a także niszczyli majątki.

Symbolem, który pokazał, że można skutecznie przeciwstawić się szwedzkiej armii, była obrona Jasnej Góry – nieistotna militarnie, ale wpływająca na zmianę postawy Polaków wobec armii Karola Gustawa.

Jasnogórski klasztor Paulinów został ufortyfikowany w pierwszej połowie XVII wieku. Szwedzi, dążąc do przejęcia wszystkich umocnionych twierdz na południu Rzeczpospolitej, w połowie listopada 1655 r. wysłali kilkutysięczny oddział w celu obsadzenia klasztoru jasnogórskiego. Oporu nie przewidywano, więc atakujący nie mieli sprzętu oblężniczego.

Tymczasem Kordecki mógł skierować do walki 250 obrońców, około 30 dział, dysponował też dużymi zapasami. Militarnie znajdował się w lepszej sytuacji niż napastnicy, ale oczywiście ważne było morale obrońców, którzy zdecydowali się na opór w obliczu powszechnej klęski. Klasztor nie poddał się, a Augustyn Kordecki zagrzewał obrońców do walki, jednocześnie przeciągając rokowania w nadziei na jakąkolwiek odsiecz.

Ostatecznie po półtoramiesięcznym oblężeniu Szwedzi odstąpili od niego 27 grudnia 1655 r., wezwani przez Karola Gustawa, który zorientował się, jakie straty wizerunkowe przynosił atak na Jasną Górę. Było jednak za późno, udana obrona sanktuarium i klasztoru nabrała znaczenia symbolicznego, nadając całej wojnie silnego zabarwienia religijnego.

Jednym z bohaterów potopu szwedzkiego jest także Stefan Czarniecki, który na początku wojny bronił Krakowa. Ostatecznie musiał skapitulować ale na warunkach honorowych, co umożliwiło mu opuszczenie miasta wraz ze swoim wojskiem.

Postępowanie Szwedów wywołało reakcję w postaci ogólnonarodowego powstania, które wybuchło jesienią 1655 r. Szlachta polska zawiązała 31 grudnia 1655 r. wraz z wojskiem w Tyszowcach konfederacjękonfederacjakonfederację, aby wypędzić najeźdźców z Polski.

Wojsko polskie było znacznie gorzej uzbrojone niż szwedzka armia, dlatego nie miało dużych szans w bezpośrednim starciu. Czarniecki zdecydował się na tzw. wojnę szarpaną, czyli atakowanie małych oddziałów wroga z zaskoczenia.

Na pierwszą zwycięską bitwę Rzeczypospolitej odniesioną w polu w czasie potopu szwedzkiego musiał Czarniecki poczekać do 7 kwietnia 1656 r. Wtedy to w bitwie pod Warką, wodzowie polscy wśród których był Czarniecki, rozbili wojska szwedzkie.

W latach 1658–1659 Czarniecki dowodził oddziałami polskimi w wyprawie armii sojuszniczej do Danii przeciw wojskom szwedzkim Karola X Gustawa. W czasie tej operacji dokonał przeprawy jazdy na wyspę Als. Wydarzenie to zostało później upamiętnione w naszym hymnie narodowym.

Taktyka, stosowana przez Stefana Czarnieckiego w wojnie polsko‑rosyjskiej (manewr oskrzydlający na tyły Rosjan, zsynchronizowany w czasie z działaniem oddziałów wiążących walką przeciwnika, dowodzonych przez Czarnieckiego), dała świetny rezultat końcowy w zwycięskiej  bitwie pod Połonką.

Przeciwnicy Czarnieckiego zarzucali mu, że znacznie wzbogacił się podczas służby wojskowej. Jam nie z soli ani z roli, ale z tego, co mnie boli – odpowiadał oponentom Czarniecki, co oznaczało, że swoją pozycję osiągnął nie za sprawą dochodów z urzędów, ale dzięki militarnym zasługom dla ojczyzny.

Spokój w naszym kraju po potopie szwedzkim trwał bardzo krótko. Latem 1672 r. na Rzeczpospolitą runęła potęga turecka. Padł kluczowy dla obrony przed Tatarami i Turcją Kamieniec Podolski.

Działania wojenne przeciwko Tatarom i Turkom prowadził hetman wielki koronny Jan Sobieski. Na początku października 1672 r. przeprowadził on jedną z najbardziej imponujących operacji wojskowych w historii – tzw. wyprawę na czambułyczambułczambuły tatarskie. Dysponując zaledwie 3 tys. jazdy, pobił kilkudziesięciotysięczne wojska TatarówTatarzyTatarów, uwalniając 44 tys. ludzi z jasyrujasyrjasyru.

Mimo sukcesów Sobieskiego król Michał Korybut Wiśniowiecki podpisał upokarzający traktat w Buczaczu. Zobowiązał się w nim nie tylko do oddania Turkom województw podolskiego, bracławskiego i części kijowskiego, a także do płacenia corocznie wysokiej sumy 22 tys. talarów w zamian za gwarancję pokoju.

Ta zniewaga majestatu Rzeczpospolitej otrzeźwiła szlachtę, która szybko porozumiała się ponad politycznymi podziałami. Traktat z Turcją nie został ratyfikowany, a sejm polski uchwalił podatki, które przeznaczono na zaciąg wojska. Gdy Rzeczpospolita stanowczo odmówiła zapłacenia Turcji „podarunku”, doszło do wznowienia wojny.

Nadciągający z kolejną wyprawą Turcy zostali doszczętnie rozbici w 1673 r. pod Chocimiem przez wojska polskie pod dowództwem hetmana Jana Sobieskiego (z 30 tys. żołnierzy wroga ocalało zaledwie 4 tys.). To wydarzenie ostatecznie podważyło ustalenia traktatowe. Przy okazji rosła również sława dzielnego wodza.

W przeddzień bitwy pod Chocimiem zmarł król Michał Korybut Wiśniowiecki. Początkowo Polacy i Litwini szukali kandydatów na nowego władcę wśród zagranicznych książąt. Szlachta uznała w końcu, że najlepszym kandydatem będzie hetman wielki koronny Jan Sobieski. Większość widziała w nim utalentowanego wodza spod Chocimia, który doprowadzi do wyparcia Turków z Podola.

Turcja oprócz Polski zagrażała także Austrii. Dlatego też w kwietniu 1683 r. Jan III Sobieski podpisał układ z władcą tego kraju Leopoldem I, w którym zobowiązywali się do wspólnej walki przeciwko Turcji. Rzeczpospolita obiecała wystawić blisko 50 tys. żołnierzy, a Austria 60 tys. Umowa zakładała również wzajemną pomoc na wypadek oblężenia stolicy któregoś z krajów.

Nie minął rok od podpisania porozumienia i w bezpośrednim zagrożeniu znalazł się Wiedeń. W lipcu 1683 r. armia turecka przystąpiła do jego oblężenia. Jan III Sobieski wywiązał się ze złożonych cesarzowi deklaracji i wyruszył z odsieczą. Sobieski objął dowództwo nad wojskiem państw sprzymierzonych, ponieważ najlepiej znał przeciwnika. 12 września 1683 r. poprowadził atak na zgromadzonych pod Wiedniem Turków.

Oddziały tureckie były znacznie większe, jednak dowodzący nimi wielki wezyr Kara Mustafa zdecydował się pozostawić część swoich oddziałów w okopach okalających miasto. W ten sposób pod Wiedniem zmierzyły się porównywalne pod względem liczebności armie. Późnym popołudniem doszło do szarży polskiej husarii, która z impetem wdarła się do tureckiego obozu. 13 września 1683 r. Jan III Sobieski wjechał do Wiednia i został entuzjastycznie przywitany przez mieszkańców miasta.

Każda wojna prowadzona przez Rzeczpospolitą w XVII wieku miała swoich bohaterów. W okresie potopu szwedzkiego na takie określenie zasługuje przeor Augustyn Kordecki, który bronił klasztoru na Jasnej Górze oraz Stefan Czarniecki, prowadzący wojnę „szarpaną” ze Szwedami. W wojnach z Turcją wsławił się natomiast hetman Jan Sobieski, który potem został królem i pokonał Turków pod Wiedniem.