Budowa układu odpornościowego

Czy wiesz, że w twoim organizmie funkcjonuje układ wyposażony w podstawowy zestaw pierwszej pomocy? Stanowi on linię obrony przed atakiem czynników chorobotwórczych.

R67Ui3BM6odVP

Ilustracja przedstawia trzy komórki układu odpornościowego. Po lewej komórka z nieregularnym jądrem otoczona błoną o szpiczastej konstrukcji, po prawej dwie następne komórki o okrągłym kształcie również otoczone błoną.

1. Limfa

Nawet najcieńsze włosowate naczynia krwionośne nie są w stanie dotrzeć do wszystkich komórek ciała. W związku z tym w wymianie substancji między komórkami a krwią pośredniczy płyn tkankowy – limfalimfa (chłonka)limfa (chłonka). Powstaje ona w wyniku przesączania się składników osocza krwi z naczyń do przestrzeni między komórkami ciała. Limfa składa się z wody, soli mineralnych, białek, tłuszczów oraz białych krwinek. Umożliwia przenoszenie wody i substancji odżywczych (np. tłuszczów) do komórek, a także niektórych zbędnych produktów przemiany materii do naczyń krwionośnych. Limfa doprowadzana jest do dużych żył układu krwionośnego zlokalizowanych w pobliżu serca. Wspomaga także i uzupełnia transportową funkcję krwi.

2. Narządy układu limfatycznego i ich rola

Układ limfatyczny (chłonny) tworzą takie narządy, jak: śledziona, grasica, naczynia limfatyczne i węzły limfatyczne, a także powstające w nich komórki odpornościowe i produkowane przez nie substancje.

Rm9F4VHBnnChU

Ilustracja przedstawia dwa schematyczne rysunki. Z lewej układ limfatyczny i krwionośny. Różowe serce, z którego rozchodzi się niebieska i czerwona tętnica, następnie przy ich połączeniu tworzy się siatka naczyń krwionośnych. Następuje zbieranie limfy przez naczynia włosowate limfatyczne i następuje ich filtrowanie w węźle limfatycznym, który przypomina cebulasty kształt. Następnie transport do naczynia limfatycznego oraz przewodu, które uchodzą do układu krwionośnego. Po prawej stronie została przedstawiona ilustracja powiększenia naczyń włosowatych. Między żyłami znajduje się siatka naczyń krwionośnych przez, które przeplatają się naczynia limfatyczne, pomiędzy przestrzenią międzykomórkową znajdują się komórki ciała.

Układ limfatyczny towarzyszy układowi krwionośnemu i ściśle z nim współpracuje m.in. w zwalczaniu czynników chorobotwórczych (limfocyty powstają i namnażają się w narządach układu limfatycznego), transporcie składników pokarmowych (krew z jelita odbiera produkty trawienia białek, węglowodanów i witaminy rozpuszczalne w wodzie, natomiast limfa z jelita transportuje tłuszcze oraz witaminy rozpuszczalne w tłuszczach).

Układ limfatyczny, w przeciwieństwie do układu krwionośnego, jest otwarty. W układzie otwartym płyn znajduje się w naczyniach oraz wypełnia przestrzenie pomiędzy komórkami. Limfatyczne naczynia włosowate zbierające płyn tkankowy z przestrzeni międzykomórkowych są ślepo zakończone. Łączą się w większe naczynia limfatycznenaczynia limfatycznenaczynia limfatyczne, które transportują limfę w stronę serca. Naczynia limfatyczne łączą się w przewody limfatyczneprzewody limfatyczneprzewody limfatyczne: przewód piersiowy oraz przewód limfatyczny prawy, które odprowadzają limfę do żył podobojczykowych i po krwioobiegu.

Naczynia limfatyczne, podobnie jak żyły, transportują płyn pod małym ciśnieniem, mają cienkie ściany i są zaopatrzone w zastawki. Ruch limfy wymuszany jest przez komórki mięśniowe ścian naczyń limfatycznych oraz mięśnie narządów położonych w pobliżu tych naczyń. Chłonka, płynąc w naczyniach, przepływa przez węzły chłonnewęzły chłonnewęzły chłonne. Oczyszczają one limfę, wyłapując z niej drobnoustroje chorobotwórcze, które dostały się do niej m.in. z przewodu pokarmowego i płuc. Gdy w ustroju pojawia się większa ilość intruzów, węzły chłonne ulegają powiększeniu. Obecne tam komórki odpornościowe pożerają mikroorganizmy.

R14qKL2RIpoX0

Ilustracja przedstawia dwa kolorowe rysunki gardła człowieka: wprost i profilem. Obok powiększeń schematyczne rysunki głowy człowieka z szeroko otwartymi ustami. Z lewej w głębi za różowym językiem wskazano pomarańczowe migdałki podniebienne po obu stronach gardła. Z prawej na powiększeniu wskazano groniasty migdałek gardłowy na tylnej ścianie gardła.

Największym narządem układu limfatycznego jest śledzionaśledzionaśledziona. Tu namnażają się krwinki białe, a giną zużyte limfocyty, erytrocyty i trombocyty. W klatce piersiowej znajduje się grasicagrasicagrasica, w której dojrzewają białe krwinki, a wśród nich limfocyty T (tu nabywają umiejętność rozpoznawania intruza). Gruczoł ten po okresie dojrzewania stopniowo zanika, wypełniając się komórkami tłuszczowymi.

R3PqzzLfyzS0u

Ilustracja przedstawia sylwetkę człowieka z wrysowanym schematycznie układem limfatycznym. Obok sylwetki widnieją podpisy zaznaczonych części w jego budowie. Kolejno: więzły limfatyczne zaznaczono w górnej części ciała, które znajdują się na naczyniach limfatycznych, oznakowane są małymi jasnozielonymi punktami o nieregularnych kształtach. Żyły podobojczykowe zostały zaznaczone kolorem niebieskim, znajdują się w obszarze szyi. Pod nimi zaznaczono grasice kolorem żółtym. Następnie podpisano śledzionę, która znajduje się w prawej górnej części jamy brzusznej przedstawionej na rysunku. Naczynia limfatyczne zostały podpisane dwa razy, Rozchodzą się niemal po całej sylwetce.

Czasem płyn śródtkankowy gromadzi się w skórze i tkance podskórnej, powodując obrzęki. Pomaga wtedy masaż powodujący przesuwanie limfy w naczyniach chłonnych.

R1dIQa7XFekJc

Fotografia przedstawia poziomo nogę człowieka, na wysokości kolana objętą dłońmi osoby, wykonującej masaż. Taki masaż usprawnia krążenie limfy.

3. Komórki i cząsteczki układu odpornościowego

Odporność zawdzięczamy m.in. leukocytom. W szpiku kostnym i układzie limfatycznym powstają makrofagi i limfocyty. Uczestniczą one w reakcjach odpornościowych organizmu, zwalczając czynniki chorobotwórcze dostające się do organizmu.

MakrofagimakrofagiMakrofagi to największe krwinki białe. Mają zdolność poruszania się ruchem pełzakowatym do zainfekowanych miejsc. Pochłaniają i niszczą bakterie, wytwarzają substancje hamujące namnażanie się wirusów i rozwój komórek nowotworowych. Informują pozostałe komórki układu odpornościowego o zakażeniu.

Limfocyty powstają w szpiku kostnym. Część z nich tu pozostaje, dojrzewa i nabywa zdolności do walki z czynnikami chorobotwórczymi. Są to limfocyty Blimfocyty Blimfocyty B, które wędrują do krwi i tu wytwarzają przeciwciałaprzeciwciałaprzeciwciała rozpoznające obce antygenyantygenyantygeny oraz niszczące drobnoustroje. Zapamiętują one raz poznany antygen, aby szybciej na niego zareagować przy kolejnym kontakcie. Kolejny rodzaj limfocytów – limfocyty Tlimfocyty Tlimfocyty T – przechodzą ze szpiku do grasicy. Tam dojrzewają i uzyskują zdolność rozpoznawania intruza, niszczenia zainfekowanych komórek i komórek nowotworowych. Limfocyty T wytwarzają również substancje pobudzające inne komórki obronne ustroju do działania. Dojrzałe limfocyty B i T krążą w limfie i we krwi obwodowej.

R7oRfWkVhAoEI

W galerii znajdują się ilustracje, dotyczące komórek układu odpornościowego. Ilustracja przedstawia przestrzennie liliowe i niebieskie kule. Na powierzchni mają wypustki i gruzełki. Większe to makrofagi, mniejsze to limfocyty.

RGeP9n4Kr3n4F

Ilustracja przedstawia schematycznie pożeranie bakterii przez makrofaga. Małe, różowe, nakrapiane kulki oznaczające bakterie są wchłaniane przez otwór w ścianie dużego, liliowego makrofaga.

R1AXB8OW9nSGx

Ilustracja przedstawia atak niebieskich, kulistych limfocytów na rozpłaszczoną, beżową, owłosioną komórkę nowotworową.

R1LblwFt9fKUW

Ilustracja przedstawia niebieski limfocyt o nierównej powierzchni. Wokół niego umieszczono osiem żółtych, podłużnych, rozgałęzionych tworów, symbolizujących przeciwciała.

Podsumowanie

• Limfa jest przesączem krwi.

• Naczynia limfatyczne mają podobną budowę jak żyły.

• Układ limfatyczny składa się z narządów limfatycznych (grasicy, śledziony, gruczołów limfatycznych) i otwartego systemu naczyń limfatycznych.

• Narządy układu limfatycznego, komórki oraz przeciwciała odpowiadają za reakcje odpornościowe organizmu.

• W niszczeniu czynników chorobotwórczych specjalizują się makrofagi oraz limfocyty T i B.

• W wymianie substancji między komórkami a krwią pośredniczy limfa (odprowadzana przez naczynia limfatyczne).

• Układ limfatyczny towarzyszy układowi krwionośnemu i ściśle z nim współpracuje.

Praca domowa

Słownik

Zadania