Budowa układu odpornościowego
Czy wiesz, że w twoim organizmie funkcjonuje układ, który posiada podstawowy zestaw pierwszej pomocy i stanowi linię obrony organizmu przed atakiem czynników chorobotwórczych?
krew dostarcza do komórek ciała niezbędne substancje;
komórki organizmu potrafią się rozpoznawać i zwalczać obce;
organizm narażony jest na codzienne ataki ze strony bakterii i wirusów.
wyjaśniać, z czego wynika podobieństwo składu krwi i limfy;
wymieniać elementy składające się na układ limfatyczny;
opisywać rolę narządów układu limfatycznego;
wymieniać komórki i narządy układu odpornościowego.
1. Limfa
Nawet najcieńsze krwionośne naczynia włosowate nie są w stanie dotrzeć do wszystkich komórek ciała. W związku z tym, w wymianie substancji między komórkami a krwią pośredniczy płyn tkankowy – limfalimfa (chłonka). Powstaje ona w wyniku przesączania się składników osocza krwi z naczyń do przestrzeni między komórkami ciała. Limfa składa się z wody, soli mineralnych, białek, tłuszczów oraz białych ciałek krwi. Umożliwia przenoszenie substancji odżywczych do komórek, a także niektórych zbędnych produktów przemiany materii do naczyń krwionośnych. Bierze udział w wymianie gazowej między komórkami i naczyniami krwionośnymi. Większa część limfy powraca do naczyń krwionośnych. Reszta zbierana jest z przestrzeni międzykomórkowych przez naczynia włosowate układu limfatycznego. Limfa wspomaga i uzupełnia transportową funkcję krwi.
Najcieńsze limfatyczne naczynia włosowate docierają do wszystkich komórek ciała z wyjątkiem komórek ośrodkowego układu nerwowego.
Wymień składniki krwi, które nie wchodzą w skład limfy. Wyjaśnij, dlaczego do niej nie przenikają.
2. Narządy układu limfatycznego i ich rola
Układ limfatyczny (chłonny) tworzą takie narządy, jak: śledziona, grasica, naczynia limfatyczne, grudki i węzły limfatyczne, oraz powstające w nich komórki odpornościowe i produkowane przez nie substancje.
Układ limfatyczny towarzyszy układowi krwionośnemu i ściśle z nim współpracuje. W przeciwieństwie do niego jest otwarty. W układzie otwartym płyn znajduje się w naczyniach oraz wypełnia przestrzenie pomiędzy komórkami. Limfatyczne naczynia włosowate zbierające płyn tkankowy z przestrzeni międzykomórkowych są ślepo zakończone. Łączą się w większe naczynia limfatyczne i w końcu odprowadzają limfę do żył. Naczynia limfatyczne, podobnie jak żyły, transportują płyn pod małym ciśnieniem, mają cienkie ściany i są zaopatrzone w zastawki. Ruch limfy wymuszany jest przez komórki mięśniowe ścian naczyń limfatycznych oraz mięśnie narządów położonych w pobliżu tych naczyń. Chłonka, płynąc w naczyniach, przepływa przez węzły chłonnewęzły chłonne. Oczyszczają one limfę, wyłapując z niej ciała obce. Gdy w ustroju pojawia się większa ilość drobnoustrojów, węzły chłonne ulegają powiększeniu. Obecne tam komórki odpornościowe pożerają obce ciała.
Czasem płyn śródtkankowy gromadzi się w skórze i tkance podskórnej, powodując obrzęki. Pomaga wtedy masaż powodujący przesuwanie limfy w naczyniach chłonnych.
Największym narządem układu limfatycznego jest śledzionaśledziona. Tu namnażają się krwinki białe, a giną zużyte erytrocyty i trombocyty. W klatce piersiowej znajduje się grasicagrasica, w której dojrzewają białe ciałka krwi, a wśród nich limfocyty T (tu nabywają umiejętność rozpoznawania intruza). Gruczoł ten po 18 roku życia stopniowo zanika, wypełniając się komórkami tłuszczowymi.
Śledziona pełni w organizmie funkcję magazynu krwi. W stanach zwiększonego zapotrzebowania, np. przy intensywnym wysiłku, kurczy się i wypycha dodatkową jej porcję do krwiobiegu. Odczuwamy to jako nagłe kłucie z lewej strony pod żebrem i nazywamy kolką.
Węzły chłonne znajdują się we wszystkich narządach, a ich skupiska zlokalizowane są m.in. na granicy między głową i szyją. Wyjaśnij, dlaczego te węzły chłonne bywają powiększone, choć nie odczuwamy objawów chorobowych w postaci na przykład kataru czy gorączki.
Podczas przeziębienia gruczoły limfatyczne szyi są powiększone. Czy jest możliwe, by były powiększone zanim katar się rozwinął?
3. Komórki i cząsteczki układu odpornościowego
Odporność organizmu zawdzięczamy m.in. białym ciałkom krwi. Wyróżniamy kilka rodzajów leukocytów. W szpiku kostnym i układzie limfatycznym powstają krwinki białe, które rozwijają się w makrofagi i limfocyty. Uczestniczą one w reakcjach odpornościowych organizmu, zwalczając czynniki chorobotwórcze dostające się do organizmu. MakrofagiMakrofagi to największe krwinki białe. Mają zdolność poruszania się ruchem pełzakowatym do miejsc zainfekowanych. Pochłaniają i niszczą bakterie, wytwarzają substancje hamujące namnażanie się wirusów i rozwój komórek nowotworowych.
Limfocyty powstają w szpiku kostnym. Część z nich tu pozostaje, dojrzewa i nabywa zdolności do walki z czynnikami chorobotwórczymi. Są to limfocyty Blimfocyty B, które wędrują do krwi i tu wytwarzają przeciwciałaprzeciwciała rozpoznające oraz niszczące ciała obce. Reszta limfocytów – limfocyty Tlimfocyty T – przechodzi ze szpiku do grasicy. Tam dojrzewa i uzyskuje zdolność rozpoznawania intruza, niszczenia zainfekowanych komórek i komórek nowotworowych. Limfocyty T wytwarzają również substancje pobudzające inne komórki obronne ustroju do działania. Dojrzałe limfocyty B i T krążą w limfie i we krwi obwodowej.
Każdego dnia organizm człowieka wytwarza ok. 15 mld limfocytów, czyli ponad 2 razy więcej niż jest ludzi na Ziemi. Dojrzałe limfocyty B mogą w ciągu sekundy wyprodukować do 2000 przeciwciał.
Wyjaśnij, jaką rolę w prawidłowym funkcjonowaniu komórek układu odpornościowego odgrywają szpik kostny i grasica.
Podsumowanie
Układ limfatyczny składa się z narządów limfatycznych (grasicy, śledziony, gruczołów limfatycznych) i otwartego systemu naczyń limfatycznych.
Naczynia limfatyczne mają podobną budowę jak żyły.
Limfa jest przesączem krwi.
Narządy układu limfatycznego, komórki oraz przeciwciała odpowiadają za reakcje odpornościowe organizmu.
W niszczeniu czynników chorobotwórczych specjalizują się makrofagi oraz limfocyty T i B.
Stwórz tabelę, w której porównasz komórki uczestniczące w zwalczaniu czynników chorobotwórczych, biorąc pod uwagę miejsce ich powstawania oraz funkcję.
Czy zgadzasz się ze stwierdzeniem, że jedynym zadaniem układu limfatycznego jest drenowanie tkanek i zapobieganie zalaniu ich przez osocze krwi? Uzasadnij odpowiedź.
Słowniczek
narząd układu limfatycznego i dokrewnego, w którym dojrzewają limfocyty T
przesącz osocza krwi, który z przestrzeni międzykomórkowych dostał się do naczyń limfatycznych
komórki układu odpornościowego; dojrzewają w szpiku kostnym, wytwarzają przeciwciała
komórki układu odpornościowego; dojrzewają w grasicy; są zdolne do rozpoznawania ciał obcych i niszczenia zainfekowanych komórek
największe komórki krwi; są zdolne do pełzakowatego ruchu i pochłaniania drobnoustrojów chorobotwórczych
białka produkowane przez limfocyty B, mające zdolność łączenia się z ciałem obcym (antygenem) i niszczenia go
największy narząd układu limfatycznego, w którym powstają limfocyty, giną erytrocyty i trombocyty
narządy limfatyczne, w których są wychwytywane i niszczone czynniki chorobotwórcze znajdujące się w limfie
Zadania
Uporządkuj struktury, zaczynając od góry w taki sposób, by ich kolejność ilustrowała drogę limfy podążającej w kierunku serca.
- żyła główna
- włosowate naczynia limfatyczne
- przestrzenie międzykomórkowe
- większe naczynia limfatyczne
- serce
Przyporządkuj pojęcia i opisy odpowiedniemu układowi.
zamknięty system naczyń, serce, transport gazów oddechowych, naczynia otwierają się do przestrzeni międzykomórkowych, węzły chłonne, obrona organizmu przed patogenami, krew, limfa
| układ krążenia | |
|---|---|
| układ limfatyczny |
Uzupełnij luki, wybierając brakujące elementy z listy.
limfocyty T, limfie, grasicy, chłonkę, makrofagi, przeciwciała, szpiku kostnym, osoczu, limfocyty B, fibrynogen, przeciwciała, osocze
Limfocyty T i B powstają w ............................. W grasicy ............................ nabywają zdolności do rozpoznawania czynników chorobotwórczych. Limfocyty B rozpoznają ciała obce i produkują .............................
Wskaż właściwy komentarz do opisanej poniżej sytuacji.
Asia ma lekko powiększone i bolesne migdałki.
- To dobrze, ponieważ w ich wnętrzu zwalczana jest infekcja.
- To dobrze, ponieważ w migdałkach zgromadziła się limfa.
- To źle, ponieważ świadczy o tym, że Asia ma obniżoną odporność.